18. Yüzyıl Divan Şairi İsmail Nüzhet Efendi ve Dîvânı

Yıl 2023, , 1151 - 1177, 30.09.2023

Zeynep Özeroğlu , Mustafa Erdoğan

https://doi.org/10.30622/tarr.1311539

Öz

Türk edebiyatı sözlü ve yazılı gelenek hâlinde iki koldan ilerleyip gelişerek gelen büyük ve köklü bir yapıya sahiptir. Varlığını bütün canlılığı ile sürdürmeye devam eden Türk edebiyatının en kapsamlı dönemi klasik edebiyat olarak adlandırılan dönemidir. Türklerin İslamiyet’i kabul etmesiyle başlayan bu gelenek Arap ve Fars edebiyatının tesiriyle gelişmiş, Osmanlı Devleti zamanında en etkin dönemini yaşamıştır. Bu köklü edebî geleneğin içinde pek çok şair, yazar ve ilim insanı yetişmiştir. Yetişen bu insanların biyografilerinin ortaya konması ve eserlerinin incelenmesi hem kültür hem de edebiyat tarihi için önem arz etmektedir. 18. yüzyıl şairlerinden olan İsmail Nüzhet Efendi de kaynaklarda adı geçen, ancak hakkındaki bilgi sınırlı olduğu için henüz tam biyografisi ortaya konulmamış ve divanı incelenmemiş bir şairdir. Çalışmamızın amacı 18. yüzyıl şairi olan İsmail Nüzhet Efendi’yi ve divanını tanıtmaktır. Ancak Nüzhet mahlası, edebiyatımızda müşterek olarak kullanılmıştır. 18. yüzyılda Nüzhet mahlasını kullanan birden fazla şair vardır. Bu nedenle çalışmada öncelikle Nüzhet mahlasını kullanan şairlere değinmek gerekmektedir. Makalenin ilk kısmında Nüzhet mahlasına sahip şairler hakkında bilgi verilmiştir. Böylece Nüzhet mahlasına sahip şairler bir araya getirilerek bir bütün halinde görülebilecek, bu da İsmail Nüzhet Efendi’nin, aynı mahlası kullanan çağdaşları ile karışıp karışmadığı konusuna açıklık getirecektir. Makalenin ikinci kısmında da İsmail Nüzhet Efendi hakkında bilgi verilip daha önce incelenmemiş divanı tanıtılacaktır. Divanında mesnevi, kaside, terkib-bent, terci-bent, muhammes, tahmis, gazel ve kıta nazım şekillerini kullanmıştır. En çok kullandığı nazım şekli gazeldir ve divanının büyük çoğunluğunu gazeller kaplamaktadır. Divanda tarih manzumeleri, münâcât, naat, ramazâniyye, bayrâmiyye, hamâmiyye, tebrik-nâme gibi nazım türleri de bulunmaktadır. Ayrıca musammatlar ve gazellerin arasında bir bahr-ı tavil vardır. İsmail Nüzhet Efendi, edebî üslupların ön plana çıktığı dönemde, klasik üslubu takip ederek sade bir dille yazdığı, âşıkâne şiirlerinden oluşan mürettep divanı ile edebiyat tarihimizde yerini almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Divan Şiiri, Ortak Mahlas,, Klasik Türk Edebiyatı, İsmail Nüzhet Efendi, Nüzhet,

The 18th Century Poet İsmail Nüzhet Efendi and His Dîvân

Öz

Turkish literature has a large and deep-rooted structure that progresses and develops from two branches in the form of oral and written tradition. The most comprehensive period of Turkish literature, which continues its existence with all its vitality, is the period called classical literature. This tradition, which started with the acceptance of Islam by the Turks, developed with the influence of Arabic and Persian literature, and experienced its most effective period during the Ottoman Empire. Many poets, writers and scientists have grown up in this deep-rooted literary tradition. Revealing the biographies of these people and examining their works is important for both our cultural history and our literary history. İsmail Nüzhet Efendi, one of the poets of the 18th century, is a poet whose biography has not been revealed yet because the information about him is limited and his divan has not been studied. The aim of our study is to introduce the 18th century poet İsmail Nüzhet Efendi and his divan. However, the nickname Nüzhet has been used in common in our literature. Common pseudonyms sometimes caused confusion in the sources about the poets and their incorrect identification. For this reason, it is important to identify the poets who use the same pseudonym and to bring them together and examine them. In the 18th century, there is more than one poet who used the pen name Nüzhet. For this reason, it is necessary to mention the poets who use the pen name Nüzhet in our study. In the first part of the article, the issue of the common pseudonym was mentioned and information was given about the poets with the nickname Nüzhet. Thus, poets with the pen name Nüzhet will be brought together and seen as a whole. This will clarify whether İsmail Nüzhet Efendi mixed with his contemporaries using the pseudonym. In the second part of the article, information about İsmail Nüzhet Efendi, whose divan we have dealt with as a master's thesis in the form of "examination-text-index", will be given and his divan, which has not been examined before, will be introduced. İsmail Nüzhet Efendi, one of the poets of the 18th century, was his contemporary and did not mix with other poets using the same pseudonym.He used masnavi, kaside, terkib-i bent, terci-i bent, muhammes, tahmis, ghazal, kıta verse forms in the divan. The most used verse form is ghazal and it covers the majority of his divan. There are also verse types such as historical poems, munacaat, naat, bayramiye, tebrik-name in the divan. In addition, there is bahr-i tavil between the musammats and ghazals section. İsmail Nüzhet Efendi took his place in our literary history with his divan composed of amorous poems, which he wrote in a simple language, following the classical style, during the period when literary styles came to the fore.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature, Divan poetry, Common pseudonmy, İsmail Nüzhet Efendi, Nüzhet,

Kaynakça

• Akbayar, N. K. (1996). Mehmed Süreyya: Sicill-i Osmanî. İstanbul: Kültür Bakanlığı-Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Akkuş, M. (2018). Nef'î Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü
• Akkuş, M. (2022), Hatîbî Tezkire-i Şuarâ-i Bağdad. Ankara: Türk Tarih Kurumu
• Akün, Ö. F. "Divan Edebiyatı"maddesi, TDV İslam Ansiklopedisi: erişim tarihi: 10. 01. 2023
• Alp, G. (2021). Bilgi Karmaşasında Mutasavvıf Bir Şair: Ömer Nüzhet ve Eserleri. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, c:8 S:20, s. 1-10.
• Alıcı, L. (2018), Şem’î Mahlaslı Üç Şair Arasında Bir Gazelin Seyri, Divanlar Arasında Bir Ömür Prof. Dr. Ahmet Mermer Armağanı, Ankara: Akçağ Yayınları, 27-35.
• Atik, H. (2005). Türk Edebiyatında Nakşî Mahlaslı Şairler, İSTEM Dergisi, Sayı: 5, s. 169-180,
• Aydın, E. (2019). Ömer Nüzhet Efendi’ye göre 18. yy.’da bir Sufi biyografisi: Neccârzâde Mustafa Rıza Efendi (Menkıbe-i Evliyâiyye fî Ahvâli Rızâiyye). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Belen, M. (2010). Mehmet Nüzhet Efendi'nin Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri Üzerine Bir İnceleme. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Canım, R. (2018). “Latîfî: Tezkiretü'ş-Şuarâ ve Tabsırat'un-Nuzemâ”. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Canım, R. (2020). Divan Edebiyatında Türler. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Cunbur, M.- Ağaca, H. (2005). Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Çabukel Demirkol, H. (2003). Divan-ı Nüzhet İnceleme, Tenkitli Metin-İndeks. Yüksek Lisans Tezi Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Çapraz, E. (2018). Osmanlı Döneminde Okunan Kitaplardan Hasan Nüzhet Efendi'nin Letaif'-i Esnaf'ı. Gazi Türkiyat, Bahar, S:22, s. 119-158.
• Çiftçi, Ö. (2017). Fatîn Davud: Hâtimetü’l-Eşâr. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Demirel, Ş. (2004). Divan Şiirinde Redd-i Matla, Bilig Dergisi, Sayı: 31, s.161-177
• Duran, R. (2014) Nüzhet Efendi Cevâhirü’l-hikem (İnceleme-Tenkitli Metin), Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü
• Erdoğan K. (2012). Niyâzî-i Mısrî Adına Kayıtlı Bazı Manzumeler, CBU Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 2012 Cilt :10 Sayı :1, s.18-49
• Erdoğan, M. (2009). Divan Şiirinde Ortak Mahlas Sorunu ve Kabûlî Örneği. Erdem Dergisi, S:53, s. 55-82.
• ERDOĞAN, M. (2021). Nesîmî Mahlaslı Bilinmeyen Bir Hz. Ali Velâyet-nâmesi ve Bazı Yeni Şiirler. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, s. 195-232.
• Erten, S.R. (2018). Kayseri Raşit Efendi Eski Eserler Kütüphanesi'ndeki Bağdatlı Rûhî Dîvânı Nüshası (Metin-İnceleme), Yüksek Lisans Tezi, Yozgat: Yozgat Bozok Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Erzen, M. H. (2017). Divan Şiirinde Mahlas Kullanma Geleneği ve Bu Geleneğin Modern Şiire Yansımaları, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi , S: 59, s. 41-73.
• Gültekin H. (2015) Türk Edebiyatında İnşâ, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Horata, O. (2019). Has Bahçede Hazan Vakti XVIII. Yüzyıl Son Klasik DönemTürk Edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İçli A. (2022). Klasik Türk Edebiyatında Fasîhî Mahlaslı Şairler ve Hasan Fasîhî’ye Atfedilen Divan Üzerinde Analitik Bir İnceleme, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Sayı: 53, s. 206-231
• İçli A. (2016), Dâi Mahlaslı Şairler ve Seyyid Yahya Dâi, Turkish Studies, Sayı 11, s. 219-246.
• İnal, M. K. (2000). Son Asır Türk Şairleri (Kemalü'ş-Şuara) (Cilt 3, 5). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• İnce, A. (2018). Mirzâzâde Mehmet Sâlim: Tezkiretü'ş-Şuarâ”. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• İpekten, H.-İsen M.-Toparlı R.-Okçu N.-Karabey T. (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• İsen, M. (1997). Divan Edebiyatında Mahlasdaş Şairler: Ötelerden Bir Ses Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karavelioğlı, M. (2005). Klasik Türk Edebiyatında Şem'i Mahlaslı Şairler ve Prizrenli Şem'i. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C:32, s. 65-80.
• Karavelioğlu, M. (2010). Türk Edebiyatında Aynı Mahlası Kullanmış Olan Şairlerin Karıştırılması Meselesi. Journal of Turkish Studies, S:34/2, s. 183-95.
• Kılıç, F. (2017) (Haz.). Şefkat-i Bagdâdî: Tezkîre-i Şu’arâ-yı Şefkat-i Bagdâdî. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Kılıç, F. (2017) (Haz.). Âşık Çelebi: Meşâirü'ş-Şuârâ. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Kırkkılıç, H. A.- Sancak Y. (2017). Ahterî Mustafa Musluhiddin el-Karahisârî: Ahterî-i Kebîr. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Kurnaz C.- Tatcı M. (2001). Mehmet Nâil Tuman: Tuhfe-i Nâilî. Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Mazıoğlu, H. (2011). Fuzuli'nin Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri: Fuzuli Üzerine Makaleler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Memişoğlu, FİKRET (1968) Nüzhet Dede, Yeni Fırat Dergisi, S.8.
• Müstakimzade, S. S. Mecelletü'n-Nisab Fi’n-Nesebi Ve’l-Künâ Ve’l-Elḳāb. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Arapça Kitaplar Koleksiyonu, Nu: 1100.
• Onur, M.N. (2011). Nüzhet Dede Sanat ve Politika, Bizim Külliye Dergisi, Elazığ, S.48
• Onur, M. N. (2000). Nüzhet Dede’de Tasavvuf, Bizim Külliye Dergisi, Elazığ, S.23.
• Öztürk E. (2019) “Bir Gazel İki Şair: Nev‘î-zâde Atâyî ve Nevâlîzâde Atâyî Divanlarındaki Aynı Gazel Üzerine Notlar, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. Cilt: 22 Sayı: 22, s.643 - 668
• Öztürk, F. (2018). Defter Emini Silâhdâr-zâde Mehmed Emîn:Tezkire-i Silâhdâr-zâde. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Öztoprak N. (2006). Mahlas ve Mahlas Nükteleri, Yüzakı Dergisi. erişim tarihi: 25.08.2023.
• Saraç, Y. (2016). Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, Türk-İslam Bilim Kültür Mirası Dizisi: 1, Cilt:2.
• Sofuoğlu, N. (2020). Türk Edebiyatında Hâdî Mahlaslı Şairler, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 45 Aralık, s.44-65 .
• Sona, H.İ.-Keskin, M.S. (2019). Türk Edebiyatında “Sırrî” Mahlaslı Şairler ve. Yıldız Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C:3 S: 1, s. 16-36.
• Şentürk A. A. & Kartal A. (2019). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Dergâh Yayınları.
• Taştekin A. (2018) Mısır’da Bir Esir Kampında Çıkarılan Işık Gazetesindeki Şiirler Kesit Akademi Dergisi, S.16, s.99-116
• Uraz, M. (1941). Resimli Kadın Şairlerimiz ve Muharrirlerimiz. İstanbul.
• Yedek, Ş. (2019). Birinci Dönem Mebusu "Şarkın Diyojeni" Ahmet Nüzhet Saraçoğlu (Nüzhet Dede. Manas Yayıncılık.
• Yıldırım, A. (2000). Tezkireler Işığında Divan Edebiyatında Mahlas. Erdem Dergisi. Cilt: 12 Sayı: 36, 1055 - 1119.
• Yıldırım, A. (2006). Divan Edebiyatında Mahlas ve Mahlasnameler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yıldırım, Y. (2020). Ahmet Nüzhet Divanı. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, 978-605-7902-38-2
• Elektronik Kaynaklar http://lugatim.com/s/NÜZHET (06.06.2023)
• https://islamansiklopedisi.org.tr/divan-edebiyati
• www.kulturturizm.gov.tr
• http://ekitap.kulturturizm.gov.tr
• http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9895
• https://www.yuzaki.com/2006/11/mahlas-ve-mahlas-nukteleri/
• https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/188736