Composer Imams of the Sultan’s in the Ottoman Empire and Their Contributions to Turkish Religious Music

Yıl 2023, , 21 - 56, 25.03.2023

Metin Gündoğdu

https://doi.org/10.30622/tarr.1245390

Öz

The history of Imamate in Islam traces back to the leadership of Prophet Muhammad (peace be upon him) in prayer. Subsequently, the concept of Imamate was passed on from various states such as the Rashidun Caliphate, the Umayyads, the Abbasids, and the Seljuks, before eventually being adopted by the Ottoman Empire. Over time, Imamate evolved into a well-established and elaborate institution in the Ottoman Empire. Imams were appointed to places such as mosques, Enderûn rooms, palaces, government offices, etc. spatially. However, there were special imams of extremely important personalities such as chief of the janissary, the prince, the lady sultan, the grand vizierate, the sheikh ul-Islam and the sultan. Among the imams mentioned, those who are in the highest position in terms of science and politics are the imams of the sultan. The imams of the sultan, who are mentioned in many ways, especially the imam-ı sultani, imam-ı sehriyari and hunkar imamı, belong to the high class of science and are also authority figures in the field of music, besides their beautiful voices. They performed the recitation of the Qur’an with their effective voices. Among them, those who fulfilled the duty of music teacher to the prince and the sultan, have made important contributions to music/religious music in the fields of vocal performance, instrument performance, composition performance, invention of new maqam and tarawih arrangement. As far as we can determine in the Ottoman Empire, there were a total of ninety-two sultan’s imams, two of which were the imams of caliph Abdulmecid. It can be stated that there are a total of ten individuals who composed the sultan's imams, including Suleyman Celebi, the author of Mevlid, who is also believed to be the composer of the Mevlid according to sources. The other nine composers of the sultan's imams are Sami Yusuf Efendi, Edirneli İbrahim Efendi, Arabzade Abdurrahman Bahir Efendi, Cavuszade Mehmed Emin Efendi, Kırımlı Hafız Ahmet Kamili Efendi, Sadullah Efendi, Kazasker Mustafa İzzet Efendi, Medeni Aziz Efendi, and Tanburi Ali Efendi. In the introductory part of this study, which is limited to the imams of the sultan who composes, the historical course of the imamate of the sultan in the Ottoman Empire is discussed. In the first part, the life and musical aspects of the imams of the sultan who composed the music were examined. In the second part, the contributions of the imams of the sultan who composed music to music/religious music were evaluated. In the conclusion part, the findings about the imams of the sultan who composed music are presented. The study was examined by the method of literature review, one of the qualitative research methods, and the data were handled with content analysis and comparison method.

Anahtar Kelimeler

Turkish Music, Turkish Religious Music, Ottoman, Composer Imams of the Sultan’s.

Osmanlı’da Bestekâr Padişah İmamları ve Türk Din Mûsikîsine Katkıları

Öz

İslâm tarihinde imamlık, ilk olarak Hz. Peygamber’in (sav) namaz kıldırmasıyla başlatılmaktadır. Daha sonra Dört Halife dönemi, Emevîler, Abbasîler ve Selçuklular başta olmak üzere pek çok devletten Osmanlı’ya intikal etmiştir. Köklü bir müessese olan imamlık, Osmanlı’da çok daha zengin bir yapıya dönüşmüştür. Mescid, câmi, Enderûn odaları, devlet daireleri, saray vb. yerlere imamlar tayin edilmiştir. Bununla birlikte yeniçeri ağası, sadrazam, şeyhülislam, şehzâde, hanım sultan ve padişah gibi son derece önemli şahısların özel imamları olmuştur. Bu imamlar arasında ilmî ve siyâsî açıdan en yüksek konumda olanlar padişah imamlarıdır. İmâm-ı sultânî, imâm-ı şehriyârî ve hünkâr imâmı başta olmak üzere pek çok şekilde zikredilen sultan imamları, ulemâ sınıfına mensup olup güzel sesli olmalarının yanında mûsikî alanında da yetkin şahsiyetlerdir. Onlar, etkili sesleriyle Kur’ân-ı Kerîm tilâveti icrâ etmişlerdir. Aralarında şehzâde ve padişaha mûsikî hocalığı görevini îfâ edenler, hânendelik, sâzendelik, bestekârlık, yeni makam terkîbi ve terâvîh tertîbi hususlarında mûsikîye/dinî mûsikîye önemli katkıda bulunanlar olmuştur. Osmanlı Devleti’nde tespit edebildiğimiz kadarıyla ikisi Halîfe Abdülmecid’in imamı olmak üzere toplamda doksan iki padişah imamı bulunmaktadır. Bunlar arasında bestekâr olan padişah imamlarının, Mevlid’in müellifi Süleyman Çelebi’nin aynı zamanda kaynaklarda Mevlid’in bestekârı olabileceği tahmin edildiği için onu da dâhil ederek toplamda on kişi olduğu söylenebilir. Diğer dokuz bestekâr imâm-ı sultânîler de Şâmî Yusuf Efendi, Edirneli İbrahim Efendi, Arabzâde Abdurrahman Bâhir Efendi, Çavuşzâde Mehmed Emin Efendi, Kırımlı Hafız Ahmet Kâmilî Efendi, Sadullah Efendi, Kazasker Mustafa İzzet Efendi, Medenî Aziz Efendi ve Tanbûrî Ali Efendi’dir. Bestekâr imâm-ı sultânîlerle sınırlandırılan bu çalışmanın giriş bölümünde, Osmanlı’da imâm-ı sultânîlik müessesesinin tarihsel seyri ele alınmıştır. Birinci bölümde, bestekâr imâm-ı sultânîlerin hayatı ve mûsikî yönleri incelenmiştir. İkinci bölümde, bestekâr padişah imamlarının dinî mûsikîye katkıları değerlendirilmiştir. Sonuç bölümünde ise bestekâr imâm-ı sultânîler ile ilgili elde edilen bulgular sunulmuştur. Çalışma, nitel araştırma yöntemlerinden kaynak taraması, veriler ise içerik analizi ve karşılaştırma yöntemi ile ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Mûsikîsi, Türk Din Mûsikîsi, Osmanlı, Bestekâr İmâm-ı Sultânî., Turkish Music, Turkish Religious Music, Ottoman, Composer Imams of the Sultan’s.

Kaynakça

• Ağçoban, F. G. T. (2019). Osmanlı’da Mevlid Kültürü [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl ed-Dûkātî et-Tahtâvî. (1997). Hâşiye alâ Merâkı’l-felâh. Daru’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Akgündüz, M. (2006). Osmanlı Padişahlarının Özel İmamları: İmâm-ı Sultânîler. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7.
• Aksoy, H. (2003). Mehmed Emin Efendi, Kazasker. İçinde DİA (C. 28). TDV Yayınları.
• Âşık Çelebi. (2008). Meşâ’irü’ş-Şu’arâ. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Âşıkpaşazâde. (1332). Tevârîh-i Âl-i Osmân. Matbaa-i Âmire.
• Bağdatlı İsmail Paşa. (1951). Hediyyetü’l-ârifîn esmâ’ül-mü’ellifîn ve âsârü’l-musannifîn (C. 1). Matbaati’l-Behiyye.
• Behar, C. (2017). Şeyhülislâm’ın Müziği 18. Yüzyılda Osmanlı/Türk Musikisi ve Şeyhülislâm Es’ad Efendi’nin Atrabü’l-Âsâr’ı (2. bs). Yapı Kredi Yayınları.
• Benlioğlu, S. (2017). Osmanlı Sarayında Mûsikînin Himâyesi (III. Selim ve II. Mahmud Dönemi) [Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bursalı Mehmed Tâhir Efendi. (T.Y.). Osmanlı Müellifleri I. Meral Yayınevi.
• Bursevî İsmail Belîğ. (1287). Güldeste-i Riyâz-ı İrfân ve Vefeyât-ı Dânişverân-ı Nâdiredân. Hüdâvendigar Matbaası. Defterdar Sarı Mehmed Paşa. (1977). Zübde-i Vekayiat (C. 2). Tercüman.
• Derin, Fahri Çetin. (1993). (Abdurrahman Abdi Paşa Vekâyi’nâme’si) [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Derman, M. U. (2006). Mustafa İzzet, Kazasker. İçinde DİA (C. 31). TDV Yayınları.
• Ekmeleddin İhsanoğlu - Ramazan Şeşen - Gülcan Gündüz - M. Serdar Bekar (Direktör). (2003). Osmanlı Musikî Literatürü Tarihi (E. İhsanoğlu, Ed.). IRCICA.
• Ekmen, G. (1996). Hacı Sâdullah Ağa. İçinde DİA (C. 14). TDV Yayınları.
• Ergun, S. N. (1942). Türk Musikisi Antolojisi I. Rıza Koşkun Matbaası.
• Ergun, S. N. (2017). Türk Musikisi Antolojisi (2. bs). Vadi Yayınları.
• Evliya Çelebi. (2005). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Bursa-Bolu-Trabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kafkaysa-Kırım-Girit (C. 2/1). Yapı Kredi Yayınları.
• Evliya Çelebi. (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Podgoriçe-İştib-Vidin-Peçoy-Budin-Üstürgon[Estergon]-Ciğerdelen-Macaristan-Öziçe-Taşlıca-Dobra-Venedik-Mostar-Kanije (C. 6/1). Yapı Kredi Yayınları.
• Evliya Çelebi, E. (2003). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: İstanbul (5. bs, C. 1/1). Yapı Kredi Yayınları.
• Ezgi, S. (1933). Nazari ve Ameli Türk Musikisi (C. 1). Milli Mecmua Matbaası.
• Ezgi, S. (1940). Nazari ve Ameli Türk Musikisi (C. 4). Alkaya Matbaası.
• Ezgi, S. (1945). Türk Musikisi Klasiklerinden Temcit-Na’t-Salat-Durak. M. Sadık Kağıtçı Matbaası.
• Gel, M. (2004). Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Döneminde Fakihler ve Tursun Fakih [Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gelibolulu Mustafa Âlî. (1997). Kitâbü’t-Târîh-i Künhü’l-Âhbâr. Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Güldöşüren, A. (2018). Üç Asır İstanbullu Bir Ulema Ailesi: Arabzadeler. Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 23(45).
• Gündoğdu, M. (2022). Osmanlı Sarayında Mûsikîşinâs İmâm-ı Sultânîler [Doktora Tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güneş, G. (2011). Tanburî Ali Efendi’nin Ağır Semâî Formunda Bestelenmiş Eserlerinin Usûl-Arûz Vezni İlişkisi Yönünden İncelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hâfız Hızır İlyas Ağa. (2011). Letâif-i Vekâyi’-i Enderûniyye. Kitabevi Yayınları.
• Hüseyin Vassâf. (1999). Mevlid Süleyman Çelebi ve Vesiletü’n-Necât’ı. Akçağ Yayınları.
• İbnü’d-Devâdârî, (1971). Kenzü’d-Dürer ve Câmi’u’l-Ğurar: C. VIII.
• İnal, İ. M. K. (1958). Hoş Sada. Maarif Basımevi.
• İpşirli, M. (1991). Arapzâde Atâullah Efendi. İçinde DİA (C. 3). TDV Yayınları.
• İpşirli, M. (1998). Hayrullah Efendi, İmâm-ı Sultânî. İçinde DİA (C. 17). TDV Yayınları.
• Kandemir, M. Y. (2001). Kâdî İyâz. İçinde DİA (C. 24). TDV Yayınları.
• Kara, S. (2013). Türkiye Selçukluları Döneminde Anadolu’nun Fikir Hayatına Mutezilî Düşüncenin Girişi. İçinde M. Demirci, A. Temizel, M. A. Hacıgökmen, & S. Solmaz (Ed.), II. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu—Selçuklularda Bilim ve Düşünce—Düşünce ve Felsefe (C. 2). Selçuklu Belediyesi Yayınları.
• Karabaşoğlu, C. (2003). Sâlim ve Safâyî Tezkireleriyle Vakâyiü’l-Fuzalâ’daki Mûsikîşinaslara Dair Bilgiler [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaçay Türkal, N. (2012). Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-i Fezleke (1065-22 Ca.1106/1654-7 Şubat 1695) [Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Karataş, E. (1995). XVIII. Yüzyıla Ait Bir Elyazması Mecmûada Dînî Mûsikî Güfteleri [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kâtip Çelebi. (1941). Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn (C. 2). Mektebetü’l-Müsenna.
• Kâtip Çelebi. (2010). Süllemü’l-vusûl ilâ tabakâti’l-fuhûl (C. 3). IRCICA.
• Kemikli, B. (2015). Ulu Câmi’nin Bilge İmamı Süleyman Çelebi ve Mevlid. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kemikli, B. (2016). Süleyman Çelebi ve Vesîletü’n-necât. İçinde B. Kemikli (Ed.), Mevlid Külliyâtı –Süleyman Çelebi Vesîletü’n-necât ve Tercümeleri- I (2. bs). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Koca, F., Çakır, A., & Turabi, A. H. (2017). Türk Din Mûsikîsi Formları. İçinde A. H. Turabi (Ed.), Türk Din Mûsikîsi. Grafiker Yayınları.
• Koçu, R. E. (1960). İstanbul Ansiklopedisi (C. 3). Nurgök Matbaası.
• Köprülü, M. F. (1980). Türk Edebiyatı Tarihi (2. bs). Ötüken Yayınları.
• Küçükaşcı, M. S. (2000). İmam. İçinde DİA (C. 22). TDV Yayınları.
• Lâtîfî. (2018). Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Mehmed Süreyya. (1996). Sicill-i Osmanî Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Mehmet Arslan (Direktör). (2008). Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri—Manzum Sûrnâmeler (C. 1). Sarayburnu Kitaplığı.
• Mehmet Arslan (Direktör). (2011). Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri—Lebib Sûrnâmesi—Hâfız Mehmed Efendi (Hazin) Sûrnâmesi—Abdî Sûrnâmesi—Telhîsü’l-Beyân’ın Sûrnâme Kısmı (C. 4-5). Sarayburnu Kitaplığı.
• Mes’ud Cemil. (2016). Tanbûrî Cemil’in Hayâtı (4. bs). Kubbealtı Neşriyatı.
• Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Efendi. (2018). Tezkiretü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin). Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Muhammed Emîn Muhibbî. (t.y.). Hulâsatü’l-eser fî a’yâni’l-hâdî ’aşer (C. 4). Dâr-u Sâdır.
• Okiç, M. T. (1975). Çeşitli Dillerde Mevlidler ve Süleyman Çelebi Mevlidinin Tercemeleri. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1.
• Özalp, M. N. (2000). Türk Mûsikîsi Tarihi (C. 1). MEB Yayınları.
• Özcan, A. (1996). Hacı İvaz Paşa. İçinde DİA (C. 14). TDV Yayınları.
• Özcan, N. (1988). Abdurrahman Bâhir Efendi. İçinde DİA (C. 1). TDV Yayınları.
• Özcan, N. (1989). Ahmed Kâmil Efendi. İçinde DİA (C. 2). TDV Yayınları.
• Özcan, N. (1991). Aziz Efendi, Medenî. İçinde DİA (C. 4). TDV Yayınları.
• Özcan, N. (2000). İbrâhim Efendi, Edirneli. İçinde DİA (C. 21). TDV Yayınları.
• Özcan, N. (2004). Mevlid. İçinde DİA (C. 29). TDV Yayınları.
• Özcan, N. (2006). Mustafa İzzet, Kasker. İçinde DİA (C. 31). TDV Yayınları.
• Özcan, T. (2003). Mehmed Efendi, İmâm-ı Sultânî. İçinde DİA (C. 28). TDV Yayınları.
• Özer, M. (2020). Ayasofya'nın Nişânesi Kazasker Mustafa İzzet. İstanbul: Kuveyt Türk Katılım Bankası Yayınları.
• Özkan, İ. H. (2011). Türk Mûsıkîsi Nazariyatı ve Usûlleri (8. bs). Ötüken Yayınları.
• Öztuna, Y. (1990). Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (2008). Sicill-i Osmanî Zeyli (C. 11). TTK Yayınları.
• Pekolcay, A. N. (2004). Mevlid. İçinde DİA (C. 29). TDV Yayınları.
• Pekolcay, N. (1954). Süleyman Çelebî ve Mevlidi Metni ve Menşei Meselesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 8.
• Pekolcay, N. (2018). Mevlid (Vesîletü’n-Necât) Süleyman Çelebi (6. bs). TDV Yayınları.
• Râmiz. (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı. Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Sözer, V. (1964). Müzik ve Müzisyenler Ansiklopedisi. Tan Matbaası.
• Şadruddîn Ebu’l-Hasan Ali İbn Nâşır İbn Ali el-Hüseynî. (1999). Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye (N. Lügal, Çev.; 2. bs). TTK Basımevi.
• Şahin, H. (2007). Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Döneminde Dinî Zümreler (1299-1402) [Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Şen, İ. (2019). II. Abdülhamid Döneminde Merâsim Mûsikîsi [Doktora Tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şeyhî Mehmed Efendi. (2018). Vekâyi’u’l-Fuzalâ (D. Örs, Ed.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Şihâbüddîn el-Hafâcî. (2015). Habâya’z-zevâyâ fîmâ fi’r-ricâl mine’l-bekâyâ. Matbu’at-u Mecma’i’l-Lügâti’l-’Arabiyyeti bi-Dimeşk.
• Tanrıkorur, C. (1989). Ali Efendi, Tanbûrî. İçinde DİA (C. 2). TDV Yayınları.
• Tayyar-zâde Atâ. (2010a). Târîh-i Enderûn. Kitabevi Yayınları.
• Topal, M. (2001). Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Nusretnâme Tahlil ve Metin (1106-1133/1695-1721) [Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uçan, L. (2019). Son Halife Abdülmecid Efendi’nin Hayatı—Şehzâdelik, Veliahtlık ve Halifelik Yılları- [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uşşâkîzâde Seyyid İbrâhîm Hasîb Efendi. (2017). Zeyl-i Şakâik (D. Örs, Ed.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Uygun, M. N. (2013). Yûsuf Efendi, İmam. İçinde DİA (C. 44). TDV Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988a). Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilâtı. TTK Basımevi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988b). Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilatı (3. bs). TTK Basımevi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2011). Osmanlı Tarihi XVIII. Yüzyıl (C. 4/2). TTK Basımevi.
• Yüksel, H. İ. (2001). Rauf Yekta Bey’in “Esâtiz-i Elhân” Adlı Eseri ve İncelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ziriklî. (2002). El-A’lâm (C. 8). Dâru’l-İlim.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Ali Emiri Sultan Mustafa III, 55, 4063, 1.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Cevdet Dahiliye, 136, 6753.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Cevdet Saray, 13, 683.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Cevdet Maliye, 266, 10882.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Evkaf Defterleri, 11660.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı, 17, 144 .
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı, 83, 22.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Hatt-ı Hümayun, 1637, 43.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İbnülemin Saray Mesalihi, 9, 866.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İbnülemin Saray Mesalihi, 13, 1361.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İrade Dahiliye, 13, 605.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İrade Dahiliye, 85, 4286.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İrade Dahiliye, 570, 39722.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İbnülemin Saray Mesalihi, 5, 386.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İbnülemin Saray Mesalihi, 13, 1278.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İbnülemin Saray Mesalihi, 8, 725.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Mabeyn-i Hümayun Evrakı İradeleri, 5, 77.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Mabeyn-i Hümayun Evrakı İradeleri, 18, 52.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Mabeyn-i Hümayun Evrakı İradeleri, 18, 56.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Mabeyn-i Hümayun Evrakı İradeleri, 18, 134.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Divan Kalemi Evrakı, 11, 96.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektubi Kalemi Evrakı, 10, 51.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mühimme Evrakı, 2, 85.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Teşrifat Kalemi Evrakı, 1, 7.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı, 1090, 38.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı, 636, 67.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı, 1312, 19.
• Cumhurbaşkanlığı Klasik Türk Musikisi Korosu Nota Arşivi
• Aytaç Ergen, Özel Arşiv.