Samipaşazade Sezai’nin Öykülerinde Görülen Coşumculuk Akımının İzleri

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 136 - 150, 23.03.2022

Ali Algül

https://doi.org/10.30622/tarr.1066504

Öz

1839’da duyurulan Tanzimat Fermanı’ndan sonra Türk yazınında Batı’dan alınan tiyatro, roman, öykü gibi yeni yazınsal türler; özgürlük, vatan gibi yeni konular kendini göstermeye başlar. Türk şairi ve yazarı bunların yanında Batı’dan yazın akımlarını da alır. Tanzimat birinci dönemde klasizm, coşumculuk, gerçekçilik gibi akımlar Türk yazınında kendilerine yer bulur. Tanzimat ikinci dönemde ise akımlar yaygınlaşmış duruma gelir. II. Abdülhamit’in padişahlığı sırasında yazın siyasal ve toplumsal konulardan uzaklaşınca yazarlar kendi aralarında akımlar üzerinde tartışmalar yapar. Türk yazın tarihine “Hayaliyûn-Hakikiyûn” adıyla geçen bu tartışmalara Ahmet Mithat Efendi, Nabizâde Nâzım, Beşir Fuat ve Mehmet Tahir gibi dönemin önemli isimleri katılırlar. Yapılan bu tartışmalar Türk yazınında akımların daha iyi anlaşılmasında ve yapıtlarda doğru bir biçimde kullanılmasında yararlı olur. Türk yazın tarihinde Tanzimat dönemi ikinci kuşak içinde kendine yer bulan Samipaşazade Sezai, Batı yazınlarından gelen akımları ilkelerine uygun olarak kullanır. Öyküleri hem coşumculuk hem de gerçekçilik akımının özelliklerini taşır. Yazar kimi öykülerinde bu iki akımı harmanlayarak birlikte kullanır. Bu biçemi de dönemin anlayışını yansıtması bakımından oldukça dikkat çekicidir. Çünkü Türk yazını coşumculuktan gerçekçiliğe geçmektedir. Bu geçiş döneminde önemli bir rol üstlenen Samipaşazade Sezai’nin Türk öykü tarihindeki yerine birçok çalışmada değinilir. Fakat Tanzimat ikinci dönemden Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar geçen sürede yazdığı öykülerinde görülen coşumculuk akımını merkeze alarak günümüze kadar ayrı bir çalışma yapılmamıştır. Hatta, Küçük Şeyler’den sonra gelen kitaplarındaki öykülerinin göz ardı edildiği de söylenebilir. Bu eksiklikleri gidermek için yapılan çalışmada tartışmacı bir biçemle Samipaşazade Sezai’nin öykülerindeki coşumculuk akımının izleri; kötümserlik, karşıtlık, doğa ve hayvanlar şeklinde somut örneklerle gösterilmekte ve üzerlerine değerlendirmeler yapılmaktadır. Böylece yazarın öykülerindeki coşumculuk akımı açıklığa kavuşturulmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

öykü, Türk yazını, Coşumculuk akımı, Samipaşazade Sezai, Tanzimat dönemi

Traces of the Current of Romanticism Seen in the Stories of Samipashazade Sezai

Öz

After the Tanzimat Edict, which was announced in 1839, new literary genres such as theater, novel and short story were taken from the West in Turkish literature; new issues such as freedom and homeland begin to emerge. The Turkish poet and writer also takes literary movements from the West. In the first period of Tanzimat, movements such as classicism, romanticism and realism found their place in Turkish literature. In the second period of the Tanzimat, the movements became widespread. II. during Abdulhamit's sultanate, when he decamped from political and social issues in the summer, the authors discussed currents among themselves. Important names of the period such as Ahmet Mithat Efendi, Nabizâde Nâzım, Beşir Fuat and Mehmet Tahir participated in these discussions, which went down in the history of Turkish literature as “Hayaliyûn-Hakikiyûn”. These discussions will be helpful in better understanding the currents in Turkish literature and using them correctly in the works. Samipaşazade Sezai, who found himself in the second generation of the Tanzimat period in the history of Turkish literature, uses the currents from Western literature in accordance with his principles. His stories have the characteristics of both emotionalism and realism. The author uses these two trends together in some of his stories. This style is quite remarkable in that it reflects the understanding of the period. Because Turkish literature is moving from emotionalism to realism. The place of Samipaşazade Sezai, who played an important role in this transition period, in the history of Turkish short stories is mentioned in many studies. However, no separate study has been carried out until today by focusing on the enthusiasm movement seen in the stories he wrote from the second period of the Tanzimat to the first years of the Republic. In fact, it can be said that the stories in the books that came after Küçük Şeyler were ignored. In the study carried out to eliminate these deficiencies, the traces of the emotionalism trend in Samipaşazade Sezai's stories are shown with concrete examples in the form of pessimism, opposition, nature and animals, and evaluations are made on them in an argumentative style. Thus, the emotional flow in the author's stories is clarified.

Anahtar Kelimeler

Akım, yazın, öykü

Kaynakça

• Claudon, F. (2006). Romantizm Sanat Ansiklopedisi. (Çev. Özdemir İnce, İlhan Usmanbaş), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Çalışlar, A. (1991). Felesefe Sözlüğü. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Gezer, A. (2021). “Halikarnas Balıkçısı’nın “Hortlayan Bakış” Adlı Hikâyesi Çerçevesinde Cimri – Tutumlu / Şüphe – Kuruntu / Sürpriz – Emrivaki Kavramlarının Değerlendirilmesi”, Social, Mentality and Researcher Thinkers Journal (Vol 6 - Issue: 28), 2020, s. 162-170. 28. 12. 2021’de http://www.smartofjournal.com/Makaleler/ adresinden erişildi.
• Kantarcıoğlu, S. (2009). Edebiyat Akımları/ Platon’dan Derrida’ya. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Karaalioğlu, S. K. (1980). Edebiyat Akımları. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri.
• Kerman, Z. (2009). Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Perin, C. (1942). Fransız Romantizmi. Ankara: DTCF Yayınları, 1942.
• Samipaşazade Sezai. (2017). Bütün Eserleri-I. (Haz. Zeynep Kerman), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2001). Edebiyat Üzerine Makaleler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Wellek, R. -Warren, A. (2005). Edebiyat Teorisi. (Çev. Ömer Faruk Huyugüzel), İzmir: Akademi Kitabevi.
• Yalçın-Çelik, S. D. (2005). Yeni Tarihselcilik Kuramı ve Türk Edebiyatında Postmodern Tarih Romanları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yetkin, S. K. (1967). Edebiyatta Akımlar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yücel, T. (1981). “Fransız Coşumculuğu”. Türk Dili Dergisi, Yazın Akımları Özel Sayısı, S. 349, TDK Yayınları, Ankara, s. 59-68.