Muhammad Qasim Sabzavari's Taqvim al-Muluk And Investıgatıon Of The Music Part

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 940 - 956, 25.06.2023

Seyid Muhammed Taki Hüseyni

https://doi.org/10.30622/tarr.1264836

Öz

Encyclopedias, as a genre of literary works, are considered important sources due to their comprehensive coverage of various fields of knowledge. Starting from the early philosophers of Islam, such as Ya'qub ibn Ishaq al-Kindi, Abu Nasr al-Farabi, and Shams al-Din Muhammad al-Khwarizmi, who were influenced by Greek philosophy, the classification of sciences and the writing of encyclopedic works began. These endeavors reached their peak with the works of scholars from the Middle Ages, such as Kutb al-Din Shirazi and Shams al-Din Amuli, but gradually declined during the period of intellectual stagnation that followed the golden age of the Islamic world. In the 19th century, the Islamic countries initiated a process of questioning the reasons for their lagging behind, influenced by their interactions with the West. While some scholars advocated for imitation and emulation of the West, others emphasized that one of the main reasons for this backwardness was the detachment from their own intellectual heritage, urging a return to the footsteps of past scholars. In line with this perspective, one of the encyclopedic works produced was "Takvimu'l-Muluk," written in Persian by the statesman Muhammad Kasim Sebzevari on behalf of the Qajar prince Sultan Murad Mirza. As encyclopedic works encompass various fields of knowledge, they also address the field of music. Sebzevari includes music in his work "Takvimu'l-Muluk," which covers topics such as astrology, literature, geography, astronomy, medicine, divination, history, numerology, the Quran, and hadith. Within the music section, he explores the existence of music, sound, vocalization types, modes, scales, and branches, drawing from the music theory practiced in his time. This article provides an overview of the classification of sciences and the inclusion of music in encyclopedias during the early days of Islam, briefly discusses the encyclopedic works in 19th-century Iran, and presents information about the content of Sebzevari's "Takvimu'l-Muluk." It then examines the section dedicated to music in "Takvimu'l-Muluk" and concludes with a Turkish translation of the music section.

Anahtar Kelimeler

Music, Sabzavari, Taqvim al-Muluk, Encyclopedia, Manuscript

Muhammed Kasım Sebzevârî’nin Takvîmu’l-Mülûk’u ve Eserin Mûsikî Kısmının İncelenmesi

Öz

Kitap telif türlerinden biri olan ansiklopediler, birçok ilmi ihtivâ ettiği için önemli kaynaklardan biri sayılmaktadır. Yunan felsefesinden etkilenen Ya‘kûb b. İshâk Kindî, Ebu Nasr Fârâbî ve Şemseddîn Muhammed Hârezmî gibi İslâmiyet’in ilk çağ filozoflarından itibaren ilimlerin sınıflandırmasına ve ansiklopedik eserlerin yazılmasına başlanıldı. Kutbuddîn Şirâzî ve Şemsedîn Âmulî gibi Orta Çağ bilginlerinin eserleriyle zirveye ulaşan bu tür çalışmalar, İslâm âleminde altın çağından sonra başlayan fetret dönemiyle zamanla zayıflamaya ve azalmaya yüz tuttu. 19. yüzyılda İslâm ülkelerinde, batı ile kurdukları temas etkisi ile geride kalma nedenlerinin sorgulaması başladı. Dönemin bazı bilginleri tarafından, batının örnek alınmasını ve taklidini yapmayı önerirken bazı âlimler de bu geri kalışın en önemli sebeplerinden birisinin ise kendi geçmişinden kopuşun neden olduğunu vurgulayarak geçmiş âlimlerin izlerini takip ederek çalışmaların yapılmasını tavsiye etmişlerdir. Bu doğrultuda yapılan ansiklopedik çalışmalardan birisi de devlet adamı Muhammed Kasım Sebzevârî’nin Kaçar şehzadesi Sultan Murad Mirzâ adına Farsça olarak telif ettiği Takvîmu’l-Mülûk adlı eseridir. Ansiklopedik eserler farklı ilim dallarını ihtiva eden eserler olması hasebiyle mûsikî ilmine de yer vermiştir. Sebzevârî’nin Takvîmu’l-Mülûk eserinde de mûsikîye yer verilmiştir. Klasik bir yaklaşımla astroloj, edebiyat, coğrafya, astronomi, tıp, feraset, tarih, cifr, Kur’ân ve hadis gibi konularını kitabında yer veren Sebzevârî, mûsikî kısmında, mûsikînin varoluşu, ses, lahin, terennüm çeşitleri, makam, âvâze ve şube gibi mûsikînin temel unsurlarına temas ederek, kendi döneminde uygulanan mûsikî nazariyatından da bilgiler aktarmıştır. Bu makalede, İslâm’ın ilk çağlarındaki ilimlerin sınıflandırılması ve ansiklopedilerde mûsikînin yerinden ve 19. yüzyılda İran’da yapılan ansiklopedik çalışmalardan kısaca bahsettikten sonra Sebzevârî’nin Takvîmu’l-Mülûk’unun içeriği hakkında bilgiler verilmiştir. Ardından Takvîmu’l-Mülûk’un mûsikî kısmı incelenmiştir. Sonunda da mûsikî kısmının Türkçe tercümesine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mûsikî, Sebzevârî, Takvîmu’l-Mülûk, Ansiklopedi, El Yazma

Kaynakça

• Afşâr, İ. (1996), “Fihrist-vâre-i Mecmûa-yı Nâsirî”, Ferheng-i İran-zemin (29), s. 134-143. Tehran: İntişârât-ı Telâye.
• Agâ Büzrg-i Tehrânî (1984). ez-Zerîʿa ilâ tesânîfi’ş-Şîʿa, c. 20, Beyrut: Dâru’l-advâ.
• Attar, F. (1974). Mantıku’t-tayr, (thk. Meşkûr, M. C.), Tehran: Ketab-furuşi-i Tehran.
• Bamdad, M. (1992). Şerh-i Hâl-ı Ricâl-ı İran, Tehran: İntişârât-ı Zevvar.
• Bigdelî, A. (2016). “Nâme-i Dânişverân-ı Nâsirî”, Dânişnâme-i Zebân ve Edeb-i Fârsî (6), s. 386-389. Tehran: Ferhengistân-ı Zebân ve Edeb-i Fârsî.
• Câbir b. Hayyân (1971). Resâil, (thk. el-Mezidî, A. F.), Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmîyye.
• Cerrâs, H. A. der beyân-ı Makamat ve Şübeha-yı vey. Tehran: Meclis Kütüphanesi, nr. 1231.
• Der Marifet-i Mûsikî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, H. Hüsnü Paşa, nr. 618.
• Ebî’r-Rebî’, A. (1416). Sülûki’l-mâlik fî tedbîri’l-memâlik, (Thk. Abdulaziz b. Fahad), Riyad: Dâru’l-‘aziriyye li’l-neşr.
• el-Âmirî, E. (1967). el-İʿlâm bi-menâkıbi’l-İslâm, (thk. el-Gurâb, A. A.), Kahire: Dâru’l-asâle li’n-neşr.
• el-Sevidan, N. M. (1982). et-Tasnif fî’l-mektebâti’l-‘Arabîyye, Riyad: Dâru’l-Merrih.
• Emir Muizzî, M. (1939). Divân-ı Muizzî, (thk. İkbal, A.), Tehran: Kitab-furuşi-i İslâmiyye.
• et-Taberânî, S. (1994). el-Muʿcemü’l-evsât, (nşr. Tarık b. İvezullah), Kahire: Dâru’l-haremeyn.
• Fakhoury, H. (2014). Tarih-i Felsefe der Cihan-ı İslam. (trc. Ayeti, A.), Tehran: İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî.
• Fârâbî, (1949). İhsâʾü’l-ʿulûm, (haz. Osman Emin), Mısır: Dâru’l-fikri’l-Arabî.
• Fârâbî, (1967). el-Mûsîka’l-kebîr, (haz. Gattâs, A. ve Hafnî, M.), Kahire: Dârü’l-kitabi’l-Arabî.
• Fârâbî, (1987). et-Tenbîh ʿalâ sebîli’s-saʿâde, (haz. Subhan Halifat), Amman: el-Jamiati’l-Ürduniyye.
• Farmer, H. G. (1956). Târîhu’l-mûsîka’l-ʿArabiyye, (trc. Nassâr, H.), Kahire: Mektebetu Mısır.
• Fonton, Ch. (1987). 18. Yüzyılda Türk Müziği, (trc. Behar, C.), İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Gaznevî, A. (1967). Bihcetü’r-ruh, (nir. Rabino, H. L.), Tehran: Bünyâd-ı Ferheng.
• Harezmî, M (1898). Mefâtîhu'l-Ulûm, (thk. el-Ebyârî, İ.), Beyrut: Dâru’l-kitabi’l-Arabî.
• Hidayet, R. (2009). Riyâzy’l-ârifîn, (nşr. Vahidî, R. ve Zâri’, S.), Tehran: İntişârât-ı Emir Kebir.
• Hosseini, S. M. T. (2021). “Kitâb-i Fârsî Fî Fenni’l-Elhân Ve 15.Yy Mûsikî Nazariyâtındaki Yeri Ve Önemi”, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi Ve Sanatları Anabilim Dalı.
• Hücceti, M. & Münzevi, A. (1975). Fihrsit-i Kitabhâ-yi Hatti-i Kitabhâne-i Melik, 2. Cilt, Tehran: İntişârât-ı Kitabhane-i Melik.
• Hüseyni, S. M. T. (2022). Mûsikî der Cümelü’l-felsefe-i İbnü’l-Hindî, Tehran: Müessese-i Mirâs-ı Mektub.
• İbn Bihrîz (1978). Hudûdü’l-mantık, (thk. M. Takī Dânişpejûh), Tehran: Encümen-i Şahenşahi-i Felsefe-i İran.
• İbn Butlân, M. (2003). Takvîmü’s-sıhha, (trc. 12.yy), (thk. Yusifi, G.), Tehran: İntişârât-ı İlmi ve Fferhengi.
• İbn Furay’ûn (2007). Kitâbü Cevâmiʿi’l-ʿulûm, (nşr. el-Cenâbî, K.), Kahire: el-Mektebeti’s-sekâfeti’d-dînîyye.
• İbn Hallikân, (1977). Vefeyâtü'l-A'yân ve Enbâu Ebnâi'z-Zamân, (thk. el-Müraşî, M. A.). Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî.
• İbn Hazm, A. (1980-1983), Resâʾilü İbn Hazm el-Endelüsî, (nşr. Abbas, İ.), Beyrut: el-Müesseti’l-Arabîyye li’d-derâsât ve’n-neşr.
• İbn Receb el-Hanbelî (2003),”Fazlü ʿilmi’s-Selef ʿalâ ʿilmi’l-halef”, Mecmu’ Resâil İbn Receb, (thk. el-Halvânî, T.), Kahire: el-Fâruku’l-hadîse li’t-tıbâ’ati ve’n-neşr.
• İbn Sina, (1984). Mantıkü’l-meşrikayn, Ghom: Kitabhâne-i Ayetullah Meraşî-i Necefî
• İbn Tumert, (1999). Kenzü'l-Ulum ve'd-dürrü'l-manzum fi hakaikı ilmi'ş-şeria, (thk. el-Bahiri, İ.) Kahire: Dâru’l-âfâkı’l-Arabîyye.
• İbnü’l-Mukaffa (1978). Kitâbü’l-Mantık, (thk. M. Takī Dânişpejûh), Tehran: Encümen-i Şahenşahi-i Felsefe-i İran.
• İbnü’n-Nedîm (1978). el-Fihrist fî ahbâri’l-ʿulemâʾi’l-musannifîn mine’l-kudemâʾ ve’l-muhdesîn ve esmâʾi kütübihim, Beyrut: Dâru’l-ma’rifet.
• İhvânü’s-Safâ (1984). Resâilü İhvânü’s-Safâ, (nşr. el-Bustânî, B.), Ghom: Mektebü’l-‘alâmi’l-islâmî.
• Kâşî, H. (1992). “Kenzü’t-tuhaf”, Se Resâle-i Farsî der Mûsikî, (thk. Taki Bineş), Tehran: Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî.
• Kevkebî, N. (2002). “Risâle-i Mûsikî”, Se Risâle-i Mûsikî-i Kadim-i İran, (haz. Sabitzade, M.), Tehran: Encümen-i Âsâr ve Mefâhir-i Ferhengî.
• Kindî, Y. (1962). Mulhak li-Kitâb el-Müellefâti'l-Kindî el-Mûsikîyye, (haz. Yusuf, Z.), Bağdad: Matba'ati Şefik.
• Kindî, Y. (1965). Risâle fi’l-luhûni ve’n-nağam, (haz. Yusuf, Z.). Bağdad:
• Kirmânî, M. T., Hulasatu’l-ulûm, Tehran: Milli kütüphane, nr. 1621.
• Şirâzî, K. (2009). Risâle-i Mûsikî Dürretü’t-tâc li-gurreti’d-dîbâc, (thk. Nasrullah Nasihpur), Tahran: Ferhengistân-i Hüner.
• Şirâzî, K. (1990). Dürretü’t-tâc, (haz. Mişkat, M.), Tehran: İntişârât-ı Hikmet.
• Macid Fahri. (1974). Tarih el-felsefetü’l-İslâmîyye, Beyrut: Dârü’n-neşr.
• Merâgî, A. (1991). Şerh-i Kitâbü’l-Edvâr, (thk. Takî Bînîş), Tehran: Merkez-i Neşri Dânişgâhi.
• Merâgî, A. (2009), Câmiu’l-elhân. (haz. Hazrâyî, B.). Tehran: Ferhengistân-ı Hüner.
• Mesud Mirza, Z. (1989). Sergozaşt-i Mesudî, (haz. Hadivcem, H.), Tehran: İntişârât-ı Esâtir.
• Mir Ali, M. A. (2010). “Taksimbendi-i Ulum der Endişe-i Gazzali”, Marifet (157), 139-152. Qom: Müessese-i Amuzişi ve Pejuhişi-i İmam Humeyni.
• Muhakkik, M. (1991). “Taksîmbendî-i Ulûm ez Nazar-i Dânişmendân-ı İslâmî”, Rehyâft (1), 46-55.
• Nesîmî, (2006). Nesîm-i Tarab, (thk. Purcevadi, A. H.), Tehran, Ferhengistan-i Hüner.
• Öztuna, Y. (2000). Türk Mûsikîsi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Risâle-i Mûsikî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa, nr. 1613.
• Sadrî, M. (2010), “Kurrâsetü'l-mu'a”, Kitab-ı Mâh-ı Tarih ve Coğrafya (152), s. 112-117. Tehran: Hâne-i Kitab.
• Sebzevârî, M. K. Takvîmu’l-Mülûk, Tehran: Melik Kütüphanesi, nr. 3350.
• Şirvânî, F. (2010). “el-Mecelle fî’l-mûsikî”, Nâme-i Bahâristân (2). (thk. Hüseyni, S.M.T.), Tehran: İntişârât-ı Kitabhâne-i Meclis.
• Herevî, İ. (2010). “Tuhfetü'l-edvâr”, Nâme-i Bahâristân (2). (thk. Hüseyni, S.M.T.), Tehran: İntişârât-ı Kitabhâne-i Meclis.
• Tûsî, N. (1985). Telhîsü’l-Muhassal ve Aksâmü’l-hikme, (thk. Nûrânî,A.) Beyrut: Dâru’l-advâ.
• Safedî, S. (1991), Risâle fî ʿilmi’l-mûsîkā, (nşr. Diyâb, A. & Gattâs, A. H.), Kahire.
• Urmevî, S. (2001). Kitâbü’l-Edvâr ve Trcüme-i Fârsî, (thk. Rüstemî, A.), Tehran: Müessese-i Mirâs-ı Mektûb.
• Bedri Dilşâd. Murâdnâme. Ankara: Milli Kütüphanesi, nr. FB 470.
• Kırşehirli, Y. (2014). Risâle-i Mûsıkî, (haz. Sezikli, U.), Ankara: T. C. Kültür Ve Turizm Bakanlığı.
• Yusifi Akdam, R. (2021), “Teknolojihâ-yı cedîd ve degergûnî-i manâyî-i ilm ve sanat der devre-i Kaçar”, Tarih-i İlm (19), 183-222.
• Uygun, M. N. (1990). Kadızâde Tirevî ve Mûsikî Risâlesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Lâdikî, M. Zeynü’l-elhân. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, nr. 3655.