Form Fetures of the "Accompanied Gazel" Form and Form Analysis of Hüzzam Gazel Performed by Hafiz Kemal

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 171 - 200, 23.03.2022

Gülçin Yahya Kaçar , Emre Erdoğan

https://doi.org/10.30622/tarr.1068699

Öz

Gazel is an improvisation without “usûl” in Turkish music, which “sâzende” and “hânende” perform in harmony by adhering to the main rules of the mode. Gazels, one of the indispensable forms of musical circles especially in the first half of the 20th century, were forgotten in the last quarter of the century. The most striking feature of the Gazel form, which is mostly accompanied, is that the guttural movements in the high-pitched regions are made with words and the authentic musical understanding of the Gâzelhan (gazel performer) comes into being with melodies. Another important feature of Gazel is the form structure, which belongs to the mode of movement and form feature co-constructed by Gazelhân and the musician accompanying and guiding the performer. Among the important Gazelhâns in history are Hâfiz Sami, Hafiz Kemal, Hâfiz Burhan, Hâfiz Yaşar and many other names. This study focuses on how the aforementioned Gazelhâns structured the Gazel form in their accompanied performance. The mode structure, sentences, and section divisions, which the accompanying Sâzende and Gazelhân set up together, were analyzed based on the sample Gazels of the performers mentioned above. As a sample, in this study, the form analysis of Hüzzam Gazel performed by Hâfız Kemal’s and accompanied by Yorgo Bacanos was done in detail. The target population of this study is the Gazel form, one of the oral forms of Turkish music. The study has two samples. The first sample is three Gazel samples by the Gazelhans, who are considered as master performers in the field. These samples were chosen randomly in order to determine the general characteristics of the Gazel form. The second sample is Hüzzam Gazel, performed by Hâfız Kemâl, accompanied by Yorgo Bacanos, which was chosen to explain how a ghazal sample selected from the ghazal form should be analyzed in terms of its form features. "What are the form features of the accompanied Gazel form?” and "What are the form features of Hüzzam Gazel, performed by Hâfız Kemal and accompanied by Yorgo Bacanos?" constituted the research questions of the study. Hüzzam Gazel was notated by the researchers, and a table of section and sentence structures, sentence distributions, word structures, and structural features was prepared and explained within the sub-questions of the study. The samples of accompanied Gazels by different Gazelhâns were tabulated, and different form features were identified. It was emphasized that "lâfız" (words) should not be confused with "terennüm" (singing). This study is important in terms of reviving and analyzing the Gazel form. In this qualitative research, descriptive survey method was used and review of literature was conducted. The data obtained through the literature review were analyzed by using "Gülçin Yahya Form Analysis" method, which is the basis of the study. It was concluded that Gazel form features changed depending on the setting, purpose, and content of the performance in which each Gazel was used; in addition to the general characteristics of the form, there were sentence and section structures depending on the Gazelhân, and words were performed as one of these special uses. It was suggested that the created tables could be used in the identification and analysis of accompanied Gazels.

Anahtar Kelimeler

Gazel, Gazelhân, Form, Hüzzam Makamı, Hafız Kemal, Yorgo Bacanos

Eşlikli Gazel Formunun Biçim Özellikleri ve Hâfız Kemâl’in Okuduğu Hüzzam Gazel’in Biçim Tahlîli

Öz

Gazel, Türk mûsikîsinde sâzende ve hânendenin makāmın belli başlı kâidelerine bağlı kalarak uyum içerisinde icrâ ettikleri irticâlen yapılan, usûlsüz bir formdur. Özellikle XX. yüzyılın ilk yarısında mûsikî ortamlarının vazgeçilmez formlarından olan gazeller, yüzyılın son çeyreğiyle birlikte unutulmuştur. Çoğunlukla eşlikli olan gazel formunun en dikkat çeken özelliği tiz bölgelerde yapılan hançere harekelerinin lafızlarla işlenerek gazelhânın özgün müzik anlayışının nağmelerle vücûd bulmasıdır. Diğer önemli bir özelliği de eşlik eden icrâcının gazelhâna mihmandarlık (yol gösterici) yaparak birlikte oluşturdukları makam seyri ve form özelliğine âit biçim yapısıdır. Bu alanın önemli gazelhânları arasında Hâfız Sami, Hâfız Kemâl, Hâfız Burhan, Hâfız Yaşar ve birçok isim târihteki yerlerini almışlardır. Bu çalışmada, adı geçen gazelhânların eşlikli okuyuşlarında gazel formunu nasıl yapılandırdıklarının tesbîti üzerinde durulmuştur. Eşlik eden sâzende ve gazelhânın birlikte kurguladıkları makam yapısı, bölümler ve cümle taksîmatları da yukarıda adı verilen gazelhânların örnek gazellerinden hareketle incelenmiştir. Örnek olması bakımından Yorgo Bacanos’un eşliğinde Hâfız Kemâl’in okuduğu Hüzzam Gazel’in biçim yönünden tahlîli ayrıntılıca ele alınmıştır. Bu çalışmanın evrenini, Türk mûsikîsi sözlü formlarından gazel formu oluşturmaktadır. Çalışmanın iki örneklemi bulunmaktadır. Birinci örneklem gazel formunun genel özelliklerini belirlemek amacıyla raslantısal olarak seçilmiş, alanda usta icrâcı olarak kabul edilen gazelhânların icralarından üç adet gazel örneğidir. İkinci örneklem ise gazel formundan seçilmiş bir gazel örneğinin biçim özellikleri açısından nasıl tahlil edilmesi gerektiğini anlatmaya yönelik olarak seçilen Yorgo Bacanos eşliğinde Hâfız Kemâl’in okuduğu Hüzzam Gazel örneğidir. Çalışmanın problemini: “Eşlikli gazel formunun biçim özellikleri nasıldır?” ve “Yorgo Bacanos eşliğinde Hâfız Kemâl’in okuduğu Hüzzam Gazel’in biçim özellikleri nasıldır?” soruları oluşturmaktadır. Hüzzam Gazel araştırmacılar tarafından notaya alınmış, bölüm ve cümle yapıları, cümle dağılımları, lâfız yapıları ve biçim özelliklerine âit gösterim tablosu hazırlanmış ve alt problemler dâhilinde anlatılmıştır. Farklı gazelhânların eşlikli gazellerinden verilen örnekler tablolaştırılmış ve farklı biçim özellikleri ortaya konulmuştur. “Lafız”ların “terennüm”lerle karıştırılmaması gerektiğine vurgu yapılmıştır. Bu çalışma, gazel formunun tekrar hayata geçirilmesi ve tahlil edilmesi bakımından önemlidir. Nitel araştırma olup, betimsel tarama ve kaynak tarama modeli kullanılmıştır. Kaynak taraması yapılarak elde edilen veriler çalışmanın da temelini oluşturan “Gülçin Yahya Biçim Tahlîli” yöntemiyle tahlîl edilmiştir. Her gazelin kullanıldığı icrâ mekânına, amacına, içeriğine göre biçim özelliklerinin değiştiği, forma âit genel özelliklerinin olmasının yanı sıra gazelhâna bağlı cümle ve bölüm yapılarının olduğu, lafızların da bu özel kullanımlardan biri olarak icrâ edildiği sonuçlarına varılmıştır. Oluşturulan tabloların eşlikli gazellerin tesbîtinde ve tahlillerinde kullanılabilmesi üzerine öneride bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Gazel, Gazelhân, Form, Hüzzam makamı, Hafız Kemal, Yorgo Bacanos

Kaynakça

• Aksoy, B. (2008). Geçmişin Mûsikî Mirasına Bakışlar, İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Hüzzam Gazel: Erişim tarihi: 21.06.2021, Erişi adresi:https://www.youtube.com/watch?v=bTCehSLQk1Y
• Mâhur Gazel: Erişim târihi:12.06.2021, Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=WdihTxIMz1Q
• Muhayyer Gazel: Erişim tarihi: 31.01.2022, erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=qCuqrgGCSaA
• Nihavend Gazel: Erişim târihi: 12.06.2021, Erişim adresi:https://www.youtube.com/watch?v=IXzA5RWGmCw
• Pala, İ. (2011). ... Ve Gazel Yeniden. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Öztuna, Y. (2006). Türk Mûsikîsi-Akademik Klasik Türk Sanʼat Mûsikîsiʼnin- Ansiklopedik Sözlüğü (Vol. 1). Ankara: Orient Yayınları.
• Şakar, Z. M. (2015). Hafızlığın Tarihçesi ve Usûlü. İstanbul: Işık Yayıncılık.
• Tanrıkorur, C. ( 2011). Osmanlı Dönemi Türk Mûsikîsi, İstanbul: Dergâh Yayınları
• Yahya, G. ( 2002). Ünlü Virtüoz Yorgo Bacanos’un Ud Taksimleri. Kültür Bakanlığı Yay. Ankara: Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Eylül 2000, Ankara.
• Yahya Kaçar, G. (2009). Türk Mûsikisi Rehberi. Ankara: Maya Akademi Yayınları.
• Yahya Kaçar, G. (2012). Türk Mûsikîsi Üzerine Görüşler:(Analiz ve Yorumlar). Ankara: Maya Akademi Yayınları.
• Yahya Kaçar, G. (2020). Türk Mûsikîsinde Eser ve İcrâ Tahlîli Yöntemleri (Kavramlar-Semboller ve Örnekleriyle). Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.
• Yıldırım,A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.