Orta Doğu Müziğine Sosyolojik Bir Bakış

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 3, 1092 - 1113, 30.09.2023

Arif Akbaş

https://doi.org/10.30622/tarr.1298509

Öz

Müzik, Orta Doğu toplumlarını kuşatmıştır. Afrika ve Asya arasında, üç tek tanrılı dinin beşiği olan Yakın ve Orta Doğu, sözlü gelenekten beslenerek geniş bir yelpazede müzik türleri sunar. Bu makalede Sosyomüzikoloji bağlamında Orta Doğu musikisi incelenecektir. “Sociomusicology” ya da genel tabirle bilindiği şekliyle “sociology of music” (müzik sosyolojisi); müzikal davranışın sosyal yönlerine ve müziğin toplumdaki rolüne odaklanan bir müzikoloji alt alanını ifade etmektedir. Müzikoloji alanındaki araştırmalar sosyolojik yaklaşımlardan ziyade tarih yazımsal ve analitik, eleştirel yaklaşımları vurgulama eğilimindedir. Orta Doğu müziğinin icra edildiği toplumlarda etnik-psikolojik, sosyolojik ve dahi kültürel yansımalar da mevcuttur. Ayrıca musiki icra etme eylemi içtimai-sosyal bir faaliyettir. Müzisyen-şarkıcı solo icracı olsa dahi musikinin kurgulanması, başlı başına içtimai, kültürel bir çabayı gerektirir. Musiki, toplumları anlamaya çalışmakta ilgili sosyologlara son derece yararlı olmaktadır. Orta Doğu müziğinin hoş nağmeleri burada yaşayan toplumların güzelliğini de imlemektedir. Orta Doğu müziği; Arapça, Türkçe ve Farsça konuşan dünyanın müziğidir. Üç ana dile ve ilgili kültürel farklılıklara rağmen müziğin birleştirici unsuru nedeniyle/ sayesinde müzik tek bir büyük gelenek olarak görülebilir. İslam, müziğe tarihsel olarak bir miktar mesafeli durmaktadır. Bu ise nispeten dini tören musikisinin (tasavvufi) ortaya çıkmasına neden olmuştur. Ancak bu durum seküler müziği engellememiştir, hatta onu güçlü bir dini gerilimle zenginleştirmiştir. Ortadoğu’daki kültür merkezlerinde ve aynı zamanda farklı bağlamlarda gelişen aynı müzik ailesinin çok çeşitli kolları oluşmuştur. Müzikteki bu çeşitlilik toplumsal renklilikten de kaynaklanmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu’nun yükselişi ve Memlük Sultanlığı’nın fethi ile zaten Bizans, Ermeni ve Fars müziğinden etkilenen Osmanlı müziği Arap etkisiyle daha da zenginleşmiştir. Türk-Arap-Fars memleketlerinde, genellikle halkların/ toplulukların temas kurduğu müzik uygulamalarının izlerini taşıyan yüzlerce yerel ve halk müziği geleneği bir arada var olmuştur. İslam öncesi döneme dayalı sözlü bir gelenekten gelen bu formlar, çoklu görünümlerine rağmen kendi içinde farklı bölgesel özellikleri de yansıtırlar. Bu müziğin geleneksel formları, genellikle dönüşümlü olarak vokal ve enstrümantal performansları birleştirir. Orta Doğu müziğini anlamak için bu müziği yapan, icra eden insanların kültürel ve sosyal yönlerinin de incelenmesi gerekmektedir. Bu metinde Orta Doğu müziği kültürel bağlamları içinde bütüncül bir araştırılmayla açıklanmaya çalışılacaktır. Çalışmamızda Orta Doğu müziği; insani, sosyal ve kültürel bir fenomen olarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Orta Doğu, Müzik sosyolojisi, Etno-müzik sosyolojisi, Türk musikisi, Arap musikisi, Fars musikisi, Dini Musiki

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

A Sociological Look at Middle Eastern Music

Öz

Music has surrounded Middle Eastern societies. Between Africa and Asia, the Near and Middle East, the cradle of the three monotheistic religions, offers a wide range of musical genres Deciphered from oral tradition. In this article, Middle Eastern music will be examined in the context of sociomusicology. “Sociomusicology” or, as it is commonly known, “sociology of music” refers to a subfield of musicology that focuses on the social aspects of musical behavior and the role of music in society. Research in the field of musicology tends to emphasize historiographical and analytical, critical approaches rather than sociological approaches. There are also ethnic-psychological, sociological and genius cultural reflections in the societies where Middle Eastern music is performed. In addition, the act of performing music is a social activity. Even if the musician-singer is a solo performer, the creation of his music requires a sincere, cultural effort on its own. Music is extremely useful for interested sociologists in trying to understand societies. The pleasant melodies of Middle Eastern music also symbolize the beauty of the societies living here. Arabic Turkish, Persian and Arabic-speaking Middle Eastern music is the music of the world. Despite the three main languages and related cultural differences, music can be seen as a single great tradition due to/ thanks to the unifying element of music. Islam has historically kept some distance from music. This led to the emergence of relatively religious ceremonial music (sufi). However, this did not prevent secular music, but even enriched it with a strong religious tension. A wide variety of branches of the same musical family have been formed, which have developed in cultural centers in the Middle East and also in different contexts. This diversity in music is also due to social colorfulness. With the rise of the Ottoman Empire and the conquest of the Mamluk Sultanate, Ottoman music, which was already influenced by Byzantine, Armenian and Persian music, became even richer with Arab influence. Hundreds of local and folk music traditions have coexisted in Turkish-Arab-Persian hometowns, which usually bear the traces of musical practices with which peoples/ communities have come into contact. Dec. These forms, which come from an oral tradition based on the pre-Islamic period, also reflect different regional characteristics in themselves, despite their multiple appearances. The traditional forms of this music combine vocal and instrumental performances, often alternately. In order to understand Middle Eastern music, it is necessary to examine the cultural and social aspects of the people who make and perform this music. In this text, it will be tried to explain Middle Eastern music with a holistic research within its cultural contexts. In our study, Middle Eastern music will be examined as a humanitarian, social and cultural phenomenon.

Anahtar Kelimeler

Music sociology, Middle East, Ethno-music sociology, Turkish music, Arabic music, Persian music, religious music

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Adib, A. (20 December 2021). “Baghdad Lives On In Tel Aviv”. Rasif 22. 11 July 2017.
• https://raseef22.net/english/article/1066800-baghdad-lives-tel-aviv Erşim tarihi: (16.05.2023).
• Al Saadi, M. (2016). Beyond the Sand Storm: A Woman’s Journey from Baghdad to Philadelphia. Bloomington: Author House.
• Avcı, Ö. (2004). “Arabesk filmlerde toplumsal sınıfların temsilleri”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Baykal, G. (2023). “Çağdaş Türk sanatında Arabesk kültür: Gülsün Karamustafa’nın işlerinde göç, kimlik ve estetik”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Beton, M. (2021). “Türk erkeklerinde görülen patolojik kıskançlığa Arabesk Türk sinemasının etkisi - İstanbul örneği”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Aydın Üniversitesi/ Lisansüstü Eğitim Enstitüsü).
• Bithell C. & Juniper, H. (2014). The Oxford Handbook of Music Revival. Oxford University Press.
• Bohlman, P. V. (1987). “The European Discovery of Music in the Islamic World and the ‘Non-Western’ in 19th-Century Music History”. The Journal of Musicology. 5 (2): doi:10.2307/763849, JSTOR763849.
• British Institute for the Study of Iraq. (2010). “British Institute for the Study of Iraq: Officers”.
• http://www.britac.ac.uk/institutes/iraq/officers.htm. Erişim tarihi (15.05.2023).
• Cerit, T. (2021). “Dinî mûsikîde yozlaşma ve Arabesk kültürünün etkisi”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Ceylan, C. (2010). Mevlana’dan Önce ve Sonra Mesnevi. Konya: Rumi Yayınları.
• Demir, O. (2010). “Arabesk kültürün seçkinci kültüre uyarlanma çabalarının medyadaki örnekleri”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Demirkıran, G. K. (2014). “1990’lı yıllar sonrası bir popüler kültür ürünü olarak Arabesk müziğin değişimi/ dönüşümü”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Dilben, F. (2016). “Varoşların sözü: Arabesk-rap’ Arabesk bağlamla rap müzik”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Elal, M. E. (2013). “Arabesk filmlerde çocuk”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Eliram, T. (1995). Shirei Eretz Israel (Songs of the Land of Israel) - the Creations and Meaning of a Popular Music Repertoire at the End of the 20th Century. Bar Ilan University. Thesis for MA.
• Encyclopædia Iranica. Vol. XIII. (March 30, 2012). “Persian Music”. https://iranicaonline.org/articles/iran-xi-persian-music. Erişim tarihi (16.05.2023).
• Erdem, S. C. (1989). “Arabesk müzik endüstrisinin sosyolojik analizi”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Cumhuriyet Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Ghazikean, A. (1909). “Haykakan nor matenagitut’iwn yev hanragitaran hay keank’i”. Erivan: I. Tparani Srboyn Ghazaru.
• Goode, E. (1 Mayıs 2008). “Irak’ta Bastırılan Efsanevi Enstrüman Sürgünde Büyüyor”. New York Times, https://www.nytimes.com/2008/05/01/world/middleeast/01oud.html?_r=1&hp=&oref=slogin&pagewanted=all. Erişim tarihi (15.05.2023).
• Güleç, İ. Ş. (2018). “Flamenko ve Arabesk müziğin incelenmesi”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Kocaeli Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Gülpınar, Ş. (2019. “Arabesk rap icra edenlerin toplumsal özellikleri (Malatya örneği)”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İnönü Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Güngör, N. (1989). “Arabesk müzik ve toplumsallaşma”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Hagopian, H. (2000) “The Sorrowful Sound”. In: Broughton, Simon & Ellingham, Mark, with McConnachie, James and Duane, Orla (eds.), World Music, Vol. 1: Africa, Europe and the Middle East.
• Işık, C. & Işık, N. E. (2013). “Arabesk ve Müslüm Gürses: Kültürel Dünyamızı Anlamak”. İstanbul: Ferfir Yayınları.
• Kantemiroğlu, D. Hazırlayan Tura Y. (2001). Mûsikiyi Harflerle Tespit ve İcrâ İlminin Kitabı. I-II c. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Karabaşoğlu. C. (2015). “Tradition of Notation in the History of Turkish Music”. Procedia - Social and Behavioral Sciences. International Conference on New Horizons in Education, INTE 2014. June 2014. Paris, France. 174: 3832–3837. doi:10.1016/j.sbspro.2015.01.1121.
• Kaya, S. (2012). “1970-2000 yılları arası Türk sinemasında Arabesk kültür üzerine bir inceleme”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Keleş, E. (2021). “Arabesk rap müziği ve kültürel kimlik inşası: Gaziantep ortaokul gençliği örneği”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Kevirbirî, S. (2002). Karapetê Xaço: bir çiǧliǧin yüzyili (Türkçe). Sı̂ Yayınları.
• Khalife, M. (2000). Al-Hayat. Issue No. 13. 16 October.
• Kojaman, Y. (20 December 2021). “Jewish Role in Iraqi Music”. www.dangoor.com. Erişim tarihi (16.05.2023).
• Kolukırık, K. (2014). “Bir İslâm Filozofu Olan Farâbî’nin Müzik Yönü”, ERUIFD. No: 2, Sayı: 19.
• Küçükkaplan, U. (2012). “1930’lardan Bugüne Türkiye’de Arabesk Müziğin Kültürel Zemini ve Toplumsal Müzikal Analizi”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Küçükkaplan, U. (2012). “Arabesk: Toplumsal ve Müzikal Analiz”. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Les Arts Turcs. (May 1, 1999). “History of music in Turkey”. https://www.lesartsturcs.com/ Erişim tarihi (16.05.2023).
• Levendoğlu, O. (2005). “Tarih içinde geleneksel Türk sanat müziği ve diğer kültürlerle etkileşimleri.” Erciyes üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü dergisi, 1(19).
• Manukian, Manuk. (25 September 2017). “4. Armenia - Music of Armenia”. In Danielson, Virginia; Reynolds, Dwight; Marcus, Scott (eds.). The Garland Encyclopedia of World Music: The Middle East. Routledge. ISBN 978-1351544177. Retrieved 8 August 2020.
• Maqam World. (2006). Arabic Musical Instruments. https://web.archive.org/web/20060507020054/http://www.maqamworld.com/instruments.html. Erişim tarihi (15.05.2023).
• Merati, M. A. (2015). “Les formes fondamentales de la musique kurde d’Iran et d’Irak : Hore, siâw-çamane, danses, maqâm”. Milieux cultures et sociétés du passé et du présent (in French). L’Université Paris Nanterre. Retrieved 19 July 2019. https://bdr.parisnanterre.fr/theses/internet/2015PA100075/2015PA100075.pdf Erişim tarihi (16.05.2023).
• Mermer, Ahmet. (2017). “Hayyam ve Rubâîlerinin Türk Edebiyatına Yansımaları”. Bu metin 14-24 mayıs tarihleri arasında İran’a yapılan ziyaret esnasında Nişabur’da Ömer Hayyam toplantısında sunulmuştur. (s. 235-242) file:///C:/Users/Pronet/Downloads/576-Article%20Text-1135-2-10-20190508%20(2).pdf Erişim tarihi (31.08.2023).
• Mısır, F. (2020). “Arabesk müzik, mekân ve kimlik ilişkisi”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi / Lisansüstü Eğitim Enstitüsü).
• O’Connor, T. (2016). “Lydia Canaan One Step Closer to Rock n’ Roll Hall of Fame”. The Daily Star. Beyrut. 27 Nisan.
• Oral, G. (2008). “Blues ve Arabesk şarkı sözlerindeki kadın figürü”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Kadir Has Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Öz, S. & Afacan, İ. (2020). “Müzikte, Sinemada ve Edebiyatta 2000 Sonrası Arabesk Yeniden”. İstanbul: NotaBene Yayınları.
• Özer, S. S. (2009). “Arabesk müzik ve Türk musikisi arasındaki etkileşimlere genel bir bakış”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Haliç Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Pamak, G. (2019). “Yeşilçam’dan Arabeske Türk sinemasında çocuk tahayyülünün dönüşümü”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Şehir Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Pappé, I. (2010). The Modern Middle East, London: Routledge.
• Richter, F. (2015). Identität, Ethnizität und Nationalismus in Kurdistan. Berlin: Lit Verlag.
• Sak, B. (2019). “El Arabesk y el lenguaje de los objetosen el arte contemporáneo turco desde 1980”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Universidad Complutense de Madrid / Yurtdışı Enstitü).
• Schuyler, P. D. (1978). “Moroccan Andalusian Music” in: The World of Music, Vol. 20, No. 1, the Arab World. pp. 33-46. Shahar, N. (1999). “HaShir HaEretz-Yisraeli - Hithavuto, Tsmihato, VeHitPathuto BeShanim 1882-1948” in Zohar Shavit (editor), Bniata Shel Tarbut Ivrit BeEretz Yisrael.
• Solomon, Z. S. (1997). Functional and other exotic sentences in Assyrian Aramaic, Journal of Assyrian Academic Studies, Xi/2.
• Söğüt, F. (2009). “Melodram türünün kaynağı olarak Arabesk filmler”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Steve, H. (14 September, 2006). “Guitarist Dick Dale Brought Arabic Folk Song to Surf Music”. The Washington File. Bureau of International Information Programs, U.S. Department of State. http://www.america.gov/st/washfile-english/2006/September/20060914165844ndyblehs0.0821802.html. Erişim tarihi (16.05.2023).
• Stokes, M. (2000). Sounds of Anatolia. London: Penguin Books.
• Stokes, M. (2016). Türkiye’de Arabesk Olayı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şahin, T. (2016). “Bir fantazi evreni olarak Arabesk üzerine lacancı bir analiz”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Tan, N. (1987). “Türk sinemasında Arabesk: Arabesk şarkılı filmlerin incelenmesi”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• The Independent. (15 July, 2003). “Ilham al-Madfai: Triumph of the Baghdad Beatle”. https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/features/ilham-almadfai-triumph-of-the-baghdad-beatle-96262.html. Erişim tarihi (16.05.2023).
• The Oxford Journals. (1929). Music and Letters. X(2):108-123; doi:10.1093/ml/X.2.
• Touma, H. H. (1969). Liberty Manik: Das Arabische Tonsystem im Mittelalter. Leiden: Braille.
• Tsuge, G. (1972). A Note on the Iraqi Maqam. Asian Music. Vol. 4, No. 1, Near East-Turkestan Issue. (8 pages) Published By: University of Texas Pres.
• Yalvaç, A. (2013). Türk Sineması ve Arabesk. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Yıldırım, E. R. (2001). “Arabesk ve Türk müziğine etkisi”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Yıldız, A. (2020). “Arabesk müziğin sinemada gösterimi”. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü).