Historicism and Authenticity: Discovery of Russian Archives in Turkish Historiography

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 29, 24.06.2024

Özhan Kapıcı , Tibet Abak

Öz

Turkish historiography concerning the history of the Ottoman Empire faces considerable problems dealing partially with archival documents, which is an inseparable component of the historiography, not as a means to build a historiographical construction but as an objective to satisfy historiographical authenticity. Miscellaneous issues are encountered when using Russian archival documents in Turkish historiography in this context. It has become widespread to disregard historiographical methodologies and conduct insufficient literature research, particularly in scholarly publications based on lesser-known Russian archival sources. Until the dissolution of the Soviet Union, access to these resources was limited in Turkey for various reasons under the conditions of the Cold War, making it difficult to check the documental authenticity and confirm archival resources used in the publications. Some recent publications are often more deprived of a problematic-based approach, and even rather than the historiographical problematics, existing documents that historians attained primarily determine research topics. The other related approach focuses mainly on archival records and transforms historians into archivists, equating historiography with publishing and transmitting original documents. However, many publications based on Russian archives still need to meet even the most basic requirements of document publishing. This paper aims to critically evaluate the use of Russian archival documents in Turkish historiography.

Anahtar Kelimeler

Russian archives, Turkish historiography, Authenticity in historiography, Document publications, Historicism

Tarihsicilik ve Sahicilik: Türkiye’de Tarihyazımında Rusya Arşivlerinin Keşfi

Öz

Osmanlı İmparatorluğu tarihine ilişkin Türk tarihyazımı, tarihyazımının ayrılmaz bir bileşeni olan arşiv belgeleriyle, historiyografik bir inşa aracı olarak değil, tarihyazımsal özgünlüğü tatmin etme hedefiyle kısmen iştigal ederken önemli sorunlarla karşı karşıyadır. Bu bağlamda Rus arşiv belgelerinin Türk tarihyazımında kullanılmasında çeşitli sorunlarla karşılaşılmaktadır. Özellikle Türkiye’de daha az bilinen Rus arşiv kaynaklarına dayanan bilimsel yayınlarda, tarihyazımı metodolojilerinin göz ardı edilmesi ve yetersiz literatür araştırması yapılması yaygınlaşmıştır. Sovyetler Birliği'nin dağılmasına kadar Türkiye'de Soğuk Savaş koşullarında bu kaynaklara erişim çeşitli nedenlerle sınırlıydı ve bu durum, yayınlarda kullanılan arşiv kaynaklarının belge doğruluğunun kontrol edilmesini ve teyit edilmesini zorlaştırıyordu. Son dönemdeki bazı yayınlar çoğu zaman problematik temelli bir yaklaşımdan yoksun olmakta, hatta tarihyazımının sorunsallarından ziyade tarihçilerin ulaşabildiği mevcut belgeler, öncelikli olarak araştırma konularını belirlemektedir. Bununla ilgili diğer yaklaşım ise esas olarak arşiv kayıtlarına odaklanmakta ve tarihçileri arşivcilere dönüştürerek tarihyazımını belgelerin yayınlanması ve aktarımıyla eşitlemektedir. Ancak Rus arşivlerini temel alan pek çok yayının dahi hâlâ belge yayınlamanın en temel gereksinimlerini bile karşılaması gerekmektedir. Bu makale, Rus arşiv belgelerinin Türk tarihçiliğinde kullanımını eleştirel bir biçimde değerlendirmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Rusya arşivleri, Türk Tarihyazımı, Tarihyazımında sahicilik, Belge neşriyatı, Tarihsicilik

Kaynakça

• Adamov, E. A. (Red.) (1925). Konstantinopol i prolivı po sekretnım dokumentam Ministerstva inostrannıh del. Moskva: İzdanie Litizdata NKİD.
• Adorno, T. W. (2012). Sahicilik Jargonu: Alman İdeolojisi Üzerine 1962-1964 (Ş. Öztürk, Çev.). İstanbul: Metis.
• Akçay, E. (2021). Osmanlı-Rus ilişkilerinin St. Petersburg ve çevresindeki mimari ve abidevî izleri (XVIII.-XIX.Yüzyıl). Türkiye Günlüğü, 147, ss. 161-180.
• Alkan, M. Ö. (2017). Rus millî kimliğindeki Türk: St. Petersburg’da 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı Abideleri. Atlas Tarih, ss. 112-119.
• Aytürk, İ. (2017). The flagship institution of cold war Turcology: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. European Journal of Turkish Studies, 24, (http://journals.openedition.org/ejts/5517)
• Azadoğlu A. (2018). Rus Dışişleri Arşivi’nin gizli belgelerinde Osmanlı’nın Cihan Harbine girişi. İstanbul: Ötüken.
• Basargina, E. Yu. (1999). Russkiy Arkheologiçeskiy İnstitut v Konstantinopole, St. Peterburg: Dimitriy Bulanin.
• Bashanov, M & Kemaloğlu İ. (Yay. Haz.) (2018). Rus Genelkurmay Belgelerinde II. Abdülhamid ve Osmanlı Ordusu. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi.
• Bashanov, M. (2023). Tarihi Rus haritalarında Osmanlı Devleti (1700-1917) (İ. Kemaloğlu, Çev.) İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği.
• Bashanov, M. (Yay. Haz.) (2019). Türkiye’de Ermeni meselesi: Rus Genelkurmay Başkanlığı belgeleri (İ. Kemaloğlu, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Bayramol, E. (2018). Rus diplomatik belgelerinde Goeben ve Breslau krizi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 6 (15), ss. 359-369.
• Bayramol, E. (2021). Çarlık Rusya Dışişleri Bakanlığı yazışmalarında Birinci Dünya Savaşı’nda İstanbul Rum/Ortodoks Patrikhanesi ile Rusya arasındaki ilişkiler. RUSAD, 6, ss. 74-88.
• Bayramol, E. (2021). Rus diplomatik belgelerinde Birinci Dünya Savaşı’nda Türk-Rus ittifakına dair görüşmeler. Türk Dünyası Araştırmaları, 129(254), ss. 43-72.
• Bayramol, E. (2021). Rusya Dışişleri Bakanlığı belgelerinde 29 Ekim 1914 Karadeniz baskını ve Türk-Rus ilişkilerinin sonu. History Studies, 13(3), ss. 765-783.
• Bazin, L. (1970). Les Activités Turcologiques en France. Turcica, 2, ss. 159-164.
• Berman, M. (1972). The politics of authenticity: Radical individualism and the emergence of modern society. New York: Atheneum.
• BOA.Y.A.HUS. 286/38, (5 Cemaziyelahir 1311/14 Aralık 1893)
• BOA.Y.PRK.ASK., 91/105 (Rûmî 12 Haziran 1309/ 24 Haziran 1893)
• BOA.Y.PRK.ASK., 91/112 (12 Haziran 1309/ 24 Haziran 1893)
• Boçkarev, P. S. (1942). Voennıy Turetsko-Russkiy i Russko-Turetskiy Slovar. Moskova: Ogiz.
• Carr, E. H. (1990). What is history? London: Penguin Books.
• Chernichenkina, N. (Yay. Haz.) (2015). Rus İmparatorluk kayıtlarında Ermeni sorunu (1912-1917). Erzincan: Erzincan Üniversitesi.
• Demiroğlu, H. & Uyanık, F. (2014). Osmanlı ve Rus kaynaklarına göre General İgnatyev’in Sultan Abdülaziz dönemi faaliyetleri (1864-1876). Sultan Abdülaziz ve Dönemi Sempozyumu Bildirileri, Ordu ve Siyaset (12-13 Aralık 2013) (ss. 183-277). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Demiroğlu, H. (2013). General İvan K. Kişelskiy’in Balkan Slavları hakkındaki 1863 yılı raporu. Bilig, 66, ss. 61-78.
• Demiroğlu, H. (2018). Sırp İsyanında Çarlık Rusyasının Balkan Siyaseti, 1804-1813. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 15(1), 2018, ss. 142-160.
• Demiroğlu, H. (2022). Rusya’nın Balkan Siyaseti: Ortodoks Birliği ve Panslavizm (Başlangıçtan 1876’ya Kadar). İstanbul: Selenge.
• Doğan, Ş. (2020). Rus Diplomatların gözüyle 31 Mart Vakası. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 32, ss. 691-715.
• Duran, M. Ö. (2022). Yeni başlayanlar için Moskova Arşiv ve Kütüphane Rehberi. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4(8), ss. 987-998.
• Fordahl, C. (2018). Authenticity: The sociological dimensions of a politically consequential concept. The American Sociologist, 49(2), ss. 299-311.
• Garibcanyan, G. B. (1989). Genotsid Armyan i mirovaya obşçestvennost. Erevan: Obşçestvo “Znanie” Armyanskoy SSR.
• Garkuşa, İ. O. (Otv. Red.) (2006). Rossiyskiy Gosudarstvennıy Voenno-İstoriçeskiy Arhiv, Putevoditel, Tom I. Moskova: Rosspen.
• Graçev, V. P. (1995). Planı sozdaniya slavyano-serbskogo gosudarstva na Balkanah v naçale XIX. v. i otnoşenie k nim pravitelstva Rossii. Rossiya i Balkanı: İz istorii obşestvenno-politiçeskih i kulturnıh svyazey (XVIII v.-1878 g.). (Otv. Red. V. N. Vinogradov-İ. F. Makarova) Moskva: İnstitut Slavyanovedeniya i Balkanistiki, pp. 4-40.
• Graçev, V. P. (1998). İdeya Slavyanskoy vzaimosti v planah sozdaniya slavyano-serbskogo gosudarstva na Balkanah v naçale XIX.v. i Otnoşenie k ney pravitelstva Rossii. Slavyanskaya ideya: istoriya i sovremennost. V. A. Dyakov (Otv. Red.) Moskva: İnstitut Slavyanovedeniya, pp. 37-47.
• Graçev, V. P. (2003). Serbı i çernogortsı v borbe za natsionalnuyu nezavisimost i Rossiya (1805-1807 gg.). Moskva: Institut Slavyanovedeniya RAN.
• Graçev, V. P. (2010). Pervoe serbskoe vosstonie i Rossiya vo vremya russko-turetskoy voynı (çast pervaya 1806-1809 gg.). Moskva: ISRAN.
• Herzog, C. (2010). Notes on the development of Turkish and orienteal studies in the German speaking lands. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 8(15), ss. 7-76.
• Kaçaznuni, O. (1990). Daşnaktsutyun bolşe neçevo delat! Baku: İzdatelstvo Elm.
• Kaçaznuni, O. (2008). Taşnak partisi’nin yapacağı bir şey yok (A. Acaloğlu, Çev.) İstanbul: Kaynak.
• Kagan, F. W. (1999). The military reforms of Nicholas I: The origins of the modern Russian army. New York: Palgrave.
• Kamalov, İ. (Yay. Haz.) (2011). Rus elçi raporlarında Astrahan seferi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kapıcı, Ö. (2010). Mimari, ideoloji ve historiyografi üzerine bir deneme: Çarlık Rusyası’nda zafer anıtları ve Türk imgesi. Toplumsal Tarih, 2023, ss. 20-31.
• Karakulak, M. (2020). Osmanlı sularında Rus Vapurları: Buharlı çağında Rus Vapur ve Ticaret Kumpanyası (1856-1914). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Karakulak, M. (2021). 93 Harbi’nde Rusya’da Osmanlı Esirleri. İstanbul: Selenge.
• Karataş, Ö. (2021) Türkistan milli ayaklanması (1916-1917): Yedisu Vilayeti Mali Bilanço. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 15, ss. 1-19.
• Karataş, Ö. (2021). 1916 Türkistan milli ayaklanması sırasında zorunlu göç süreci: Yedisu’dan Çin’e, Çin’den Yedisu’ya. Rusya Araştırmaları Dergisi, 5, ss. 59-84.
• Karataş, Ö. (2021). Rus raporlarında Türkistan İsyanı. Avrasya İncelemeleri Dergisi, 10/1, ss. 63-82.
• Karataş, Ö. (2021). Rus sömürüsüne karşı Türkistan Milli Ayaklanmasında (1916) Samerkant. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 12, ss. 70-87.
• Karataş, Ö. (2021). Rus sömürüsüne karşı Türkistan’da isyan (1916): Sır Derya Örneği. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 1, ss. 221-245.
• Karataş, Ö. (2022). XX. Yüzyılın ilk çeyreğinde Türkistan’da Rus İmparatorluğu’na karşı meydana gelen başkaldırı hareketi üzerine bir değerlendirme. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 7 (1), ss. 185-219.
• Kleynman, G. A. (2016). XVIII. Yüzyıl sonu-xix. yüzyıl başları Osmanlı-Rus ilişkileri araştırmalarında bir kaynak olarak Rus arşiv materyalleri (Ş. Doğan, Çev.) Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXI/1, ss. 331-338.
• Kopırina, S. K. (2017). İstoriya sodzaniya arhivnıh saytov Rossii i tendentsii razvitiya saytov federalnıh arhivov. Nauçnıy vestnik Krıma, 4(9), pp. 1-8.
• Krakovitch, O. (1994). Les archives d'après les Lieux de mémoire: passage obligé de l'Histoire à la Mémoire. La Gazette des Archives, 164, pp. 5-23.
• Kudryavtseva, Ye. P. (2010). Russkie na Bosfore: Rossiyskoe posolstvo v Konstantinopole v pervoy polovine XIX veka. Moskova: Nauka.
• Lapteva, L. P. (2012). İstoriya slavyanovedeniya v Rossii v kontse XIX-pervoy treti XX.v., Moskva: İndrik. Lee, Dwight E.-Beck, Robert N. (1954). The meaning of ‘historicism. The American Historical Review, 59(3), pp. 568-577.
• Lihaçev, D. S. (Otv. Red.) (2008). Puteşestviya russkih poslov XVI-XVII vv.: stateynıe spiski. S. Peterburg: Nauka.
• Nejdanova, O. Yu. (Sost.) (1994). Federalnıe arhivı Rossii i ih nauçno-spravoçnoy apparat. Moskva: Rosarhiv.
• Nikitin, S. A. & Graçev, V. P. vd. (Ed.) (1980). Pervoe Serbskoe Vosstanie, 1804-1813 gg. i Rossiya, Moskva: Nauka.
• Papoulidis, K. K. (1984). O Rossiko Arkhaiologiko Institouto Konstantinoupoleos (1894-1914), Symvoli stin pnevmatiki drastiriotita tis Rosias sti Khristianiki Anatoli sta teli tou 19. me arkhes tou aiona (Yayımlanmamış doktora tezi). Selanik Aristoteles Ünivesitesi Teoloji Fakültesi, Selanik.
• Perinçek, M. (2007). Rus Devlet arşivlerinden 100 belgede Ermeni Meselesi. İstanbul: Doğan Kitap. Perinçek, M. (2011). Armyanskiy vopros v 120 dokumentah iz rossiyskih gosudarstvennıh arhivov, Moskva: Laboratoriya Knigi. Perinçek, M. (2012). Boryan’ın gözüyle Türk-Ermeni çatışması. İstanbul: Kaynak.
• Perinçek, M. (2012). Rus Devlet arşivlerinden 150 belgede Ermeni meselesi. İstanbul: Kırmızı Kedi.
• Pokrovskiy M. N. (Predislovie) (1925). Tsarskaya Rossiya v mirovoy voyne, T. 1, Leningrad: Gosudarstvennoe izdatelstvo.
• Pokrovskiy, M. N. (Red.) (1931). Mejdunarodnıe otnoşeniya v epohi imperializma: dokumentı iz arhivov tsarskovo i Vremennovo pravitelstv 1878-1917 gg., seriya 3: 1914-1917, T. 1, Moskva-Leningrad: Gosudarstvennoe sotsialno-ekonomiçeskoe izdatelstvo.
• Pomian, Krzysztof. (1997). Les Archives, Les Archives, du Trésor des Chartes au Caran. Les lieux mémoire III. Pierre Nora (Ed.) Paris: Gallimard, pp. 3999-4067.
• Poznahirev, V. V. (2017). Ottomanskie voennoplennıe v Rossii v period Russko-turetskoy voynı 1877-1878 gg, S. Peterburg: Nestor-İstoriya.
• Rosenberg, W. G. (2001). Politics in the (Russian) Archives: The ‘Objectivity Question’, Trust, and the Limitations of Law. The American Archivist, 64(1), pp. 78-95.
• Sedad Ahmed. (1320). Rusça-Türkçe lugât, Dersaadet: Matbaa-yı Osmaniye.
• Service Historique de la Défense, 7 N 1630 (31 Ekim 1890, No 79).
• Steedman, C. (2002). Dust: The archive and cultural history. New Brunswick, New Jersey: Rutgers University.
• Tanrıverdi, M. (2019). Çarlık Rusyası’nda Tiflis Vilayeti, (1846-1914). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Trudı VI Arkheologiçeskogo Syezda v Odesse (1884 g.) (1886), tom I, Odessa.
• Uğurlu N. (2004) Türkiye’nin parçalanması ve Rus Politikası: Rus Devlet Arşivi gizli belgeleri (1914-1917). İstanbul: Örgün.
• Ünal, F. (2016). Ruslar Bizansın peşinde: İstanbul Rus Arkeoloji Enstitüsü (1894-1914), İstanbul: İlgi Kültür Sanat.
• Ünal, F., Karakulak, M. ve Özkan, M. (2022). İstanbul seyahatnamesi: XIX. yüzyılda Rus seyyahlarla Osmanlı topraklarına yolculuk. İstanbul: Kronik.
• Üre, P. (2020). Reclaiming Byzantium: Russia, Turkey and Archeological Claim to the Middle East in the 19th Century. Londra: I.B. Tauris.
• Vinokurov, V. İ. (2009). İstoriya voennoy diplomatii: Voennaya diplomatiya ot Petra I do Pervoy mirovoy voynı, Tom I, Moskova: OOO Nits İnjener.