Kelam İlmindeki Sıfat Tasniflerine İlişkin Bir Değerlendirme

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 4, 613 - 630, 31.12.2019

Fatih Kurt

https://doi.org/10.30622/tarr.646781

Öz

Allah’ın sıfatları
konusu, kelam ilminin konu ve amacına göre tanımlanmasında en önde gelen ve
kelam kitaplarında en fazla yer alan mevzudur. Zira kelam ilminin temel
karakterini oluşturan “İslam kanunu üzere” ifadesi, Kur’an ve sahih hadis
çerçevesinde bir Tanrı inancını gerekli görmektedir. Nasların özüne uygun ve
doğru bir Allah inancı, bir mü’minin en öncelikli görevidir. Bunun sağlanması
için de Allah’ı kendisine özgü sıfatlarıyla iyi bilmek icap eder. Bu
çalışmamızda, kelam ilminin özgün işlevi doğrultusunda Allah’ın sıfatlarının
oluşumunda, mütekellim ulemanın oluşturdukları yöntem üzerinde durulmaktadır.
Bu doğrultuda kelam alimleri tarafından açıkça Kur’an ayetlerinde yer almayan
sıfatların tespit, sayı ve sınıflandırılmasında farklı görüşler ve yaklaşımlar
ileri sürülmesi, işin doğası gereği anlaşılabilir görünmektedir.

Mu‘tezile ve Ehl-i
sünnet’in konuyla ilgili farklı yaklaşımlarının ana sevkedicisi, sağlam bir
Allah inancının tespitinden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle de her iki mezhep
arasındaki farklılık bir tarafa, Ehl-i sünnet uleması kendi aralarında da
birden fazla yaklaşım sergileyebilmişlerdir. Allah’ın sıfatlarının tasnifinde
ana temada bir birliktelik söz konusu olmakla birlikte, ayrıntılı bir tasnifte
farklılıkları görmek, kelam ilminin statik değil, dinamik olduğunun bir
göstergesidir.

Anahtar Kelimeler

Kelam, zât, sıfât, tasnif, metot

An Evaluation of the Classification of Adjectives in the Kalam

Öz

The issue of the attributes of Allah is the most
important factor in defining the scope and purpose of the scientific field of
kalam, and occupies the greatest place in the theology literature. This is
because the phrase "relating to the Islamic law" that constitutes the
most fundamental feature of kalam makes it necessary for faith in God to be in
place according to the Holy Qur'an and the authentic hadiths. It is the most
primary responsibility of a believer to have true faith in Allah in line with
the essence of nusus. This can be ensured only through being familiar with the
attributes of Allah specific to Him. This study aims to deal with the
methodology developed by mutakallim scholars in the determination of the
attributes of Allah according to the novel function of kalam. In this sense, it
seems understandable that because of its very nature, there are varying
opinions and approaches suggested by kalam scholars in relation to the
determination, number, and categorization of the attributes that are not
clearly evident in the verses of the Holy Qur'an.

The main reason that there are different
approaches adopted by the Mu'tazila and the Ahl al-Sunnah schools lies in the
need for the determination of a strong faith in Allah. It is for this reason that
there are not only differences between the two schools, but there are also
different approaches even among the scholars of the same Ahl al-Sunnah school.
While there is consensus on the main issue of the categorization of the
attributes of Allah, the fact that there are differences when it comes to their
detailed categorization indicates that the scientific field of kalam is rather
dynamic than static.

Anahtar Kelimeler

Kalam, al-dhat, al-sifat, categorization, method

Kaynakça

• Âmidî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed. Gâyetü’l-Merâm fî İlmi’l-Kelam, nşr. Hasan Mahmud Abdüllâtif, Kahire, 1971.
• Bağdâdî, Abdülkahir. Usûlü’d-dîn. nşr. Ahmed Şemsuddin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Bâkıllânî, Ebû Bekir. Kitabu’t-Temhid, nşr. İ. Ahmed Haydar. Beyrut, 1993.
• Beyâzîzâde, Kemaleddin. İşaratü’l meram min ibarati’l imam Ebi Hanife en-Nu’man. Nşr. Ahmet Ferid el-Mezid. Beyrut: Daru’l Kutubu’l İlmiye, 2007.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. el-İ’tikâd alâ Mezhebi’s-Selef Ehli’s-Sünneti ve’l-Cemâa. Kahire: Dâru’s-Sekâfe, 1984.
• Biçer, Ramazan. “Kelam Metodolojisini Getirilen Bir Eleştirinin Analizi: Kelami Düşüncede Gönül Boyutu Eksikliği”, EKEV Akademi Dergisi 19 (2004), 57-76.
• Biçer, Ramazan. “İmanın Bilişsel Yapısının Ana Dinamiklerİ ve Etkileri”. EKEV Akademi Dergisi 8 (2004):17-34.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Kitâbü’t-Ta‘rîfât. nşr. Muhammed Abdurrahmân el-Mer‘aşlî. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2007.
• Cüveynî, İmamü’l-Haremeyn, Abdülmelik. el-İrşâd ilâ kavâtıi’l-Edille fî Usûli’l-İ’tikâd, nşr. Muhammed Yusuf Musa-Ali Abdülmünim Abdülhamid. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1950.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. eş-Şâmil fî usûli’d-dîn. nşr. Ali Sami en-Neşşâr v. dğr. İskenderiye: Mektebetü İlmi Usûli’d-Dîn, 1969.
• Çelebi, İlyas. “Ortaya Çıkışından Günümüze Kelam İlminde ‘Konu’ Problemi”. M. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2005): 5-35.
• Çelebi, İlyas. İslâm İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kâdî Abdülcebbâr. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2002.
• Ebu Hanife, Numan b. Sâbit. el-Fıkhu’l-Ekber, (İmam-ı Azam’ın Beş Eseri). nşr. Mustafa Öz. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1992.
• Emin, Ahmed. Duha’l-İslâm. Lübnan, t.y.
• Erdinç, Ziya. “İlk Dönem Akaid Eserlerinin Temel Nitelikleri: el-Fıkhu’l-Ekber ile el-Akidetü’t-Tahaviyye Örneği”, KADER 10 (2012), 2:295-310.
• Erdinç, Ziya. “Teşekkül Dönemi Kelam Kaynaklarında Zâti Sıfatların Tespiti ve Sayısı”, IV. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı, ed. H. Dinçer, Ü. Güneş, (İstanbul, 2015):103-112.
• Eş‘ârî, Ebü'l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b. İsmail b. İshak. el-İbâne an usûli’d-diyâne. Riyad: Câmi‘atü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1400.
• Eş‘ârî, Ebü'l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b. İsmail b. İshak. Kitâbu’l- Luma’ fi'r-Red ala Ehli'z-Zeyg ve'l-Bida'. Beyrut, 1987.
• Eş‘ârî, Ebü'l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b. İsmail b. İshak. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn. nşr. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, Kahire: Mektebetü’n-Nahdati’l-Mısriyye, 1969.
• Eş‘ârî, Ebü'l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b. İsmail b. İshak. Risâle ilâ ehli’s-sağr. Beyrut: Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân, 1988.
• Eyibil, İrfan. Abdülkâhir el-Bağdâdî’nin Esmâ ve Sıfat Anlayışı. Doktora Tezi (Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Fârâbî, Ebû Nasr, İhsâü’l-ulûm. nşr. Osman Emin. Kahire 1968.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Gazzâlî et-Tûsî. el-Müstesfâ fî ‘İlmi’l-Usûl, Beyrut 1993.
• Gazzâlî, Ebu Hamid. el-Münkız mine’ddalâl. Beyrut, 1997.
• İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed. Müşkilü’l-Hadîs ve Beyânuhu. nşr. Abdulmu‘ti Emîn Kal‘acî. Haleb: Dârül-Va‘y, 1982.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed el-Mağribî. Mukaddime, haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1983.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdülhalîm. Minhâcü’s-Sünneti’n-Nebeviyye, nşr. Muhammed Reşâd Sâlim. y.y., 1986.
• İbn Teymiyye, Mecmûu Fetâvâ, Kahire 1404H.
• Îcî, Ebu’l-Fazl Adüdiddîn. el-Mevâkıf fî ilmi’l-kelâm. Beyrut: Âlemü’l-Kitab, t.y.
• İsfahânî, Ebü'l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal Râgıb. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, nşr. Muhammed Seyyid el-Kiylânî. Beyrut: Dâru’l-Meârif t.y.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelam. haz. Sabri Hizmetli. Ankara: Umran Yayınları, 1981.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen. Şerhu’l-usûli’l-hamse. nşr. Abdülkerîm Osmân. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1988.
• Koloğlu, Orhan Şener. Cübbâîler’in Kelâm Sistemi. İstanbul: İsam Yayınları, 2011.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd Semerkandî. Kitabü’t-Tevhid. nşr. Bekir Topaloğlu, Muhammed Aruçi (Beyrut: Dâru Sâdır; İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2007.
• Nesefî, Ebü’l-Mu’in. Bahru’l-Kelam fî Akâidi Ehli’l-İslâm. Konya, 1328.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn. Tebsıratü’l-edille, nşr. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
• Önal, Recep. “Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin İsim ve Sıfatlara Yaklaşımı”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (2017), 135-161.
• Özervarlı, Sait. “Kalânisî, Ebü’l-Abbas” TDV İslam Ansiklopedisi 24 (2001): 223-224.
• Pezdevî, Ebü'l-Yüsr Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin, Usûlu’d- Din, Kahire, 1963.
• Râzî, Fahreddin. Levâmiu’l-beyyinat Şerhu Esmâillahi ve’s-Sıfât. nşr. Tâhâ Abdurraûf Saîd. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1983.
• Râzî, Fahreddin. Muhassal Efkâri’l-Mütekaddimîn ve’l-Müteahhirîn, nşr. Hüseyin Atay. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, 1991.
• Sâbûnî, Nuruddin Ahmed b. Mahmûd. el-Bidâye fiUsûli’d-Din, trc. ve nşr. Bekir Topaloğlu. Ankara: Diyânet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1995.
• Saffâr, Ebu İshak. Telhisu’l-Edille li Kavaidi’t-Tevhid. nşr. Angelika Brodersen. Beyrut: Müessetü’r-Reyyan, 2011.
• Semerkandi, Şemseddin. es-Sahaifü’l-İlahiyye. trc. R. Biçer. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, 2017.
• Şahin, M. Kenan. Klasik Kelâm İlmi Tanımları. M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi 40 (2011): 1, 45-62.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed. el-Milelü ve’n-nihal. nşr. Muhammed Seyyid Geylânî. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1961.
• Teftâzânî, Sa’duddin Mesut b. Ömer. Şerhu’l Makasıd. nşr. İbrahim Şemseddin. Beyrut: Daru’l-kutub el-ilmiyye, 2001.
• Teftâzânî, Sa’duddin Mesut b. Ömer. Şerhu’l-Akâidi’n-Nesefiyye. nşr. Muhammed Adnân Dervîş. y.y, t.y.
• Tehanevî, Muhammed b. Ala b. Ali el-Faruki el-Hanefi. Keşşafu Islahati’l-Funun ve’l-Ulum. nşr. Ali Dahruc. Beyrut, 1996.
• Tunçbilek, Hüseyin. “İlâhî Sıfatların İspatı, Sayısı, Kısımları ve İsim-Sıfat İlişkisi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (2006) 15: 5-29.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Kelam”, TDV İslam Ansiklopedisi 25 (2002):196-200.
• Yücedoğru, Tevfik. “Tekvin”. TDV İslâm Ansiklopedisi 40 (2011): 388-399.