al-Rawd al-Bāsim fi Hawādis al-‘Umr wa al-Tarād̲j̲im, One of the Last Examples of Historiography of the Mamlūk Period

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 3, 1280 - 1294, 30.09.2023

Aygül Düzenli

https://doi.org/10.30622/tarr.1341666

Öz

The period of about three centuries, during which the Mamlūk State (648-923/1250-1517) ruled, is considered to be the richest period in terms of Islamic history and historiography. However, it is also found that the number of historians has decreased, especially in the last years of the state. One of the important historians of this process is Abd al-Bāsit al-Malatī, who is the son of the famous amīrs Ibn S̲h̲āhīn al-Ẓāhirī (d. 873/1468) and is regarded as the “Awlād al-Nās” formed by the children of the military class. Nayl al-amal written by Abd al-Bāsit al-Malatī as d̲h̲ayl in al-D̲h̲ahabī’s (d. 748/1348) work Duwal al-Islām, is important both in terms of the long process it covers and the records it contains. Other notable historians of this process are Ibn Iyās (d. 930/1524 [?]) and al-Sak̲h̲āwī (d. 902/1497). al-Sak̲h̲āwī’s work al-Wad̲j̲īz, which is quite concise and the d̲h̲ayl of History of al-Islām, makes it difficult to accept it as an alternative to Ibn Iyās. At this point, Abd al-Bāsit al-Malatī’s work Nayl al-amal, comes into play and closes this gap. Accepting this work of the author as complementary, while he quoted some incidents, he said, “I have covered the details of this event in my work called al-Rawd al-Bāsim” his use of expressions draws attention to the historical work to which the author refers. However, this work remained in writing for a long time, finally it was published by Umar Abd al-Salam Tadmuri in 2014 and recently it was presented to Turkish readers by ISAM library. In this study, al-Rawd al-Bāsim work of Abd al-Bāsit al-Malatī, who is among the few historians of the period, was discussed. In our study, which consists of three main parts, first of all, the life and works of Abd al-Bāsit al-Malatī were briefly mentioned, and then the general characteristics of his work were focused on. In the second part, records of political or social life that are not considered to be included in the works of contemporary historians are pointed out, and in the third part, some examples of original biographical records in the work are discussed. Thus, in this study, it is aimed to reveal the complementary function of this work, which constitutes an important link of Mamlūk historiography in the recent period with the subjects it contains, and to introduce it to the scientific community.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Mamlūks, Abd al-Bāsit al-Malatī, al-Rawd al-Bāsim, Nayl al-amal

Memlûkler Dönemi Tarih Yazıcılığının Son Örneklerinden er-Ravzu’l-Bâsim fî Havâdis̱i’l-ʿUmr ve’t-Terâcim

Öz

Memlûk Devleti’nin (648-923/1250-1517) hüküm sürdüğü yaklaşık üç asırlık dönem İslam tarihi ve tarih yazıcılığı bakımından en zengin devre olarak kabul edilmektedir. Ne var ki özellikle devletin son yıllarında tarihçilerin sayısının azaldığı da tespit edilmektedir. Bu süreçte tarihçilik yapan önemli âlimlerden biri de meşhur emîrlerden İbn Şahin ez-Zâhirî’nin (ö. 873/1468) oğlu olan ve askerî sınıfın çocuklarının oluşturduğu “Evlâdünnâs”tan sayılan Abdülbâsıt el-Malatî’dir. Abdülbâsıt el-Malatî’nin, Zehebî’nin (ö. 748/1348) Düvelü’l-İslâm adlı eserine zeyl olarak kaleme aldığı Neylü’l-Emel’i hem kapsadığı uzun süreç hem de içerdiği kayıtlar bakımından önem arz etmektedir. Bu sürecin diğer önemli tarihçileri İbn İyâs (ö. 930/1524 [?]) ve Sehâvî’dir (ö. 902/1497). Sehâvî’nin oldukça muhtasar ve Tarihü’l-İslâm’ın zeyli mahiyetinde olan el-Vecîz adlı eseri İbn İyâs’a bir alternatif olarak kabul edilmesini güçleştirmektedir. Bu noktada Abdülbâsıt el-Malatî’nin Neylü’l-Emel adlı eseri devreye girerek bu açığı kapatmaktadır. Müellifin bu eserini dahi mücmel kabul ederek, bazı hadiseleri aktardığı sırada “Bu olayın ayrıntılarını er-Ravzu’l-Bâsim isimli eserimde ele aldım.” ifadelerini kullanması müellifin atıfta bulunduğu tarih eserine dikkatleri çekmektedir. Ne var ki bu eser uzunca bir süre yazma halinde kalmış, nihayet 2014 yılında Ömer Abdüsselâm Tedmürî tarafından neşredilmiş, yakın bir zamanda da İSAM kütüphanesi tarafından Türk okuyucuların istifadesine sunulmuştur. Bu çalışmada da dönemin az sayıdaki tarihçileri arasında yer alan Abdülbâsıt el-Malatî’nin er-Ravzu’l-Bâsim adlı eseri konu edilmiştir. Üç ana kısımdan oluşan çalışmada öncelikle Abdülbâsıt el-Malatî’nin kısaca hayatı ve eserlerinden bahsedilmiş ardından ele aldığımız eserin şeklî özellikleri üzerinde durulmuştur. İkinci kısımda muasır tarihçilerin eserlerinde yer almadığı düşünülen siyasî veya sosyal hayata dair kayıtlara işaret edilmiş, üçüncü kısımda da eserdeki özgün biyografik kayıtlardan bazı örnekler ele alınmıştır. Böylece, ihtiva ettiği konularla son dönem Memlûk tarih yazıcılığının önemli bir halkasını oluşturan bu eserin hem döneme dair tamamlayıcı fonksiyonunun ortaya konulması hem de ilim camiasına tanıtılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Memlûkler, Abdülbâsıt el-Malatî, er-Ravdu’l-bâsim, Neylü’l-emel.

Kaynakça

• Abdülbâsıt el-Malatî (2002). Neylü’l-Emel fî zeyli’d-Düvel (Ömer Abdüssellam Tedmürî, nşr.) (9 Cilt). Beyrut.
• Abdülbâsıt el-Malatî (2014). er-Ravzu’l-Bâsim fî havâdis̱i’l-ʿumr ve’t-terâcim (Ömer A. Tedmürî, nşr.) (4 Cilt). Beyrut 2014.
• Ayalon, D. (1954). “Awlâd al-Nâs”, Encyclopaedia of Islam New Edition (EI²) (Cilt 1). 76.
• Ayaz, F. Y. (2015). Memlükler (1250-1517). İstanbul: İsam Yayınları.
• Ayaz, F. Y. (2020). Memlükler’de Tarih ve Tarihçiler. Ankara: TTK Yayınları.
• Çubukçu, A. (1997). Halîl b. Şâhin. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 15), 328-329.
• Düzenli, A. (2021), Memlükler Döneminde İktidar-Ulemâ İlişkisi (648-923/1250-1517) (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Fırat, N. (2022). Abdülbâsıt El-Malatî ve Tarihçiliği (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• İbn İyâs (1982-1984). Bedâi‘u’z-zühûr fî vekâi‘i’d-dühûr (Muhammed Mustafa, nşr.) (5 Cilt). Kahire.
• İbn Tağrîberdî (1972). en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kâhire. (Cilt 16) (Cemaleddin eş-Şeyyâl-Fehim M. Şeltût, nşr.). Kahire.
• İlgezdi, Ö. F. (2020) Imagining Rūm In Mamluk Cairo ʿAbd Al-Bāsıṭ Al-Malaṭī And The Ottoman Domains (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sabancı Üniversitesi, İstanbul.
• Kalkaşendî (1963). Subhu’l-a‘şâ fî sınâ‘ati’l-inşâ, (15 Cilt). Kahire.
• Özaydın, A. (1988). Abdülbâsıt el-Malatî. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 1), 201-202.
• Sehâvî (t.y.). ed-Dav’ü’l-lâmi‘ li-ehli’l-karni’t-tâsi‘. (12 Cilt). Kahire.
• Seyyid Muhammed es-Seyyid (1995). Evlâdü’n-Nâs. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 11). 525-526.
• Yıldırım, S.&Demir, S. (2018). Abdülbâsit el-Malatî ve el-Kavlü’l-Meşhûd fî Tercih-i Teşehhüd-i İbn-i Mes’ûd Adlı Risâlesi. Uluslararası Geçmişten Günümüze Malatyalı İlim ve fikir İnsanları Sempozyumu 17-19 Kasım 2017 Malatya Bildiriler, (Cilt II). Ankara, 175-192.