Pîr Muhammed Mevlevî’nin Hazînetü’l-Ebrâr İsimli Eserinin 4. Cildinde Bir Ayetin İrşat Şekli

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 3, 920 - 934, 20.09.2021

Abdullah Uçar

https://doi.org/10.30622/tarr.987120

Öz

Mevlânâ’nın yaklaşık 26 bin beyit ve altı defterden meydana gelen Mesnevî-yi Ma‘nevî adlı eseri, Türk edebiyatında en çok şerh edilen eserlerden biridir. Geçmişten günümüze Mesnevî-yi Ma‘nevî’ye muhtelif hacimlerde pek çok şerh kaleme alınmıştır. Pîr Muhammed Mevlevî de, 17. yüzyılın Mesnevî-yi Ma‘nevî şarihlerinden biridir. Klasik eserlerde hayatı hakkında detaylı bilgi bulamadığımız Pîr Muhammed Mevlevî’nin kendisinden sonraki Mesnevî şarihlerini etkilediği konusunda hiç şüphe yoktur. Öyle ki Hazînetü’l-Ebrâr’dan sonra yazılan Mesnevî şerhlerinde mahlası olan Cân-ı Âlem ifadesi zikredilmektedir. Pîr Muhammed Mevlevî tarafından kaleme alınan Hazînetü’l-Ebrâr, 17. yüzyıla ait Mesnevî-yi Şerif şerhlerinden biridir. Hazînetü’l-Ebrâr’ın nüshaları ile ilgili kaynaklarda farklı bilgiler mevcuttur. Bazı araştırmacılar Pîr Muhammed’in Mesnevî’nin ilk dört cildini şerh ettiğini ancak ilk iki cildin nüshalarına ulaşılamadığını ve onun Mesnevî’yi Hazînetü’l-Ebrâr adıyla 1026/1617 yılında tamamladığını söylemiştir. Bazı araştırmacılar Hazînetü’l-Ebrâr’ın Mesnevî’nin sadece dördüncü cildinin şerhi olduğunu söylemiştir. Bazı araştırmacılar ise Pîr Muhammed’in 4. cildin şerhini 1617’de tamamladığını ve aynı yıl vefat ettiğini söylemiştir. Ancak son yapılan akademik çalışmalar Pîr Muhammed Mevlevî’nin, Mesnevî’nin altıncı cildine de şerh yazdığını kanıtlar niteliktedir. Hazînetü’l-Ebrâr’ın 4. cildinin “temme” kısmındaki bilgiye göre eser, hicri 1026 senesinin başında muharrem ayının sonunda tamamlanmıştır. Bu tarih miladi olarak 1617 senesinin ocak veya şubat ayına tekabül etmektedir. Bu çalışmada Hazînetü’l-Ebrâr hakkında kısaca bilgi verilmiş, Hazînetü’l-Ebrâr’ın 4. cildinde en çok zikredilen Bakara suresinin 216. ayetinin irşat şekli tespit edilmeye çalışılmıştır. Hazînetü’l-Ebrâr’ın 4. cildinde en çok zikredilen ayet Bakara suresinin 216. ayetidir. Çalışmamızda ayetlerin yerlerini belirtmek için Pertev Paşa nüshasındaki varak numaraları esas alınmıştır. Bakara suresi 216. ayetin nerelerde ve hangi amaçla kullanıldığını belirtmek için ayetler, kullanıldığı bağlam içinde verilerek değerlendirmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Pîr Muhammed, Hazînetü’l-Ebrâr, Mevlânâ, Mesnevî, Bakara 2/216.

Guidance Form of a Verse in the 4th Volume of Pir Muhammad Mawlawi’s Khazinat al-Abrar

Öz

Rumi’s work called Masnavi-ye-Ma‘navi, which consists of approximately 26 thousand couplets and six volumes, is one of the most annotated works in Turkish literature. From past to present, many commentaries have been written on Masnavi-ye-Ma‘navi in various volumes. Pir Muhammed Mevlevi is also one of the 17th century Masnavi-ye-Ma‘navi commentators. There is no doubt that Pir Muhammed Mevlevi, whose life we cannot find detailed information about in classical works, influenced the Masnavi commentators after him. So much so that in the Masnavi commentaries written after Hazinetü’l-Ebrar, the phrase Can-ı Alem, which is its pseudonym, is mentioned. Hazinetü’l-Ebrar, written by Pir Muhammed Mevlevi, is one of the 17th century Masnavi-ye-Ma‘navi annotations. There is different information in the sources about the copies of Hazinetü'l-Ebrar. Some researchers said that Pir Muhammad commented on the first four volumes of the Masnavi, but the copies of the first two volumes could not be reached and he completed the Masnavi in 1026/1617 under the name Hazinetü’l-Ebrar. Some researchers have said that Hazinetü’l-Ebrar is only an annotation of the fourth volume of Masnavi. Some researchers say that Pir Muhammed completed the commentary of the 4th volume in 1617 and died in the same year. However, recent academic studies prove that Pir Muhammed Mevlevi also wrote annotations on the sixth volume of Masnavi. According to the information in the “temme” part of the 4th volume of Hazinetü’l-Ebrar, the work was completed at the end of Muharram at the beginning of Hijri 1026. This date corresponds to January or February of 1617 Gregorianly. In this study, brief information about Hazinetü’l-Ebrar is given, and the form of guidance in the 216th verse of the Surah Baqara, which is most mentioned in the 4th volume of Hazinetü’l-Ebrar, has been tried to be determined. The most mentioned verse in the 4th volume of Hazinetü’l-Ebrar is the 216th verse of the chapter of Baqara. In our study, the leaf numbers in the Pertev Pasha copy were taken as a basis to indicate the places of the verses. In order to indicate where and for what purpose the 216th verse of Surah al-Baqara is used, the verses have been tried to be evaluated by giving them in the context in which they are used.

Anahtar Kelimeler

Pîr Muhammed, Hazînetü’l-Ebrâr, Mevlânâ, Mesnevî, Bakara 2/216

Kaynakça

• Avşar, Z. (2008). Tenkitli Metin Neşrinde İmla Sorunu Üzerine Yeni Düşünce ve Öneriler. Turkish Studies, 3/6, s. 59-95. doi.org/10.7827/TurkishStudies.452
• Bursalı M.T. (1333). Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Âmire
• Demirel, Ş. (2007). Mevlânâ’nın Mesnevî’si ve Şerhleri. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5/10 (2007), 469-504. http://ktp.isam.org.tr/pdfdrg/D02512/2007_10/2007_10_DEMIRELS.pdf
• Gölpınarlı, A. (1985). Mesnevi Tercemesi ve Şerhi. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Güleç, İ. (2008). Türk Edebiyatında Mesnevi Tercüme ve Şerhleri. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Güngör, Ö. (2019) İsmâil Rüsûhî-yi Ankaravî, Şerh-i Mesnevî, (VI. Cilt), (Doktora tezi) Erişim adresi tez.yok.gov.tr
• Özdemir, M. (2016). Mesnevî’nin Türkçe Şerhleri. Turkish Studies, 11/20, 461-502. doi.org/10.7827/TurkishStudies.10093
• Pîr Muhammed Mevlevî. Hazînetü’l-Ebrâr, Topkapı Sarayı, Revan Köşkü, nr. R440.
• Pîr Muhammed Mevlevî. Hazînetü’l-Ebrâr, Süleymaniye Kütüphanesi, Pertev Paşa, nr. 308.
• https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf