İbnü’s-Sââtî’nin Usûl Düşüncesinde Hüküm Teorisine Yaklaşımı

Yıl 2022, , 338 - 355, 23.03.2022

Mehmet Ümütli

https://doi.org/10.30622/tarr.1084004

Öz

Bu makalede fıkıh usûlü geleneği içerisinde memzûc (karma) metotla yazılan ilk usûl eserinin yazarı olan İbnü’s-Sââtî’nin (ö. 694/1295) hüküm teorisine yaklaşımı incelenmiştir. İbnü’s-Sââtî’nin “Nihâyetü’l-Vüsûl ilâ İlmi’l-Usûl” adlı eserinde, fukahâ metoduna göre yazılan temel fıkıh usûlü eserlerinden kabul edilen Fahrü’l-İslâm el-Pezdevî’nin (ö. 482/1089) “el-Usûl”ü ile mütekellîmîn metodunun temel kaynaklarından kabul edilen Seyfeddin el-Âmidî’nin (ö. 631/1233) “el-İhkâm” isimli eserini temel almıştır. Her iki metodun tercih ettiği görüşlerini eserine almış, yanlış bulduğu noktalarda ise eleştirmiştir. Eserinin genel hatlarını, tertibini ve pek çok tanımı Âmidî’den alsa da mensup olduğu Hanefî mezhebinin ana eserlerinden olan Pezdevî’nin el-Usûl’ünden de faydalanmıştır. Fıkıh usulü ilmi, şer‘î delillerden şer‘î hükümlerin elde edilme yöntemlerini, fürû-i fıkıh ilmi ise bu hükümlerin bilinmesini ve uygulanmasını konu edindiğinden hüküm kavramı bu disiplinlerde önemli bir konuma sahip olmuş ve fıkıh usûlü eserlerinde müstakil bir bölüm olan deliller konusundan bağımsız olarak ve hüküm başlığı altında detaylı bir şekilde incelenmiştir. İbnü’s-Sââtî, hüküm teorisi ve ilgili konuları kendi yazım üslubuna uygun olarak incelemiş ve konu bağlamında bazı tercihlerde bulunmuştur. Onun, hüküm ve ilgili konularla ilgili olarak savunduğu görüşlerinde ve bunların teorik arkaplanının şekillenmesinde fukahâ ve mütekellimîn olarak hangi metottan daha çok etkilendiği bu çalışmada tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın amacı spesifik bir konudaki tercih ve yaklaşımları özelinde onun fıkıh usûlü düşüncesi hakkında bazı çıkarımlar yapma imkânı elde etmektir. Çalışmada fukahâ ve mütekellimîn usûlüne dair kaleme alınan eserlerin yanı sıra hem İbnü’s-Sââtî’nin referans olarak aldığı kaynaklardan hem de farklı kaynaklardan faydalanılmıştır. Bu şekilde karşılaştırmalı bir yöntem takip edilmeye ve İbnü’s-Sââtî’nin hüküm ve ilgili konulardaki tercihlerinin hangi yönde olduğu tam olarak ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İbnü's-Sââtî, Nihâyetü'l-Vüsûl, Fıkıh Usûlü, Hüküm, Mükellef

Teşekkür

Teşekkür ederim sayın hocam

Ibn al-Sââtî’s Approach to the Theory of Judgment in His Understanding of Usûl al-Fiqh

Öz

In this article, the approach of Ibn al-Sââtî (d. 694/1295), who is the author of the first usûl work written with the mamzûc (mixed) method within the tradition of fiqh methodology, to the theory of judgment has been examined. In Ibn al-Sââtî’s “Nihâyat al-Wusûl ila Ilmi al-Usûl” used the book “al-Usûl” by Fahr al-Islam al-Pazdawi (d. 482/1089), which is considered one of the main fiqh books written according to the fuqaha’s method, and the work “al-Ihkâm” by Seyfeddin al-Âmidî (d. 631/1233), which is considered one of the main sources of the method of mutakallimîn. He took the preferred views of both methods into his work and criticized them at points that he found wrong. Although he took the general outlines, arrangement and many definitions of his work from al-Âmidî, he also made use of the al-Usûl of the al-Pazdawi, one of the main works of the Hanafi sect to which he belonged. Since the science of usûl al-fiqh deals with the methods of obtaining the decrees from the shari‘ah evidence, and the science of fiqh, the knowledge and application of these provisions, the concept of judgment has an important position in these disciplines and is independent of the subject of evidence, which is an independent section in the works of fiqh methodology and has been examined in detail under the heading of provision. Ibn al-Sââtî examined the theory of judgment and related issues in accordance with his own writing style and made some choices in the context of the subject. In this study, it has been tried to determine which method, as fukahâ and mutakallimîn, was affected in his views on the provision and related issues and in shaping their theoretical background. In this way, it has been possible to make some inferences about his thoughts on fiqh method, in particular his preferences and approaches on a specific subject. In the study, both the sources that Ibn al-Sââtî took as a reference and different sources were used from the works written on the method of fukahâ and mutakallimîn. In this way, it has been tried to follow a comparative method and to reveal exactly which direction Ibn al-Sââtî's preferences on the ruling and related issues are.

Anahtar Kelimeler

İbn al-Saati, Nihâyat al-Wusûl, Usûl al-Fiqh, Judgment, Responsible

Kaynakça

• Abdülazîz el-Buhârî, Alâüddîn b. Ahmed b. Muhammed. Keşfu’l-esrâr an Usûl-i Fahri’l-İslâm el-Pezdevî. 2 Cilt. İstanbul: Şirket-i Sahâfe-i Osmâniye, 1308/1890.
• Abdullah Kahraman vd. İslam Hukuku El Kitabı. Ankara: Grafikler Yayınları, 2017.
• Ahmet Özel. “İbnü’s-Sââtî, Muzafferüddin”. 21/190-192. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed el-Buhârî. Keşfü’l-esrâr şerhu Usûli’l-Pezdevî. Beyrut: Dârü’l-kitabi’l-İslâmî, 2001.
• Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa’lebî el-. el-İhkâm fî usûli’l-Ahkâm. thk. Abdülrezzak Afîfî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1999.
• Ayran, Şükrü. “Fıkıh Usûlü’nde Eylem Teorisi (Ebû’l-Hüseyin el-Basrî’nin (436/1044) “Kitâbü’l-Mu’temed fî Usûli’l-Fıkh” Adlı Eseri Bağlamında)”. Bitlis İslamiyat Dergisi 3/1 (Haziran 2021), 231-259
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî el-. et-Takrîb ve’l-irşâd fî usûli’l-fıkh. thk. Abdülhamit bin ali Ebû Zenid. Beyrut: Müessesetü'r-Risale 1998.
• Çakmak, Selma. “Hanefî Mezhebinde Delil-Hüküm İlişkisi Bağlamında Tenzîhen-Tahrîmen Mekruh Ayrımı”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 18/1 (Haziran 2018): 101-121.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-. el-Menhûl fi’l-usûl. Dımeşk: Daru’l-Fikr 1998.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî. Ravzatü’n-nâẓır ve cünnetü’l-münâzır fî usûli’l-fıkh ʿalâ mezhebi’l-İmâm Ahmed. Beyrut: Müessesetü’r-reyyân li’t-tibaâ ve’n-neşr, 2002.
• İbn Melek. Şerhu’l-Menâr. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Nuceym Zeynuddîn b. İbrâhîm b. Muhammed. Fethu’l-Ğaffâr bi Şerhi’l-Menâr. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbnü’s-Sââtî, Ebü’l-Abbâs Muzafferüddîn Ahmed b. Alî b. Tağlib el-Ba’lebekkî el-Bağdâdî. Nihâyetü’l-vüsûl ilâ ilmi’l-usûl. thk. Sa’d bin Garir bin Mehdi es-Selemî. 2 Cilt. Mekke: Câmiatu Ümmü’l-Kurâ, 1985.
• İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf el-Cüveynî et-Tâî en-Nîsâbûrî. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1997.
• Molla Fenârî. Fuṣûlü’l-bedâyi fî usûli’ş-şerâyi. thk. Muhammed Hüseyin İsmail. 2 Cilt. Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye 2006.
• Molla Hüsrev, Mehmed. Mir’âtü’-usûl fî şerh-i Mirkâti’l-vusûl. İstanbul: Salah Bilici Kitabevi, t.y.
• Murteza Bedir. “Vikâyetü’r-Rivâye”. 43/106-108. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• M. Naci Bolay. “Beş Küllî”. 5/545-546. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd en-. Keşfu’l-esrâr şerhu’l-musannif ale’l-Menâr. 2 Cilt. İstanbul: İhsan Kitabevi, 1986.
• Sadrüşşerîa, Ubeydullah b. Mes‘ûd el-Mahbûbî. et-Tavzîh fi halli gavâmidi’t-Tenkîh. 2 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1401/1981.
• Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl es-. el-Usûl. thk. Ebû’l-Vefâ el-Afğânî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2005.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh et-. et-Telvîh ilâ keşfi hakâiki’t-Tenkîh. 2 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1401/1981.
• Uğur, Seyit Mehmet. “Fıkıh Usûlü Yazımında Memzûc Metot Üzerine Bir İnceleme: İbnü’s-Sââtî’nin Nihâyetü’l-Vüsûl’ü Örneği”. Bilimname 38/2 (Ekim 2019): 689-724.