Niyazi Berkes ve Şerif Mardin: Türk Modernleşme Literatürü Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 326 - 350, 26.12.2023

Onur Baltu

Öz

Osmanlı-Türk modernleşmesini anlatı-hikâye etme ötesinde kavramsal ve teorik bakış açısıyla ele alan çalışmalar sınırlıdır. Niyazi Berkes ve Şerif Mardin, tarihsel veri ile teorik yapıyı birleştiren çalışmalarıyla literatürde seçkin bir yere sahiptir. Şerif Mardin’in modernleşmeye dair bakış açısının ana eksenini ‘büyük-küçük gelenek’, ‘kültür’ ve ‘merkezileşme’ kavramları oluşturur. Niyazi Berkes ise modernleşmeyi sekülerleşme olarak ifade eder ve ilerlemeci-aydınlanmacı çizgiyi savunur. Bu çalışmada, Niyazi Berkes ve Şerif Mardin'in Türk modernleşme/çağdaşlaşma sürecine dair tarihsel ve teorik perspektiflerin analizi hedeflenmektedir. Berkes ve Mardin'in Türk modernleşme sürecine katkılarının yanı sıra, her iki düşünürün de benzerliklerini ve farklılıkları bu çerçevede vurgulanır. İki sosyal bilimcinin tarihsel bağlamda ortaya koyduğu perspektifler, Türk toplumsal dönüşümünün anlaşılmasında önemli referans noktaları sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Niyazi Berkes, Şerif Mardin, Çağdaşlaşma, Modernleşme, Yapısalcılık, Hermeneutik

Niyazi Berkes and Serif Mardin: A Comparative Analysis on Turkish Modernization Literature

Öz

Studies examining the Ottoman-Turkish modernization process from a conceptual and theoretical perspective beyond narrative are few in the Ottoman-Turkish modernization literature. Niyazi Berkes and Şerif Mardin have a distinguished place in the literature with their works combining historical data and theoretical structure. The main axis of Şerif Mardin's perspective on modernization is the concepts of ‘great and little tradition’, ‘culture’ and ‘centralization’. Niyazi Berkes, on the other hand, expresses modernization as secularization and defends the progressive-enlightenment line. In this study, it is aimed to analyze the historical and theoretical perspectives of Niyazi Berkes and Şerif Mardin on the Turkish modernization / modernization process. In addition to the contributions of Berkes and Mardin to the Turkish modernization process, the similarities and differences of both thinkers are emphasized in this context. The perspectives put forward by two social scientists in the historical context provide important reference points in understanding Turkish social transformation.

Anahtar Kelimeler

Niyazi Berkes, Şerif Mardin, Secularism, Modernity, Structuralism, Hermeneutics

Kaynakça

• Aktar, A. (2000). Varlık vergisi ve ‘’Türkleştirme’’ politikaları. İstanbul: İletişim.
• Ardıç, N. (2018). Prof. Dr. Nurullah Ardıç ile Şerif Mardin’in akademik hayatı ve sosyal bilimleri katkıları üzerine bir söyleşi. Çekmece İZÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 12, s. 63-74.
• Arlı, A. (2018). Türkiye’de sosyoloji alanındaki çağdaş temayüller üzerine panoramik bir sunuş. M. Demir ve H. Etil (Ed.), Türkiye’de Çağdaş Sosyoloji Konuşmaları, s. 13-43. İstanbul: Küre.
• Berkes, N. (1985). Osmanlı eğitiminden laik eğitime doğru. Felsefe ve Toplum Bilim Yazıları, s. 128-151. İstanbul: Adam.
• Berkes, N. (1940). Bir araştırma ilmi olarak sosyoloji. Siyasi İlimler Mecmuası, 10(107), s. 12-17.
• Berkes, N. (1940). Sosyolojik nazariyelerin tetkikine giriş. Ülke Mecmuası,15(90), s. 495-498.
• Berkes, N. (1942). Bazı Ankara köyleri üzerine araştırmalar. Ankara: Uzluk.
• Berkes, N. (1975). Türk düşününde batı sorunu. Ankara: Bilgi.
• Berkes, N. (1984). Teokrasi ve laiklik. İstanbul: Adam.
• Berkes, N. (2002). Atatürk ve Devrimler. İstanbul: Yapı Kredi.
• Berkes, N. (2017). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi.
• Çaylak, A. (1998). Osmanlı’da yöneten ve yönetilen: Bir Şerif Mardin çözümlemesi. Ankara: Vadi.
• Çaylak, A. (2008). Entelektüel bir tarihçi olarak Şerif Mardin’in Osmanlı toplumsal çözümlemesi. T. Takış (Ed.), Şerif Mardin Okumaları, s. 238-286. Ankara: Doğu Batı.
• Doğan, N. (2008). Şerif Mardin okumaları. T. Takış (Ed.), Şerif Mardin, Türk Sosyolojisi ve Sosyolojik Teorileri, s. 19-41. Ankara: Doğu Batı.
• Erbaş, H. (1999). Gelişme yazını ve geleceği. İstanbul: Doğu-Batı.
• Huntington, S. P. (1992). Clash of civilizations. New York: Simon & Schuster.
• Karaman, F. (2017). Niyazi Berkes. E. Aksoy (Ed.), Türk Sosyologları, s. 222-236. İstanbul: Lisans, Kayalı, K. (2008). Türkiye’de sosyoloji. Ankara: Phonex.
• Kayalı, K. (2009). Türk düşünce dünyasında yol izleri. İstanbul: İletişim.
• Keyman, F. (2005). Şerif Mardin, toplumsal kuram ve Türk modernitesini anlamak. Doğu Batı Düşünce Dergisi, 16, s. 11-32.
• Koyuncu, A. (2017). Türkiye’de sosyoloji ekolleri. Sosyoloji Divanı Dergisi, K. Alver (Ed.), 4, s. 65- 96.
• Kumek, İ. (2021). Niyazi Berkes: yaşamı, eserleri ve Osmanlı-Türk modernleşmesi üzerine görüşleri. Akademik Araştırma Makaleleri, s. 107-124.
• Mardin, Ş. (1992). Jön Türklerin siyasi fikirleri. İstanbul: İletişim.
• Mardin, Ş. (1992). Bediüzzaman Said Nursi olayı: Modern Türkiye’de din ve toplumsal değişim. İstanbul: İletişim. Mardin, Ş. (2015). İdeoloji. İstanbul: İletişim.
• Mardin, Ş. (2015). Türkiye İslam ve sekülarizm, İstanbul: İletişim.
• Mardin, Ş. (2018). Türkiye’de iletişim modernleşmesinin erken bir safhası üzerine bazı notlar. Türk Modernleşmesi, s. 141-175, İstanbul: İletişim.
• Mardin, Ş. (2018). Tanzimat’tan sonra aşırı batılılaşma. Türk Modernleşmesi, s. 21-75, İstanbul: İletişim.
• Özlem, D. (2000). Niyazi Berkes’in bilim anlayışı, iz bırakmış Kıbrıslı Türkler. 1. Niyazi Berkes Sempozyumu, Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları Merkezi, s. 21-23.
• Parla, T. (2015). Şerif Mardin’in Türkiye düşünce tarihine öncü katkıları. A. Öncü, O. Tekeoğlu, (Ed.), Şerif Mardin’e armağan, s. 13-20, İstanbul: İletişim.
• Parsons, T. (1951). The social system. Glencoe, IL: Free Press.
• Parsons, T. (1966). Societies: Evolutionary and comparative perspectives. Englewood Cliffs & New Jersey: Prentice Hall.
• Paz, O. (2000). Modernite versus postmodernite. N. Tutal, (Çev.), Ankara: Modern Düşünce.
• Reyhan, C. (2007). Şerif Mardin: Osmanlı-Türk modernleşme tarihine interdisipliner yaklaşım. A. Şimşek (Ed.), Yaşayan Türk Tarihçiler, s. 160-175, Ankara: Pegem Akademi.
• Reyhan, C. (2017). Türkiye’de çağdaşlaşma: Osmanlı-Türk modernleşme süreci üzerine bir başyapıt. Memleket Siyaset Yönetim, 28, s. 111-140.
• Reyhan, C. (2017). Türkiye’de modernleşme tarihçiliği ve Niyazi Berkes. A. Şimşek, (Ed.), Türk Tarihçileri, s. 259-274. Ankara: Pegem Akademi.
• Shils, E. (2002), Merkez ve çevre. Y. Z. Çetinkaya (Çev.), Türkiye Günlüğü. 70, s. 86-96.
• Shils, E. (2003). Gelenek nedir?. H. Arslan (Çev.), Doğu-Batı, 25, s. 101-135.
• Takış, T.(2013). Şerif Mardin okumaları. Ankara: Doğu Batı.
• Taylor, C. (1999). Two theories of modernity. The Hastings Center, 25(2), 24-33.
• Topses, M. D. (2011). Niyazi Berkes’in sosyoloji anlayışı. Ankara: Anı.
• Uluocak, Ş. (2008). Şerif Mardin. M. Ç. Özdemir (Ed.), Türkiye’de Sosyoloji İsimler Eserler, Ankara: Phoenix.