Tasavvufta Rüya ile Amel ve Fıkıh Usulü Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2021, , 523 - 543, 25.06.2021

Derviş Dokgöz

https://doi.org/10.30622/tarr.937759

Öz

Dini ilimler içerisinde rüya ile en çok ilgilenen alan tasavvuftur. Tasavvuf hayatında rüyalar, özellikle tasavvufa yeni katılan müritlerin manevi eğitim süreci olan seyr ü sülûk aşamasında büyük önem taşır. Zira bu süreç rüyalara göre yürütülür. Ancak rüyanın tasavvuftaki kullanımı sadece bu alan ile sınırlı değildir. Sûfîler hangi şehirde ikamet edeceklerinden, kimleri kendilerine mürit seçeceklerine varıncaya kadar birçok konuda rüyalardan faydalanmışlardır. Bazı sûfîlere rüyalarında Hz. Peygamber veya diğer önde gelen sûfilerce çeşitli görevler tevdî edilmiştir. Yine bir kısım rüyalarda Hz. Peygamber veya tasavvuf büyüklerinden dua ve zikirler öğrenilmiştir. Bazı rüyalarda ise sûfîlere yaptıkları bir davranışın hatalı olduğu yönünde uyarılar yapılmış, düzeltilmesi istenmiştir. Sûfîlerce anlatılan rüyaların birçoğunda ise vefat etmiş kimselerden ölüm ve sonrasında yaşananlara dair bilgiler öğrenilmek istenmiştir. Bunun yanında mutasavvıfların gördükleri bazı rüyalardan fıkhî/amelî konulara dair hükümler çıkardıkları da görülmektedir. Buna göre rüyalar, bazen Hz. Peygamberden bir söz aktarımında araç olarak kullanılırken, bazen bir fıkhî hükmün öğrenilmesi veya düzeltilmesinde, bazen de bir gaybî bilginin elde edilmesinde kullanılmaktadır. Bu makalede özellikle amelî sahada sonuçları olan rüyalardan örnekler aktarılarak, bunlara dair değerlendirmelerde bulunulmuştur. Ayrıca fıkıh usulü açısından rüyaların amel edilme yönü ve bağlayıcılığı konusuna dair bilgiler verilmiştir. Fıkhî açıdan rüyalarla amel edilmesi konusunda genel kural, peygamberlerin rüyaları dışında hiçbir rüya ile herhangi bir şer‘î hüküm sabit olamaz. Yine mevcut bir şer‘î hüküm de rüya ile değiştirilemez, iptal edilemez. Ancak mubah alanlarda ve iyiliğe sevk etme, kötülüğü engelleme amacına işaret eden rüyalarla, rüyayı gören kişi amel edebilir. Ancak bu durumda bile bir zorunluluk bulunmamakta olup, kişi istemediği takdirde -bu alanlarda olsa da- gördüğü rüya ile amel etmeyebilir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Fıkıh usulü, Rüya, Tasavvuf, Tabir

In Sufısm Acting With Dream And The Evaluatıon In Terms Of Usul Al-Fiqh

Öz

Among the religious sciences, the field that is most interested in dreams is sufism. Dreams in the life of sufism, especially the spiritual education process of the new followers of sufism, are of great importance in the ‘seyr ü sülûk’ stage. Because this process applies according to dreams. However, the usage of dreams in sufism isn’t limited to this field. Sufis have benefited from dreams in many subjects, from which city they will reside, to whom they will choose their followers. Some sufis were assigned duties by the Prophet or other leading sufis in their dreams. In some dreams, prayers and dhikrs were learned from Prophet Muhammad or pioneer sufis. In some dreams, the sufis were warned that their behavior was wrong, and they were asked to be corrected. In many of the dreams told by sufis, it was required to learn from the deceased people about death and what happened after death. In addition, it is known that sufis make judgments on fiqh / practice from some dreams they see. Accordingly, dreams are sometimes used as a means of conveying a hadith from the Prophet. It is sometimes used to learn or correct a fiqh rule, and sometimes to obtain an unseen knowledge. In this article, they are evaluated by citing the examples of dreams that have consequences especially in the field of practice. And also it was given information about the application and binding of dreams in terms of usul al fiqh. According to this, the general rule about acting on dreams is that any religious judgement cannot be constant by any dream except the prophets’. Besides, in (according to) an existing shariah ruling, it cannot be changed or canceled with dream. The person who has the dream can act only in permissible areas and with dreams that point to the aim of leading good and preventing evil. There is no obligation also for this issue, and if the person doesn’t want to, he may not act with the dream he had, even in these areas. 

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Usul al-Fiqh, Dream, Dream Interpretatıon, Sufism

Kaynakça

• Akot, Bülent. “Tasavvufî Terbiyede Rüyânın Değeri”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/19 (2011/1), 93-113.
• Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddîn Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-fıkh. 4 Cilt. Riyad: Dâru’s-Samiî, 2003.
• Bağdâdî, Ebü’l-Vefâ Alî b. Akīl b. Muhammed. el-Vâzıḥ fî usûli’l-fıkh. thk. Abdullah b. Abdülmüslim et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyn. es-Sünenü’l-kübrâ. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. Sahihi Buhârî. Dimeşk-Beyrut: Dâru İbni Kesîr, 2002.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Silsilenâme-i Celvetiyye. çev: Rahmi Serin, haz. Arif Pamuk. İstanbul: Pamuk Yayınları, ts.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Tefsîru rûhi’l-beyân 10 Cilt. İstanbul: Matbaat-ü Osmaniyye, 1330/h.
• Çelebi, İlyas. “Rüya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/306-309. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Demir, Abdullah. “Tasavvufta Rüya Tabiri”, USBD Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 1/9 (2017), 41-49.
• Dokgöz, Derviş. Bursevî’nin Rûhu’l-Beyân Tefsirindeki Usûlî ve Fıkhî Görüşleri. Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Eren, Mehmet “Sadreddin Konevî’nin Tasavvufî Hadis Şerhçiliği Hz. Peygamber’in Rüyada Görülmesi Rivayeti Çerçevesinde”, I. Uluslararası Sadreddin Konevî Sempozyumu Bildirileri 99-115. Konya: Mebkam, 2008.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâu U‘lûmi’d-Dîn. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2005.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1979.
• İmamoğlu, Abdulvahit. “Bazı Psikanalistlere Göre Rüyanın İnsan Hayatındaki Rolü”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/22 (2010/2), 22-46.
• Kayacı, Murat. Tasavvuf Geleneğinde Rüya. Çorum: Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Kuşeyrî, Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin. Kuşeyrî Risâlesi. çev. Süleyman Uludağ İstanbul: Dergah Yayınları, 2016.
• Küçük, Osman Nuri. “Muhyiddîn İbnü’l-Arabî’ye Göre Rüya ve Tabiri,” Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim] 14/3 (2014), 31-56.
• Mekkî, Ebu Talip. Kûtü’l-kulûb, Kahire: Mektebetü Dâru’t-Türas, 2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. Sahîhi Müslim bi şerhi’n-Nevevî. 18 Cilt. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 2. Basım, 1994.
• Öteleş, Zeliha. “Tasavvufun Metafizik Omurgası: Rüya -Fusûs Merkezli Bir Değerlendirme-”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43/2 (2019/2), 139-147.
• Paçacı, İbrahim. “Rüyâ’nın Delil Değeri Ve İstihâre”, Dini Araştırmalar 19/48 (Ocak-Haziran 2016), 103-128.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât. thk. Muhammed Seyyid Keylanî Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Serhendî, Ahmed el-Fârûkî (İmam Rabbânî). Mektûbât. çev. Abdülkadir Akçiçek. 3 Cilt. İstanbul: Dergah Ofset, 1998.
• Şâtıbî, Ebû İshak. el-Muvâfakât. çev. Mehmet Erdoğan. 4 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 1999.
• Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme. Şerhu müşkilü’l-âsâr. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• Uludağ, Süleyman. “Rüya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/309-310. (Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Uludağ, Süleyman. “Sefer”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/ 298-299. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Yılmaz, H. Kamil. Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-Bahru’l-Muhît. 6 Cilt. Gardaka: Dâru’s-Safve, 1992.