Etik tarihçilik ve temsilin sınırları: Ötekileştirme, sessizlik ve faillik Üzerine

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 1, 1 - 21, 23.06.2025

Özlem Çaykent

Öz

Bu makale, tarih yazımında ötekilik (otherness) ve ötekileştirme (othering) kavramlarının kuramsal olarak ayrıştırılmaması durumunda etik temsilde ciddi sorunlar doğduğunu ileri sürmektedir. Ötekilik, kimliklerin toplumsal farklılık temelinde kurulmasını sağlayan yapısal bir unsurken; ötekileştirme, bu farkın hiyerarşik ve dışlayıcı biçimde yeniden üretildiği bir söylemsel süreçtir. Makalenin temel argümanı, etik tarihçiliğin yalnızca dışlanan grupları görünür kılmakla sınırlı kalamayacağı; görünürlüğün nasıl, hangi araçlarla ve hangi tarihçi konumlanışıyla üretildiğini sorgulayan bir yazım pratiği olması gerektiğidir. Türkiye tarih yazımında Aleviler, Kürtler, kadınlar ve çocuklar gibi grupların temsili örneğinde, bu görünürlüğün çoğu zaman indirgemeci anlatılarla sağlandığı; temsildeki adaletsizliklerin ise hem arşivsel sessizliklerden hem de tarihçinin anlatı tercihinden kaynaklandığı gösterilmektedir. Mikro tarih, feminist teori ve hermenötik yorum ekseninde geliştirilen çözümleme, etik tarihçiliğin yalnızca bir yöntem meselesi değil, aynı zamanda politik ve yorumlayıcı bir sorumluluk olduğunu savunur.

Anahtar Kelimeler

Etik tarihçilik , ötekilik , ötekileştirme , temsil , epistemoloji , tarih yazımı

Etik Beyan

Bu makalenin tüm etik ve telif kurallarına uygun olarak hazırlanmıştır. Çalışma için etik kurul onayı gerekmemektedir.

Destekleyen Kurum

Dergiye gönderdiğim yazı için herhangi bir çıkar çatışması bulunmamaktadır. "Yazar çıkar çatışması olmadığını beyan eder."

Teşekkür

Çalışma herhangi bir kurum veya kuruluş tarafından desteklenmemiştir.

Ethical history writing and the limits of representation: On othering, silence, and agency

Öz

This article argues that the failure to conceptually distinguish between otherness and othering in historical writing leads to serious ethical problems of representation. While otherness is a constitutive aspect of social identity formation, otheringrefers to the discursive process of hierarchical exclusion. The central claim of the article is that ethical historiography cannot be reduced to a mere inclusion of marginalized groups; rather, it must interrogate how visibility is produced, through which methods, and from what positionality. Through the cases of Alevis, Kurds, women, and children in Turkish historiography, the article demonstrates that these groups have often been rendered visible through reductive narratives, shaped by archival silences and the historian’s own narrative choices. Drawing on microhistory, feminist theory, and hermeneutic analysis, the article contends that ethical historiography is not just a matter of method but a politically and interpretively engaged practice that requires a constant reflection on the conditions and limits of representation.

Anahtar Kelimeler

Ethical historiography , otherness , othering , representation , epistemology , historical writing

Kaynakça

• Aktar, A. (2006). Varlık Vergisi ve “Türkleştirme” Politikaları. İstanbul: İletişim.
• Alcoff, L. (1991). The problem of speaking for others. Cultural Critique, (20), 5–32.
• Appleby, J., Hunt, L., & Jacob, M. (1994). Telling the truth about history. W. W. Norton & Company.
• Aykut, E. (2011). Alternative Claims on Justice and Law: Rural Arson and Poison Murder in the 19th Century Ottoman Empire. PhD diss., Boğaziçi University.
• Balsoy, G. (2015). ‘Geç Osmanlı Nüfus ve Kadın Bedeni Politikaları’, Toplum ve Bilim, 132: 9–33.
• Berktay, F. Tarihin Cinsiyeti. İstanbul: Metis, 2003.
• Bhabha, H. K. (1994). The location of culture. Routledge.
• Bozarslan, H. (2005). Türkiye’de (1919–1980) yazılı Kürt tarih söylemi üzerine bazı hususlar. A. Vali (Ed.), Kürt milliyetçiliğinin kökenleri (87–112). İstanbul: Avesta.
• Bozarslan, H. (2022). Kürd milliyetçiliği ve Kürd hareketi (1898–2000). T. Bora (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik (Cilt 4, 841–869). İstanbul: İletişim.
• Chakrabarty, D. (2000). Provincializing Europe: Postcolonial thought and historical difference. Princeton University.
• Copeaux, E. (1998). Tarih Ders Kitaplarında (1931–1993): Türk Tarih Tezinden Türk-İslam Sentezine. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Çakır, S. (1996). Osmanlı Kadın Hareketi. İstanbul: Metis.
• Direk, Z. (2007). “Toplumsal Cinsiyet, Deneyim ve Tarihyazımı.” Kültür ve Toplum, 15(2), 43–60.
• Ergene, B. A. 2003. Local Court, Provincial Society and Justice in the Ottoman Empire: Legal Practice and Dispute Resolution in Çankırı and Kastamonu (1652–1744). Leiden: Brill.
• Gadamer, H.-G. (2004). Truth and method (J. Weinsheimer & D. G. Marshall, Trans.). Continuum. (Original 1960)
• Gadamer, H. G. (2019). Hermeneutics Between History and Philosophy: The Selected Writings of Hans-Georg Gadamer, Volume I. Ed. Pol Vandevelde ve Arun Iyer. London: Bloomsbury Academic.
• Hall S. (1997). The spectacle of the 'Other'. In S. Hall (Ed.), Representation: Cultural representations and signifying practices (223–290). Sage.
• Hartman, S. (2008). Venus in two acts. Small Axe, 12(2), 1–14.
• Hegel, G. W. F. (1894). Lectures on the Philosophy of History. (J. Sibree, Trans.). London: George Bell & Sons.
• Karakaya-Stump, A. (2019). The Kizilbash-Alevis in Ottoman Anatolia: Sufism, Politics and Community. Edinburgh University.
• Kırmızı, A. (2002). Osmanlı Bürokrasisinde Gayrimüslim Istihdamı. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 13, 295–310.
• Kırmızı, A. (2003). Son Dönem Osmanlı Bürokrasisinde Akraba Ermeniler. Ermeni Araştırmaları Dergisi, 6, 137–152.
• King, J. (2004). Oral history and the representation of Indigenous voices. Journal of American Indian History, 23(2), 112–134.
• Lemisch, J. (1968). Jack Tar vs. John Bull: The role of New York’s seamen in precipitating the Revolution. William and Mary Quarterly, 25(3), 371–407.
• Maksudyan, N. (2014). Orphans and Destitute Children in the Late Ottoman Empire. Syracuse University.
• Neyzi, L. (2004). Ben Kimim? Türkiye'de Sözlü Tarih, Kimlik ve Öznellik. İstanbul: İletişim.
• Özel, O. (2013). Türkiye 1643: Goşa’nın gözleri. İletişim.
• Özel, O. (2024). Kiske kuşunun peşinde: Katamizeler (1835–1981). İletişim.
• Philliou, C. M. (2011). Biography of an empire: Governing Ottomans in an age of revolution. Berkeley: University of California.
• Portelli, A. (1991). The death of Luigi Trastulli and other stories: Form and meaning in oral history. State University of New York.
• Ricoeur, P. (2004). Memory, history, forgetting (K. Blamey & D. Pellauer, Trans.). University of Chicago. Said, E. W. (1978). Orientalism. New York: Pantheon.
• Scott, J. W. (1991). The evidence of experience. Critical Inquiry, 17(4), 773–797.
• Sirman, N. (2002). “Kadınları Anlatmak: Feminizm, Antropoloji ve Tarih.” Toplum ve Bilim, 92, 91–105.
• Spivak, G. C. (1988). Can the subaltern speak? In C. Nelson & L. Grossberg (Eds.), Marxism and the interpretation of culture. University of Illinois.
• Thompson, E. P. (1963). The making of the English working class. Victor Gollancz.
• Todorova, M. (1997). Imagining the Balkans. Oxford: Oxford University.
• Trouillot, M.-R. (1995). Silencing the past: Power and the production of history. Beacon.
• Tuğ, B. (2017). Politics of Honor in Ottoman Anatolia: Sexual Violence, Patriarchy and the Law. Leiden: Brill.
• Varlık, S. (2021). Paul Ricoeur'de temellük ve tahayyül. İstanbul: Alfa.
• White, H. (1973). Metahistory: The historical imagination in nineteenth-century Europe. Johns Hopkins University.