Manzum Bir Osmanlı Kroniği Olan Silkü’l-Le’âl-i Âl-i Osmân’ın Kaynakları

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 308 - 334, 25.03.2021

Göker İnan

https://doi.org/10.30622/tarr.857129

Öz

XVIII. yüzyıl Osmanlı sahasının âlim şahsiyetlerinden olan Ahmed Hasîb Efendi uzun yıllar müderrislik ve kadılık yapmıştır. Aynı zamanda şair ve tarihçilik tarafı bulunan Hasîb, manzum yazmayı seven ve edebiyat yeteneği olan bir isimdir. Bu sebeple Osman Gazi’den Fatih Sultan Mehmed devrinin sonuna kadar gelen Silkü’l-Le’âl-i Âl-i Osmân adlı tarihini tamamen manzum olarak kaleme almıştır. Türkçe olarak yazılmış en uzun manzum kronik olma özelliğini taşıyan eser, 19.727 beyitten oluşmaktadır. Silkü’l-Leâl-i Âl-i Osmân, kaynakları yönünden de dikkati çekmektedir. Eserde kroniklerden tabakat ve biyografi kaynaklarına, şair tezkirelerinden menakıpnâmelere kadar çok sayıda eserden istifade edildiği gibi şifahi bilgilerden de yararlanılmıştır. Yapılan araştırma sonunda ise eserin en temel kaynağının Gelibolulu Âlî’nin Künhü’l-Ahbâr’ı olduğu tespit edilmiştir. İkinci önemli kaynağı ise Taşköprîzâde Ahmed Efendi’nin Şakâik-ı Nu‘mâniyye’sidir. Bilhassa ulema ve mutasavvıfların biyografilerinde ana kaynak bu eser olmuştur. Bu iki eser dışında istifade edilen kaynaklar da müstakil başlıklar altında gösterilmiştir. Hasîb, eserinde katılmadığı rivayetleri de ele almış ve bunlar hakkındaki görüşlerini açık bir şekilde dile getirmiştir. Kimi zaman kaynaklar arasında mukayeseli bir okuma yaptığı da anlaşılmaktadır. Söz konusu hususlar, bu çalışmada şahit beyitlerle gösterilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Hasîb, Silkü’l-Le’âl-i Âl-i Osmân, Osmanlı kronikleri, 18. yüzyıl, Manzum tarih

Sources of Silkü’l-Le’āl-i Āl-i Osmān, a Verse Ottoman Chronicle

Öz

Ahmed Hasīb Efendi, one of the scholars of the 18th century in Ottoman, was a mudarris and judge for many years. Hasīb is a a poet and a historiographer who likes to write poems and has literary talent. Therefore he wrote the history called as Silkü’l-Le’āl-i Āl-i Osmān, which is from Osman Gazi until the end of the reign of Sultan Mehmed the Conqueror, completely in verse. The work, which is the longest verse chronicle written in Turkish, consists of 19.727 couplets. Silkü’l-Le’āl-i Āl-i Osmān also draws attention in terms of its sources. Many works have been used from chronicles to tabaqāt and biographical sources; from poets to hagiography as well as verbal information in the study, It has been found that the most basic source of the work is the Künhü’l-Ahbār of Mustafa Ālī as a result of the research, The second important source is Taşköprīzāde Ahmed Efendi’s Şakāiku’n-Nu‘māniyye. In particular, this work has been the main source in the biographies of the ulema and sufis. Sources used other than these two works are shown under separate titles. Hasib also handled the rumors which he did not agree with and expressed his views on them clearly in his work. It is also understood that he sometimes made a comparative reading between sources. These issues have been tried to be demonstrated with witness couplets in this study.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Hasīb, Silkü’l-Le’āl-i Āl-i Osmān, Verse chronic, Ottoman chronicles, 18th century

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (1992). “Baldırzâde Mehmed Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. V, TDV Yayınları, İstanbul, s. 8-9.
• Ademler, Betül (2007). Düsturnâme-i Enverî (Dil Özellikleri-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Ahmedî (2004). Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osmân Gazv-i Îşân bâ-küffâr, Yayınlayanlar: Gönül Alpay Tekin-Şinasi Tekin, Haz. Kemal Sılay, Harvard.
• Ahmedî (2019). İskendernâme, Haz. Yaşar Akdoğan-Nalan Kutsal, İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Aka, İsmail (2005).“Mîrhând”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. XXX, TDV Yayınları, İstanbul, s. 156-157.
• Alikılıç, Dündar (1993). Ganîzâde Mehmed Nâdirî’nin Şehnâme-i Nâdirî’si, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Alper, Kadir (2012). Erzurumlu Mülhimî ve Şehen-şeh-nâme-i Murâdî Mesnevîsi, Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Atsız, Nihal (1970). Âşıkpaşaoğlu Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Aydın, Ahmet (1993). Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Künhü’l-Ahbâr’ının IV. Rüknünün Kaynakları, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Aynur, Hatice (1993). Mahremî ve Şehnâmesi I. Kısım Yavuz Sultan Selim Dönemi: İnceleme-Metin-Sözlük-Dizin, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Baldırzâde Selîsî (2000). Ravza-i Evliya, Haz. Mefail Hızlı, Murat Yurtsever, Arasta Yayınları, Bursa.
• Bursalı Mehmed Tâhir (1333). Osmanlı Müellifleri, Matbaa-i Âmire, İstanbul.
• Coşkun, Menderes (2002). Manzum Bir Şairler Tezkiresi, Hasîb’in Silkü’l-Le’âl-i Âl-i Osmân’ındaki Şair Biyografileri, Bizim Büro Yayınları, Ankara.
• Çerçi, Faris (2000). Gelibolulu Mustafa Âlî ve Künhü’l-Ahbâr’ında II. Selim, III. Murat ve III. Mehmet Devirleri, I-III, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri.
• Emin Efendi (1305). Menâkıb-ı Kethüdâzâde el-Hac Mehmed Ârif Efendi Hazretleri, İstanbul.
• Enverî (1928). Düsturnâme-i Enverî, Haz. M. Halil Yınanç, Türk Tarih Encümeni, İstanbul.
• Erdem, Sadık (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara.
• Erdoğan, Çağrı (2019). Mevlana İsa ve Câmi’ü’l-Meknûnât Adlı Eseri (Transkripsiyon ve Değerlendirme), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Eroğlu, Süleyman (2008). Türk Edebiyatı’nda Miyâhiyye Türüne Bir Örnek: Hâsib Efendi’nin Miyâhiyyesi, Uludağ Üni. Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 9, S. 15, Bursa, s. 429-439.
• Eyice, Semavi (1991). “Ayasofya/Ayasofya Şadırvanı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. IV, TDV Yayınları, İstanbul, s. 217.
• Fatin Dâvûd (1271). Hâtimetü’l-Eş’âr, İstihkâm Alayları Litografya Destgâhı, İstanbul.
• Fındıklılı, İsmet Efendi (1989). Şakaik-ı Nu’maniye ve Zeyilleri: Tekmiletü’ş-Şakâik fî Hakkı Ehli’l-Hakâik, V, Haz. Abdülkadir Özcan, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Gelibolulu Mustafa Âlî (2009). Künhü’l-Ahbâr, Dördüncü Rükn: Osmanlı Tarihi, Tıpkıbasım, Ankara, TTK Basımevi.
• Gelibolulu Mustafa Âlî (2019). Künhü’l-Ahbâr, Haz. Ali Çavuşoğlu, TTK Yayınları, Ankara.
• Gelibolulu Mustafa Âlî Efendi (1997). Kayseri Raşid Efendi Kütüphanesi’ndeki 901 ve 920 No.lu Nüshalara Göre Kitâbü’t-Târîh-i Künhü’l-Ahbâr, I-II, Haz. Ahmet Uğur vd., Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri.
• Gölpınarlı, Abdülbâki (1958). Manakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî “Vilâyet-nâme”, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Hadîdî (1991). Tevârih-i Âl-i Osmân (1299-1523), Haz. Necdet Öztürk, Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• İbn Arabşah (1986). Acâibü’l-Makdûr fî Nevâibi Timur, tahkik: Ahmed Fâiz Humusî, Beyrut.
• İbn Arabşah (2012). Acâibü’l-Makdûr, Çeviren: Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul.
• İdris-i Bitlisî (2013). Heşt Behişt: VII. Ketîbe: Fatih Sultan Mehmed Devri, 1451-1481, Hazırlayan ve çeviren: Muhammed İbrahim Yıldırım, TTK, Ankara.
• İlgürel, Mücteba (1998). “Hüseyin Efendi, Hezarfen”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. XVIII, İstanbul, TDV Yayınları, s. 544-546.
• İnalcık, Halil (1977). “Kaplan Giray I.” MEB İslam Ansiklopedisi, VI, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, s. 203-205.
• İnan, Göker (2013). Ahmed Hasîb Efendi’nin Mecmûa-i Tevârîh’i, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Edirne.
• İnan, Göker (2019). Hasîb’in Silkü’l-Le’âl-i Âl-i Osmân İsimli Manzum Tarihinde Fatih Devri (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• İnce, Adnan (2005). Tezkiretü’ş-Şu’arâ Sâlim Efendi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara. İsen, Mustafa (1983). Edebiyat Tarihi Açısından Künhü’l-Ahbâr’ın Önemi, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (TDEAD), S. II, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İzmir, s. 49-57.
• İsen, Mustafa (1994). Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
• Kepecioğlu, Kâmil (2009). Bursa Kütüğü, Haz. Hüseyin Algül vd., Bursa Büyükşehir Belediyesi, Bursa.
• Kurtlar Oğuz, Fatma Sabiha; Gürbüz, Mehmet (2020). “Bursalı Hasîb’in Manzum Bir Aşk Hikâyesi”, Turkish Studies-Language and Literature, XV/4, Ankara.
• Kut, Günay; Kut, Turgut (1987). İstanbul Tekkelerine Ait Bir Kaynak: Dergeh-nâme, Türkische Miszellen: Robert Anhegger Armağanı, Ed. Jean-Louis Bacque-Grammont vd., Divit Matbaacılık ve Yayıncılık A.Ş., İstanbul.
• Lemerle, Paul (1957). L'Emirat d'Aydin Byzance et l'occident: recherches sur la geste d’Umur Pacha, Presses Universitaires De France, Paris.
• Mü’minzâde, Seyyid Ahmed Hasîb Efendi (2003), Ravzatü’l-Küberâ: Tahlil ve Metin, Haz. Mesut Aydıner, TTK Yayınları, Ankara.
• Özcan, Abdülkadir (1994). “Edirne Vak‘ası”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. X, TDV Yayınları, İstanbul, s. 445-446.
• Özcan, Abdülkadir (1998). “Heşt Bihişt”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. XVII, TDV Yayınları, İstanbul, s. 271-273.
• Özcan, Abdülkadir (2000). “İdrîs-i Bitlisî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. XXI, TDV Yayınları, İstanbul, s. 485-488.
• Özcan, Abdülkadir (2010). “eş-Şekâiku’n-Nu‘mâniyye” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. XXXVIII, TDV Yayınları, İstanbul, s. 485-486.
• Öztürk, Necdet (2001). XV. Yüzyıl Tarihçilerinden Kemâl Selâtîn-nâme (1299-1490), TTK Yayınları, Ankara.
• Öztürk, Necdet (2012). Düsturnâme-i Enverî (19-22. kitaplar) Osmanlı Tarihi (1299-1465), Çamlıca Basım Yayın, İstanbul.
• Öztürk, Necdet; Yıldız, Murat (2013). İmparatorluk Tarihinin Kalemli Muhafızları Osmanlı Tarihçileri -Ahmedî’den Ahmed Refik’e-, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• Schmidt, Jan (1991). Pure Water fot Thirsty Muslims: A Study of Mustafa Âli of Gallipoli’s Künhü’l-Ahbâr, Het Oosters Instituut, Leiden.
• Schmidt, Jan (2002). "Künhü'l-Ahbâr", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. XXVI, TDV Yayınları, Ankara, s. 555-556.
• Sehî Beg, Heşt-Bihişt, Haz. Haluk İpekten vd. Çevrimiçi: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78460/tezkireler.html, E.T: 22.11.2020.
• Şemsî Ahmed Paşa (2003). Şeh-nâme-i Sultân Murâd, Haz. Günay Kut-Nimet Bayraktar, Harvard Üniversitesi, Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
• Şentürk, Hüdai (2003). Künhü’l-Ahbâr C. II Fâtih Sultân Mehmed Devri 1451-1481, TTK Yayınları, Ankara.
• Taşköprülüzâde (2007). Osmanlı Bilginleri: eş-Şakâiku’n-Nu’mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye, Çeviren: Muharrem Tan, İstanbul, İz Yayıncılık.
• Tuman, Mehmed Nâil (2001). Tuhfe-i Nâilî (Divân Şairlerinin Muhtasar Biyografileri), Haz. Cemâl Kurnaz, Mustafa Tatcı, Bizim Büro Yayınları, Ankara.
• Ünver, İsmail (1979). “Ahmed Rıdvan’ın İskender-nâmesindeki Osmanlı Tarihi (Nusret-nâme-i Osman) Bölümü”, Ankara Üniversitesi Türkoloji Dergisi, C. VIII, Ankara.
• Yücel, Yaşar; Cengiz, Halil Erdoğan (1992). Rûhi Tarihi-Oxford Nüshası-(Değerlendirme, Metnin Yeni Harflere Çevirisi), TTK Belgeler, XIV/18, TTK, Ankara.