The Position of Sufistic Biographical Writing in Abū Nu꜂aym al-Iṣfahānī’s Work Ḥilyah al-awliyā’ Through the Example of Hārith al-Muhāsibī

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 224 - 240, 23.03.2022

Selahattin Gölbaşı

https://doi.org/10.30622/tarr.1068794

Öz

The value of knowledge cannot be deemed as fully independent from the knowledge producing person in question. Whether the Tabaqāt genre is oriented towards a general or a specific scholarly tradition, it was constructed as an integral part of a mechanism that ensured the safe inheritance of the produced knowledge from generation to generation. Sufistic Tabaqāt writing can be traced back to the third century AH. Abū Nu꜂aym al-Iṣfahānī’s work titled Ḥilyah al-awliyā’ is the most voluminous Tabaqāt book written about the Sufis containing over seven hundred biographies. This study focuses on identifying the position of Ḥilyah al-awliyā’ in Sufistic biographical writing. In this research, the comparison method was used. The aim of this study is to make clear the position of Ḥilyah al-awliyā’ among the Tabaqāt works written during the early ages of Sufism by comparing Abū ꜂Abd al-Raḥmān al-Sulamī’s work Tabaqāt al-sūfiyyah written before Ḥilyah al-awliyā’, Ibn al-Jawzī’s work titled Ṣifat al- ṣafwah written after Ḥilyah al-awliyā’ and Ḥilyah al-awliyā’ with one another. The comparison is limited to Hārith al-Muḥāsibī whose biography is included in all of the three mentioned works. By centralizing Ḥilyah al-awliyā’’s text, the content of al-Muḥāsibī's biography and the course it follows were analyzed in terms of similarities and differences. An answer to the question: “Are biographical information and narratives repeating each other or are there prominent differences present?” has been sought. According to the claim of this article, Ḥilyah al-awliyā’ differs from the other two works due to its content and its indirect contribution to the debates on the legitimacy of Sufism. Ḥilyah has a more encompassing nature compared to the other two works, both because of the period it examines and its non-fragmented approach. This quality shows itself in the title of the book, the partitioning technique, and the selection of the stated narrations. The word awliya is a more common and higher value word compared to the Sufi word. It is important in terms of Sufi thought and history that the book does not neglect the parables and narrations related to a small number of people whose names could not be identified. Another remarkable aspect of the work is that it points to the generation of the Companions as the pioneers of Sufism.

Anahtar Kelimeler

Abu Nuaym al-Isfahani, Hilyetü, al-Muhâsibi, Tabaqat, Sufism

Ebû Nu'aym el-İsfahânî’nin Hilyetü’l-evliyâ İsimli Eserinin Sûfî Biyografi Yazıcılığı İçindeki Yeri Hâris el-Muhâsibî Örneği

Öz

Bilginin değeri, söz konusu bilgiyi üreten kişiden bütünüyle bağımsız addedilemez. İster genel ister özel bir ilim geleneğine yönelmiş olsun tabakât literatürü, üretilen bilginin nesilden nesle güvenli bir yolla tevarüs etmesinin tamamlayıcı bir parçası olarak inşa edilmiştir. Tasavvufî tabakât yazıcılığı, hicrî III. asra kadar takip edilebilmektedir. Ebû Nuaym el-İsfahânî’nin Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ isimli eseri, ihtiva ettiği yedi yüzü aşkın biyografi ile sûfîyye üzerine yazılmış en hacimli tabakât kitabıdır. Bu çalışma, Hilyetü’l-evliyâ’nın sûfî biyografi yazıcılığı içindeki yerini tespit etmeye odaklanmıştır. Araştırmada karşılaştırma yöntemi kullanılmıştır. Hilyetü’l-evliyâ’dan evvel yazılan, Ebû Abdirrahmân es-Sülemî’nin Tabakâtü’s-sûfîyye’si ile Hilyetü’l-evliyâ’dan sonra yazılan İbnü’l-Cevzî’nin Sıfatü’s-safve isimli eseri mukayese edilerek, Hilyetü’l-evliyâ’nın erken dönemde telif edilen tabakât eserleri içindeki konumunu belirginleştirmek çalışmanın amacını teşkil etmektedir. Karşılaştırma, sözü edilen üç eserde biyografisine yer verilen bir isim olan Hâris el-Muhâsibî ile sınırlandırılmıştır. Muhâsibî biyografisinin içeriği ve izlediği seyir, Hilyetü’l-evliyâ metni merkezileştirilerek, diğer iki metin ile birlikte analiz edilmiştir. Biyografik bilgiler ve rivayetler birbirinin tekrarı mı yoksa nitelikli farklar söz konusu mu sorusuna cevap aranmıştır. Bu makalenin iddiasına göre Hilyetü’l-evliyâ, diğer iki eserden gerek hacmi gerek tasavvuf ilminin meşrûiyeti tartışmalarına sunduğu dolaylı katkı sebebiyle ayrışmaktadır. Hilye, gerek incelediği zaman aralığı gerek parçacı olmayan yaklaşımı sebebiyle, diğer iki esere nispetle daha kuşatıcı bir nitelikte bulunmaktadır. Söz konusu nitelik kitabın adı, bölümlendirme tekniği ve nakledilen rivayetlerin seçiminde kendisini göstermektedir. Evliyâ sözcüğü, sûfî sözcüğüne kıyasla daha yaygın ve daha yüksek derecede değer içeren bir kelimedir. Kitabın, isimleri tespit edilememiş az sayıdaki kişilere ilişkin menkıbe ve rivâyetleri ihmal etmemesi, tasavvuf düşüncesi ve tarihi açısından önem arz etmektedir. Eserin dikkate değer bir diğer yönü, tasavvuf ilminin öncüleri olarak sahabe neslini işaret etmesidir.

Anahtar Kelimeler

Ebû Nuaym el-İsfahânî, Hilyetü’l-evliyâ, el- Muhâsibî, Tabakât, Tasavvuf

Kaynakça

• Attâr, Feriduddîn, Evliya Tezkireleri, çev., Süleyman Uludağ, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2005.
• Aydın, Hüseyin, Muhâsibî’nin Tasavvuf Felsefesi, Ankara 1976.
• Aykut, Said, Günenç, Enver, Atak, Yahya, Birışık, Abdülhamid, Aydın, Fuat, Sahabeden Günümüze Allah Dostları, Şule Yayınları, İstanbul 1996. Durmuş, İsmail, “Tabakât”, DİA, İstanbul 1988-2013, XXXIX, 288-290.
• el-İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah b. Ahmed b. İshak, Hilyetü’l-evliya ve behcetu’l-asfiyâ, Süleymaniye Ktp., Nuruosmaniye, nr. 794; 795; 796; 797.
• ____________, Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ, Dârü’l-Fikr, Beyrut ts.
• el-Muhâsibî, Hâris, el-Akl ve fehmü'l kur'an Akıl ve Kur'an'ın Anlaşılması, çev., Veysel Akdoğan, İşaret Yayınları, İstanbul 2004.
• ____________, el-Kasdu ve'r-rucu'u İlallah Allah’ı Arayış, çev., Osman Arpaçukuru, İlke Yayıncılık, İstanbul 2001.
• ____________, er-Riâye Nefs Muhasebesinin Temelleri, çev., Şahin Filiz-Hülya Küçük, İnsan Yayınları, İstanbul 2014.
• ____________, Hakkı Arayanlara Nasihatler, çev., Mehmet Çoşkun, İlk Harf Yayınevi, İstanbul 2011.
• ____________, Ahlakımız Risâletü’l-müsterşidîn, çev., Hüseyin Nohut, Nebevî Hayat Yayınları, İstanbul 2014.
• Erginli, Zafer, “Muhâsibî”, DİA, İstanbul 1988-2013, XXXI, 13-16.
• es-Sülemî, Ebû Abdirrahmân, Tabakâtu’s-sûfîyye, thk., Nûreddîn Şireybe, Dârü’l-Kitâbü’n-Nefîs, Halep 1986.
• İbnü’l-Cevzî, Sıfatu’s-safve, thk., Mahmud Fâhûrî, Dârü’l-Mârife,, Beyrut 1985.
• Kandemir, M. Yaşar, “Heysemî”, DİA, İstanbul 1988-2013, XVII, 292-293.
• Kelâbâzî, et-Ta’arruf, çev., Süleyman Uludağ, Dergah Yayınları, İstanbul 2014.
• Keskin, Yusuf Ziya, Ebû Nuaym el-İsfahânî’nin Hayatı Eserleri ve Hadis İlmindeki Yeri, Beyan Yayınları, İstanbul 2003.
• Kuşeyrî, Abdülkerim, Kuşeyri Risalesi, çev., Süleyman Uludağ, Dergah Yayınları, İstanbul 2016.
• Mahmud, Abdulhalim, al-Mohasibi un Mystique Religieux et Moralist, Paris 1940.
• Öngören, Reşat, “Tabakât”, DİA, İstanbul 1988-2013, XXXIX, 295-296.
• Schoonover, Kermit, Muhasibi ve er-Riâye Adlı Eseri, çev., Ali Bolat, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Cilt V., sy 12, Ankara 2008, s. 293-301.
• Smith, Margaret, An early mystic of Baghdad, Sheldon Press, Londra 1935.
• Tobay, Ahmet, Ebû Nuaym el-İsfahânî’nin Hayatı ve Eserleri, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 11-12, İstanbul 1997, s. 81-95.
• Türer, Osman, “Ebû Nuaym el-İsfahânî”, DİA, İstanbul 1988-2013, X, 201-204.
• Uludağ, Süleyman “İşaret”, DİA, İstanbul 1988-2013, XXIII, 423.
• ____________, Tasavvuffun Dili, Ensar Yayınları, İstanbul 2016.
• ____________, “Sülûk”, DİA, İstanbul 1988-2013, XXXVIII, 127-128.
• Yavuz , Yusuf Şevki - Avcı, Casim, “İbnü’l-Cevzî”, DİA, İstanbul 1988-2013, XX, 545.
• Yıldız, Hüseyin, Yıldız, Hasan, Yıldız, Zekeriya, Allah Dostlarının Dünyası Hilyetü’l-evliyâ, Ocak Yayınları, İstanbul 2015.