Gazali’de Yanılan Bir Varlık Olarak İnsan

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 4, 66 - 84, 31.12.2021

İlim Esra Erek Önder Bilgin

https://doi.org/10.30622/tarr.1023413

Öz

Makalede Gazali’nin insan anlayışı, epistemolojisi doğrultusunda yeni bir okumaya tabi tutulmuştur. Gazali’de insanın özsel niteliği akıldır. Ancak o, aklı doğru bilgi için yeterli görmez. Gazali’nin akla yönelik bu tutumu onun ne kadar tutarlı olduğunu sorguya açar. Onun insanı ve aklı nasıl anlamlandırdığı açık hale getirildiği takdirde akıl anlayışının tutarlı olup olmadığını konuşmak daha mümkün hale gelecektir.

Gazali’nin epistemolojisi incelendiğinde onun insanın bilme edimini tecrübe ile başlattığı görülür. Ayrıca aklı aynaya benzetir. Gazali’nin aklı aynaya benzetmiş olması bilginin hem nasıl mümkün olduğunu hem de insanın neden yanıldığını açıklar. Ayna yansıtma gücüyle dışarıyı görmeye olanak sağlar. Ancak kişinin bilgisi aynaya bağımlıdır. Yani aynanın yansıtma gücü nispetinde görebilir. Ayna akıl olduğuna göre insanın anlama ve algılama yetisi tecrübenin etkisi içerisinde işler. Dolayısıyla insan bilgiyi doğrudan ve saf bir şekilde edinemez. İnsanın bilme süreci böyle bir yapı içerisinde işlediğine göre insan daima yanılgı ihtimaliyle karşı karşıyadır. Ancak Gazali’nin eserlerinde aklı tek bir biçimde kullanmadığı da görülür. İnsanın düşünme sürecini ifade eden akıl yani ‘zihin’ insani ve hayvani nefsi içinde barındırır. İnsanı doğru bilgiye götüren ve onu gerçek anlamda diğer varlıklardan ayıran akıl ise tek başına ‘insani nefs’ tir. Yani Gazali akıl derken her zaman bütüne değil, bazen o bütünün içindeki parçalara işaret eder. İnsani nefs ‘saf akıl’ olarak da nitelenebilir. Bu haliyle o insanın cevheridir. Ancak cevher yaratılmışa ait bir nitelik olup anlam ve önemi varlığın izahını yapmaya yarıyor oluşudur. Cevherin varlığın esası olmaması Gazali’nin insanı değerlendiriş şekline etki eder. Gazali insanı ona ilişen ilineklerden ve cisminden bağımsız değerlendirmez. Hayvandan akıl ile ayrılıyor olsa da hayvanla ortak olan ruh ve cisim gibi özellikleri de onu kuşatan niteliklerdendir. Bu nitelikler insan yaşadığı müddetçe ondan ayrılamadığına göre insan akıl sahibi bir varlık olduğu kadar yanılan da bir varlıktır. 

Anahtar Kelimeler

Gazali, İnsan, Akıl, Yanılma, Cevher, Ayna, Tecrübe

Human As A Mistaken Being in Al-Ghazali

Öz

Al- Ghazali's concept of the human is subjected to a re-reading in line with his epistemology in this article. The essential attribute of the human is the mind in Al-Ghazali. But he doesn't see the mind sufficient for the right information. This attitude of Al-Ghazali towards the mind opens the query of how consistent he is. If it could be clarified how he makes sense of human and mind, it will be more possible to talk about whether the understanding of reason is consistent or not.

When Al-Ghazali’s epistemology is inquired it is seen that the act of knowing starts with the experience. He also compares the mind to a mirror. Al-Ghazali's comparing the mind to a mirror explains both how the information is possible and why the human mistake. The mirror allows us to see the outside with its power of reflectivity. But the information of the human is dependant the mirror. That is, the human could see in proportion to the reflecting power of the mirror. İf the mind is mirror, understanding and perception of human works under the influence of experience. Thus, the human can't have the information directly and purely. The human always faces the probability of a mistake, because the human act of knowing works in this structure. However, it’s seen also Al-Ghazali does not use the mind in a single means in his works. The mind, that is the 'consciousness’, expressing the thinking process of man contains the human and animal soul. The mind leading people to the right information and distinguishing he/she from the other beings truly is the 'human soul' alone. In that case, Al-Ghazali sometimes indicates the parts of the whole, not always the whole with the concept of mind. The human soul could be expressed also as 'pure mind' whereby being the substance of the human. But the substance is an attribute of the created and ıt’s mean and important originates to explain the existence. As the substance isn’t the essence of existence, ıt affects Al-Ghazali’s way of evaluating humans. Al-Ghazali does not evaluate the human independently of his/her accidents and the body. Even İf the human separates from the animal with the mind, it is the feature such as spirit and body, which are common with animals. They are among the qualities that surround the human. If these qualities cannot be separated from his/ her as long as a person lives, the human is a mistaken being as much as is a rational being.      

Anahtar Kelimeler

Al-Ghazali, Human, Mind, Mistake, Substance, Mirror, Experience

Kaynakça

• Bilgin Ö. ; Erek İ. E. (2019). “İslam Ahlak Felsefesinde Akıl Ve Mutluluk İlişkisi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 66: s. 1279- 1288.
• Bolay, S. H. (2013). Aristo ve Gazzali Metafizikleri, Ankara: Nobel Yayıncılık, 6. Basım
• Erdem H. (2013). “Gazali’de Akıl Bilgisi Ve Değeri”. Vefatının 900. Yılı Anısına Büyük Mütefekkir Gazali. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, s. 83-96.
• Gazali (1971a). Mukaddes Merdivenler. (Çev. Y. Arıkan). Eskin Matbaası: İstanbul.
• Gazali (1971b). El Kıstasül Müstakim- Hak Yolcularının Miracı (Çev. Y. Arıkan). Eskin Matbaası: İstanbul.
• Gazali (1974). İhyau Ulumi’d-Din (Çev. A. Serdaroğlu). Huzur Yayınevi, İstanbul.
• Gazali (2002). Düşünmede Doğru Yöntem. (Çev. A. Kayacık). Ahsen Yayıncılık, İstanbul.
• Gazali (2005). Filozofların Tutarsızlığı. (Çev. M. Kaya, H. Sarıoğlu). Klasik, İstanbul.
• Gazali (2017a). Düşünme Konuşma Ve Söz Üzerine. (Çev. A. K. Cihan). İnsan Yayınları, İstanbul.
• Gazali (2017b). Nur Metafiziği. (Çev. A. C. Köksal). Büyüyenay Yayınları, İstanbul.
• Gazali (2018a). Dalaletten Çıkış Yolu. (Çev. O. Arpaçukuru). Beyan, Ankara.
• Gazali (2018b). İtikadda Orta Yol. (Çev. O. Demir). Klasik, İstanbul.
• Gazali (2019a). Kur’an’ın Cevherleri. (Çev. Ö. Türker). Hayy Kitap, İstanbul.
• Gazali (2019b). Esmâ-ül Hüsnâ Şerhi. Dorlion Yayınları, Ankara.
• Griffel F. (2009). Gazali’nin Felsefi Kelamı. Kalsik, İstanbul.
• Kutluer İ. (2012). “Felsefe İle Tasavvuf Arasında: Gazali’nin Mişkatü’l-Envar’ında Entelektüel Perspektifler.”. 900. Vefat Yılında İmam Gazzâlî Sempozyumu (2011). Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınevi, İstanbul, s. 507- 534.
• Musa İ. (2018). Gazali ve İmgelem Poetikası. (Çev. Ç. Taşkın). Hece Yayınları, Ankara.
• Orman, Sabri (2012). Gazali’yi Anlamak: Bazı Metodolojik Mülahazalar. 900. Vefat Yılında İmam Gazzâlî Sempozyumu (2011). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınevi, s. 61- 76.
• Toktaş F. (2017). “Üç Mesele-3: Ahiret Hayatının Mahiyeti: Cismani mi Ruhani mi?”. Gazzâlî Konuşmaları (2011). Küre Yayınları, İstanbul, s. 129- 173.
• Ülken H. Z. (1985). İslam Felsefesi: Eski Yunan’dan Çağdaş Düşünceye Doğru, Ülken Yayınları, İstanbul.
• Yıldız M. (2011). “Gazali’nin Akıl Eleştirisi” Tyb Akademi. 1: s. 71-85.