Tasavvufta Sekr Ve Sahv Kavramları

Yıl 2023, , 157 - 170, 25.03.2023

Eyüp İnce

https://doi.org/10.30622/tarr.1225432

Öz

Sözlükte içki içip sarhoş olmak, kendinden geçmek gibi manalara gelen sekr kavramı tasavvuf ilminde kuvvetli bir feyzin (vârid) tesiri ile şuur halinin kaybedilmesi anlamını taşımaktadır. Sahv kavramı ise sözlükte sekr kavramının zıttı olarak kendine gelmek, iyileşmek ve uyunmak gibi manalara gelmekle beraber tasavvuf ilminde, şuur haline tekrar dönülerek manevî sarhoşluktan ayılmayı ifade etmektedir. Bu anlamda mutasavvıfların genel olarak kullandıkları kavramlar sekr ve sahv eksenli olmak üzere iki ana kola ayrılmaktadır. Sekr ve sahv kavramları mutasavvıfları tasavvufun ilk dönemlerinden itibaren sekr ve sahv ehli şeklinde ikiye ayırmıştır. Bu ayrımın sonuçlarını hemen hemen bütün tasavvufî kavramlarda ve düşüncelerde görmek mümkündür. Dolayısıyla tasavvufî düşüncedeki sekr ve sahv kavramların değişik perspektiflerle ele alınması diğer tasavvufî kavramların anlamsal zemini idrak etme açısından önem arz etmektedir. Çalışmada yöntem olarak öncelikle sekr, daha sonra sahv kavramı incelendi. Çünkü sahv, sekr halinin bir neticesidir. Sekr kavramının lügat ve ıstılah manaları zikredildikten sonra mutasavvıfların konuyla alakalı temellendirdiği ayet ve hadisler ele alındı. Böylelikle konuya yüzeysel de olsa Kur’ân ve sünnet açısından bakılmaya çalışıldı. Sahv kavramı için de aynı usul takip edildi. Son olarak sekr ve sahv kavramlarının mukayesesi yapılarak bazı çıkarımlarda bulunuldu. Çalışma neticesinde ise tasavvuf ilminde sekr ve sahv kavramlarının kelime manalarının dışında yeni bir anlam kazandığı görülmüştür. Lügatlerde maddî bir sarhoşluk ve uyanıklık halini ifade eden sekr ve sahv kavramları, tasavvufta daha çok manevî sarhoşluk ve uyanıklık anlamında kullanıldığı gözlemlenilmiştir. Fakat sekr ve sahv kavramlarının tasavvuftaki bu anlamlarıyla Kur’ân ve hadiste doğrudan geçmediği tespit edilmiştir. Kavramlara getirilen bu yeni anlamların mutasavvıflar tarafından bazı ayet ve hadislerden tasavvufî yorumlarla istidlâl edildiği görülmüştür. Bunların dışında sekr ve sahv kavramları mukayese edildiğinde mutasavvıfların daha çok sahv halini benimsediği, uzun süreli sekr halinin Allah olan kulluğu hakiki manada yerine getirme hususunda sorun teşkil edeceği anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Sekr, Sahv, Hal, Makam

The Notions of Sukr and Sahw in Sufism

Öz

The Sufi concept of sukr, which literally means being intoxicated to the point of passing out, refers to the loss of consciousness resulting from a powerful inspiration (wārid). Conversely, the concept of sahw literally means regaining consciousness, recovering, and waking up, but in Sufism, it refers to returning to a state of consciousness after sobering up from spiritual intoxication. Therefore, the concepts often used by Sufis are divided into two main categories based on sukr and sahw. The concepts of sukr and sahw have categorised the Sufis into two groups since the earliest periods of Sufism: people of sukr and those sahw. One could see that this distinction is captured in almost all Sufi concepts and thoughts. Therefore, it is important to consider sukr and sahw in Sufi thought from different lenses to appreciate the semantic background of other Sufi terms. Methodologically considered, the analysis of sukr preceded that of sahw in the present study as sahw is the outcome of the state of sukr. After mentioning the literal and idiomatic meanings of sukr, the verses and hadīths that the Sufis cited about this issue were examined. Thus, the term was studied using the perspective of the Qurʾān and the Sunnah, albeit superficially. The same procedure was followed for sahw. Finally, some inferences were made by comparing these two concepts. By comparing these two concepts, the study revealed that sukr and sahw gained new meanings in Sufism, beyond their literal meanings of material intoxication and wakefulness, respectively. The study found that these concepts are mostly used to express spiritual intoxication and wakefulness in Sufism. However, it was also noted that the concepts of sukr and sahw are not directly mentioned in the Qurʾān and hadīths with their meanings in Sufism. Sufi interpretations of some verses and hadīths led to new meanings for these concepts. Moreover, it was observed that Sufis mostly adopt the state of sahw, as prolonged sukr could hinder the proper fulfilment of servitude to Allah.

Anahtar Kelimeler

Sūfism, Sukr, Sahw, Hāl, Maqām

Kaynakça

• Aclûnî, M. (2000). Keşfü’l-Hafâ. thk. Yusuf İbn. Mahmud Hâce Ahmed. Dımaşk: Mektebü’l-İlmi’l-Hadîs.
• Akkuş, M. (1996). Gaybet. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. (Cilt. 13, s. 409).
• Âlûsî. Ş. (1995). Rûhu’l-Meânî. thk. Ali Abdülbârî Atiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Attâr, F. (1991). Tezkiratü’l-Evliya. Çeviren: Süleyman Uludağ. İstanbul: Erdem Yayınları.
• Buhârî, M. (1993). el-Câmiu’s-Sahîh. Beyrut: Dâr-u İbn Kesîr.
• Cebecioğlu, E. (2017). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Otto Yayınları.
• Cürcânî, Ş. (1997). et-Târîfât. Çeviren: Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları.
• Demirci, M. (1997). Hal. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. (Cilt. 15, ss. 216-218)
• Erkaya, E. (2015). Kur’ân Kaynaklı Tasavvuf Kavramları. (Doktora Tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Ferâhîdî, A. (2003). Kitâbü’l-Ayn. thk. Abdülhamid Hindavî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Fîrûzâbâdî, M. (1998). Kâmûsü’l-Muhîd. thk. Muhammed Naim el-Araksusî. Beyrut: Müessetür-Risâle.
• Gündüzöz, Güldane & Kızıler H. (2021).Tasavvuf. İstanbul: Lisans Yayıncılık.
• Herevî, M. (1988). Kitâb-u Menâzilü’s-Sâirîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Hucvîrî, C. (1980). Keşfü’l-Mahcûb. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyye.
• İbn Acibe, M. (1998). el-Bahru’l-Medid fi Tefsiri’l-Kur’ani’l-Mecid. thk. Ahmed Abdullah el-Kuraşî Raslan. Kahire: el-Hey'etü'l-Mısriyyeti'l-Amme li'l-Kitab.
• Kabakçılı, O. (2015). Kur’an Açısından Sekr ve Sahv Halleri, Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2), 219-228.
• Kara, M. (2018). Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Kartal, A. (2009). Sekr. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. (Cilt. 36, ss. 334- 335).
• Kartal. A. (2009). Metafizik Dönemden Geriye Bakma - İbnü’l Arabî’nin İlk Sufilerin Bazı Görüşleri Hakkındaki Eleştirileri. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 9 (23), 369.
• Kâşânî, A. (2010). Misbâhu'l-Hidâye ve Miftâhu'l-Kifâye-Tasavvufun Ana Esasları. Çeviren: Hakkı Uygur. İstanbul: Kurtuba Yayınevi.
• Kayserî, D. (2013). Tasavvuf İlmine Giriş. Çeviren: Muhammed Bedirhan. İstanbul: Nefes Yayınları.
• Kelâbâzî, M. (2016). Doğuş Devrinde Tasavvuf-Taarruf. Çeviren: Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Kırcı, R. (2021). Ebû Alî el-Fârisî’nin Sarf İlmindeki Yeri. Ankara: Fecr Yayınları.
• Kuşeyrî, A. (1980). Risâle-i Kuşeyrîyye. Çeviren: Ali Arslan Aydın. İstanbul: Arslan Yayınları.
• Kuşeyrî, A. (2013). Letâifü’l-İşârât. thk. Seyyid Abdülganî Zâyid. Mısır: Dâru’l-Ğad Cedîd. Manzûr, M. (ty.). Lisânü’l-Arab. thk. Abdullah Ali Kebir, Muhammed Ahmed Hasbullah, Hâşim Muhammed Şâzelî. Kahire: Dâru’l-Maârif. Müslim, H. (2006). el-Câmiu’s-Sahîh. Dımaşk: Dâru’t-Tayyibe. Namlı, A. (2001). İsmail Hakkı Bursevî. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. (Cilt. 23, ss. 102- 106). Rabbânî, S. (2017). Mektûbât Tercümesi. Çeviren: Hüseyin Hilmi Işık. İstanbul: Hakikat Kitabevi Yayınları.
• Schımmel, A. (2004). İslamın Mistik Boyutları, Çeviren: Ergun Kocabıyık. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Serrâç, A. (1996). el-Lüma-İslâm Tasavvufu. Çeviren: Hasan Kamil Yılmaz. İstanbul: Altınoluk.
• Uludağ, S. (2003). Makam. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. (Cilt. 27, s. 410).