Kuşeyrî's Letâ'ifü'l-Işârât in terms of Scientific Exegesis

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 241 - 262, 23.03.2022

Enver Bayram

https://doi.org/10.30622/tarr.1038744

Öz

In this article, it is discussed to what extent Kuseyri's tafsir Letâ'ifu'l-işarât reflects the qualities of scientific tafsir. So much so that while the commentators of the classical period gave a limited place to the interpretation of the kevnî/cosmological verses, the commentators of the later period gave a wider place to the scientific commentary. Many schools of tafsir have emerged in order to understand and interpret the Qur'an. One of them is the school of scientific tafsir. Scientific tafsir deals with the cosmological verses in the Qur'an and interprets the verses in question in line with the scientific data of the age. Cosmological verses, on the other hand, are a group of verses that refer to the creation and functioning of the universe. At the same time, these are the verses pointing to the existence and oneness of Allah. For this reason, commentators have interpreted the verses in question in various ways and have tried to reach a conclusion on this issue. One of these commentators is Abdülkerim Kuşeyrî. Kuseyrî, who is a Sufi commentator, interpreted the cosmological verses firstly in an extrinsic and then in an ishari style in his tafsir Letâ'ifu'l-işârât. In addition, his literal interpretation of the cosmological verses is an interpretation in accordance with the understanding of scientific tafsir. On the other hand, his interpretation of the aforementioned verses in the ishari sense reflects the ishari interpretation style. Therefore, in this study, to what extent does Kuseyrî's tafsir Letâ'ifu'l-işârât reflect its qualification as a scholarly tafsir? How and with what method are the cosmological verses interpreted in this commentary? In the interpretation of the cosmolaic verses, should the apparent meaning or the ishari meaning come to the fore? It is aimed to answer questions such as. In this context, first of all, Kuşeyrî's life, works and briefly his method in tafsir are discussed. Afterwards, the definition, nature and development of scientific tafsir are mentioned. Finally, the phenomenal/cosmological issues such as the creation and functioning of the sky, earth, celestial bodies, rain, wind, mountains, night and day have been handled and examined in the Kuseyri exegesis.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Kuseyrİ, Scientific tafsir, Sky, Letaifü'l-işârât

İlmî Tefsir Açısından Kuşeyrî’nin Letâ’ifü’l-işârât’ı

Öz

Bu makalede, Kuşeyrî’nin tefsiri Letâ’ifu’l-işarât’ın ne ölçüde ilmî tefsir niteliklerini yansıttığı konu edilmektedir. Öyle ki klasik dönem müfessirleri kevnî/kozmolojik ayetlerin tefsirine sınırlı şekilde yer verirken sonraki dönem müfessirleri ilmî tefsire daha geniş yer ayırmışlardır. Kur’an’ın anlaşılıp yorumlanması maksadıyla birçok tefsir ekolü ortaya çıkmıştır. Bunlardan biri de ilmî tefsir ekolüdür. İlmî tefsir, Kur’an’da geçen kevnî/kozmolojik ayetleri konu almakta, söz konusu ayetleri çağın ilmî verileri doğrultusunda yorumlamaktadır. Kevnî/kozmolojik ayetler ise, kâinatın/evrenin yaratılışına ve işleyişine atıfta bulunan ayetler grubudur. Aynı zamanda bunlar Allah’ın varlığına ve birliğine işaret eden ayetlerdir. Bu nedenle müfessirler söz konusu ayetleri çeşitli şekillerde yorumlamışlar ve bu hususta bir sonuca varmaya çalışmışlardır. Bu müfessirlerden biri de Abdülkerim Kuşeyrî’dir. Sûfi bir müfessir olan Kuşeyrî, Letâ’ifu’l-işârât adlı tefsirinde kevnî/kozmolojik ayetleri önce zahirî, daha sonra da işârî tarzda yorumlamıştır. Bunun yanında onun, kevnî/kozmolojik ayetleri zahirî tarzda yorumlaması ilmî tefsir anlayışına uygun bir yorumlamadır. Öte yandan söz konusu ayetleri işârî anlamda yorumlaması ise işârî tefsir tarzını yansıtmaktadır. Dolayısıyla bu çalışmada Kuşeyrî’nin Letâ’ifu’l-işârât adlı tefsiri ne ölçüde ilmî tefsir olma vasfını yansıtmaktadır? Kevnî/kozmolojik ayetler bu tefsirde nasıl ve hangi metotla yorumlanmıştır? Kevnî/kozmolojik ayetlerin yorumunda zahirî mana mı işârî mana mı ön plana çıkmalıdır? gibi sorulara cevap aramak amaçlanmıştır. Bu bağlamda ilk önce Kuşeyrî’nin hayatı, eserleri ve kısaca tefsirdeki metodu ele alınmıştır. Akabinde ilmî tefsirin tanımına, mahiyetine ve gelişimine değinilmiştir. Son olarak da gökyüzünün, yeryüzünün, gök cisimlerinin, yağmurun, rüzgârın, dağların, gece ve gündüzün yaratılışı ve işleyişi gibi kevnî/kozmolojik konular Kuşeyrî tefsiri özelinde ele alınıp incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, KuşeyrÎ, İlmî tefsir, Gökyüzü, Letaifü'l-İşârât

Kaynakça

• Abdulbâkî, Muhammed Fuad. El-Mu’cem’ul Müfehres li’l-Elfazi’l Kur’an’il-Kerîm. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1990.
• Akkuş, Süleyman. Kuşeyrî’nin Hayatı, Eserleri ve Kelâmî Görüşleri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
• Ateş, Süleyman. İşârî Tefsir Okulu. Ankara: AUİF Yayınları, 1974.
• Baş, Erdoğan. “Sema”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/453-455. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1973.
• Bûtî, Ramazan. es-Selefiyye: Merhaletün zemeniyye mübâreke lâ mezhebün İslâmî. Dımaşk: Daru’l-Fikr, 1988.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Ağaç Yayınları, 2009.
• Cevherî, Tantavî. el-Cevâhir fî tefsîri’l-Kur’an. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmîyye, 2004.
• Ceyhan, Semih. “Telvîn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/409-410. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Ceyhan, Semih. “Tecellî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/241-243. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Ceyhan, Semih. “Telvîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/409-410. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Ceyhan, Semih. “Üns”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/348-349. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Çağrıcı, Mustafa. “Yer”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43/476-478. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Dâvûdî, Şemsüddîn Muhammed b. Alî b. Ahmed el-Mısrî. Tabakâtü’l-müfessirîn. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Demir, Şehmus. “Kur’an’ın Bilimsel Veriler Işığında Yorumlanmasına Eleştirel Bir Yaklaşım”, Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar, ed. Bilal Gökkır vd.. İstanbul: İlim Yayma Vakfı, 2010.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-lüğa. thk. Muhammed Ived. 15 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Türâsi’l-Arabiyyi, 2001.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm. Kitabü’l ayn. thk. Mehdi Mahzumî - İbrahim es-Semaraî. 8 cilt. b.y.: y.y., ts.
• Göztepe, Yüksel. Abdülkerim Kuşeyrî’de Haller ve Makamlar. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr. Vefeyâtü’l-aʿyân. Beyrut: Darü’s-Sakafe, ts.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. Riyad: Mektebetü’n-Nasr, 1966.
• İbnü’l-Cevzi, Ebu’l Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed el-Muntazam. Tarihi’l-müluk ve’l-ümem, thk. Muhammed Abdulkadir Ata ve Mustafa Abdulkadir Ata. Beyrut: Daru’l Kütübi’l- İlmiyye, 1992.
• Kara, Mustafa. “Fenâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12/333-335. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Kırca, Celal. “Kur’an ve Modern Bilim (İlişkisi-Sahası-Sorunları)”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi = Erciyes University Journal of Faculty of Theology 15 (2012), 7-34.
• Kırca, Celâl. “Kur’ân-ı Kerîm’in Tefsiri ve İlimlerle Olan Münasebeti”. İslâm Medeniyeti 5/2 (1981), 17-26.
• Kufralı, Kasım. “Kuşeyrî”. TDED 1 (1946), 19-22.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. Letâʾifü’l-işârât, thk. İbrahim el-Besyûnî. Mısır: el-Hey’eti’l- Mısrıyyeti li’l-Kitâb, ts.
• Özdeş, Talip. “Kur’an-Bilim İlişkisinin Problematik Boyutu Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/1 (2010), 7-27.
• Râfiʽî, Abdulkerim b. Muhammed el-Kazvînî. et-Tedvîn fî ahbâri Kazvîn. thk. Azîzullah el-Attarîdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye, 1987.
• Sâbunî, Muhammed Ali. et-Tibyan fî ulumi’l-Kur’an. Beyrut: y.y., 1981.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Tabakâtü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ. thk. Muhammed Mahmud Tanahî-Abdulfattâh Muhammed el-Hulv. b.y: Hicrun li’t-Tabâʼe ve’n Neşr ve’t-Tavziʼ, h. 1413.
• Şehrezûrî, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ. Tabakâtü'l-fukahâi'ş-Şâfi'iyye, thk. Muhyiddin Ali Necib. Beyrut: Dârü'l-Beşâri'l- İslâmiyye, 1992.
• Şelebî, Hind. et-Tefsîru’l-‘ilmî li’l-Kur’âni’l-Kerîm. Tunus, y.y., 1985.
• Uludağ, Süleyman. “Keşf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/315-317. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Uludağ, Süleyman. “Müşâhede”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/152-153. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Uludağ, Süleyman. “Kuşeyrî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26/473-475. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Yavuz, Yusuf Şevki ve Çetin, Abdurrahman. “Âyet”, “Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/242-244. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. Mecmuatün mine’l-muhakkikîn. b.y: Daru’l-hidâye, ts.
• Zehebî, Ebu Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• Zehebî, Ebu Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tarihü’l-İslam ve tabakâtu meşahir ve’l-a’lâm, thk. Ömer Abdüsselam. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1993.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn. Kahire: Mektebetü Vehbe, ts.
• Zerkânî, Muhammed Abdulazîm. Menâhilu’l İrfân fî Ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1996.
• İnternet Kaynakları Acıkoğretim.istanbul.edu.tr. Jeomorfoloji’ye Giriş. Erişim 28.09.2021. https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Guz/jeomorfoloji/1/index.html
• Bilim ve Gelecek. “Gece ve Gündüz Nasıl Oluşur?”. Erişim 28.09.2021. https://bilimvegelecek.com.tr/index.php/2011/06/01/gece-ve-gunduz-nedir-nasil-olusur
• Bilgi Klavuzu. “Yağmur ve Yağmurun Oluşumu”. Erişim 28.09.2021. https://www.bilgikilavuzu.com/yagmur-yagmurun-olusumu Gezegenler. “Gök Cisimleri”. Erişim 27.09.2021. https://gezegenler.gen.tr/gok-cisimleri.html
• Meteoroloji Genel Müdürlüğü. “Meteorolojiye Giriş”. Erişim 28.09.2021. https://www.mgm.gov.tr/genel/meteorolojiyegir.aspx?s=10 Pandül. “Oluşum Türlerine Göre Dağlar”. Erişim 28.09.2021. https://dag-olusumu.nedir.org/