İslam Hukuk Felsefesi Açısından Toplumsal Değişim Karşısında Kadının Dönüşüm Meselesi -1-

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 3, 1295 - 1326, 30.09.2023

Yıldıray Sipahi

https://doi.org/10.30622/tarr.1343814

Cited By: 1

Öz

Kadın kavramı; din, felsefe, hukuk, psikoloji, sosyoloji ve antropoloji gibi alanlarda tanımlanmaya çalışılmıştır. Kadının kararlarını kendisinin almasında ilgili alanların verilerinin ne kadar etkin olduğunun bilinmesi gerekmektedir. Çünkü bu kararlarda dine, felsefeye, hukuka psikolojiye, sosyolojiye ve antropolojiye dayalı gerekçeler bulunmaktadır. Bu anlamda bu alanlar nezdinde kadına yaklaşıldığında kadınla ilgili her yorum sürecinin subjektif ve hermenötik olduğu problemiyle karşılaşılır. Genel olarak her yorumcunun kadınla ilgili ortaya koyduğu kişisel yaklaşımında, yaşadığı çağın ve kültürün izleri bulunmaktadır. Özellikle günümüzde çok boyutlu, yoğun ve hızlı bir o kadar da karmaşık olan çağın ve kültürün (kültür endüstrisi) ortaya çıkardığı toplumsal değişim ve dönüşüm, değişime suskun kalmaması gereken İslam hukukunun kadın anlayışında değişim ve dönüşüm (metamorfoz) etkisine neden olmuştur. Meseleye bu açıdan yaklaşıldığında dinî hukukun genel teorisi bağlamında toplumsal değişim karşısında kadının kararlarında yer alan dönüşüm meselesinin incelenmesine gerek vardır. Kadına dair klasik yaklaşımların, zamanın değişmesi ile ahkâmın değişmesine ve özellikle ‘kadının kararlarını kendisinin alması/vermesi isteği/hakkı gerçeği’ şeklinde karşımıza çıkan kadının değişmesi ve dönüşmesi bakımından tahlil edilmesi gerekmektedir. Nedeni ise algoritmik düşüncenin çok fazla arttığı günümüzde postmodernleşme, posthuman, transhümanizm, üstün insan tasavvuru ve insan çağına (antroposen) geçiş şeklinde nitelendirilen ancak özünde küreselleşme, bireyselleşme ve özgürleşme anlayışlarının bulunduğu kadının kararlarını kendisinin alma/verme isteği, İslam hukukunun vahyi yaşanabilir kılma kabiliyeti açısından ele alınmasını da gerekli kılmaktadır. Çünkü kadının kararlarında İslam hukukunun değişmeyen tarafında uyum içinde olmayan durumlar söz konusudur. Kadının kararlarını kendisinin alması meselesine yapay zekâ teknolojilerinin değiştirebilme gücü de ilave edilirse sorun tam olarak ifade edilmiş olacaktır. Farklı bir açıdan tam olarak varsayım şuna dayanmaktadır: Dinin anlaşılması ve yorumlanmasında zamanın değişmesi ve farklılaşması, dinî meselelerin oluşmasında kadın mükellefin değişmesi, şartların değişmesi (sosyal değişim ve adaptasyon) medeni, iktisadi ve iş hayatına ilişkin değişiklikler gibi alanlar, bize kadının kararını kendisinin alması meselesini gündeme getirmektedir. Ayrıca siyasi, idari ve özellikle milletlerarası ilişkilerde yeni bir kadın diline sahip kadın merkezli yeni yaklaşım ve çözüm yolları ile bunların uygulanabilirliğine ihtiyaç vardır. Çünkü hayatın her alanında var olma mücadelesi veren kadın; sanattan siyasete, aile hayatından çalışma hayatına en temel haklara sahip olabilmek için çok güçlü ve inkâr edilemez bir çaba ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

hukuk, islam hukuku, kadın, değişim, metamorfoz, temel islam bilimleri

The Issue of Women’s Transformation in the Face of Social Change from the Perspective of Islamic Legal Philosophy -I-

Öz

The concept of "woman" has been attempted to be defined in fields such as religion, philosophy, law, psychology, sociology, and anthropology. It is essential to know how effective the data from these fields are in allowing women to make their own decisions. This is because these decisions often contain justifications rooted in religion, philosophy, law, psychology, sociology, and anthropology. From this perspective, any commentary on women in these fields encounters the issue of subjectivity and hermeneutics. Generally, every commentator's personal approach to women carries traces of their era and culture. Especially in today's multidimensional, intense, rapid, yet complex era and culture (culture industry), the social changes and transformations it has caused have impacted the perception of women in Islamic law, leading to its change and transformation (metamorphosis). From this perspective, it is necessary to study the transformation found in women's decisions in the face of societal change within the general theory of religious law. Classical approaches to women need to be analyzed in the context of the change in rulings with the change of time, and especially in light of the reality that women wish/have the right to make their own decisions. This is because, in an age where algorithmic thinking has greatly increased and which can be described as postmodernization, posthumanism, transhumanism, the idea of a superhuman, and the transition to the age of humans (Anthropocene), but fundamentally includes globalization, individualization, and the notion of liberation, the desire of women to make their own decisions needs to be evaluated in terms of Islamic law's ability to make the divine revelation practicable. This is because there are situations in women's decisions that are not in harmony with the unchanging aspect of Islamic law. If the transformative power of artificial intelligence technologies is added to the matter of women making their own decisions, the issue will be fully expressed. From a different perspective, the assumption is based on the following: Changes and differences in the understanding and interpretation of religion, changes in religious matters due to the changing conditions for women, changes in conditions (social change and adaptation) related to civil, economic, and professional life, bring us to the issue of women making their own decisions. Additionally, in political, administrative, and especially international relations, there is a need for new approaches and solutions centered on women with a new "women's language" and their applicability. This is because women, who struggle to exist in every field of life, from art to politics, from family life to work life, put forth a strong and undeniable effort to possess their most basic rights.

Anahtar Kelimeler

law, islamic law, woman, change, metamorphosis, basic Islamic sciences

Kaynakça

• AlRifâî, J. Abd Alqader (2006). Wmomen’s Rights in Islam
• Agayef, A. (2013). Woman in the Islamic World (İslam’da Kadın Hakları). (Selim Kab‘în). Müesses Hindevî
• Albayrak, H. Ş. (2020). İslam’da Kadın Tartışmalarında Geleneğe Özcü Yaklaşımın Eleştirisi ve Alternatif Bir Gelenek Okuması. Kadın Olmak. (H. Şule Albayrak, ed.: 3. bs.). İz Yayıncılık.
• Albayrak, H.Ş. (ed) (2020). Kadın Olmak İslam, Gelenek Modernlik ve Ötesi, (3. bs.), İz Yayıncılık.
• Arpaguş, H. K. (2020). Yaratılış Açısından Kadının Konum ve Durumu. Kadın Olmak. (H. Şule Albayrak, ed.: 3. bs.). İz Yayıncılık, 83-101
• Atar, F. (2020). Fıkıh Usûlü, İFAV Yayınları.
• Ateş, A. O. (2015). Hadis Temelli Kalıp Yargılarda Kadın. Beyan Yayınları.
• Aytepe, M. (2021). Posthümanizm ve Transhümanizmde Bilgi. Transhumanizm&Posthümanizm. (2021). (Mustafa Tekin-Muhammed Özdemir, ed:: 1. bs). Ankara: Eskiyeni
• Bayraktar, B. (2019). Din ve Kadın. (3. bs). İstanbul: Düşün Yayıncılık.
• Beşer, F. (2003). Kadının Çalışması ve Sosyal Güvenliği. Bilge Yayıncılık.
• Berktay, F. (2016). Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın. Metis Yayınları.
• Birekul, M. – Yılmaz, F. M. (2001). Peygamber Günlerinde Sosyal Hayat ve Aile. Yediveren Yayınları.
• Bilge, N. (1996). Hukuk Başlangıcı. (11. bs.). Turhan Kitabevi.
• Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından kabul edilen Kadına Yönelik Şiddetin Ortadan Kaldırılması Bildirgesi https://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/tr/content/122-kadnlara-kars-her-turlu-ayrmclgn-onlenmesi-sozlesmesi/#:~:text=S%C3%B6zle%C5%9Fme%2C%20Birle%C5%9Fmi%C5%9F%20Milletler%20Genel%20Kurulu,Eyl%C3%BCl%201981%20tarihinde%20y%C3%BCr%C3%BCrl%C3%BC%C4%9Fe%20girmi%C5%9Ftir.
• Der. Brian Camenker (2021). Eşcinsel Hayat Tarzının Sağlık Tehlikeleri. (Gül Aktaş, Çev.: 1. bs.). Kaknüs Yayınları.
• Bora Çınar, S. (2022). “İlk Kadın Lilith’den Robot Sophia’ya Değişmeyen Kadın Mücadelesi: Teknoloji Çağında Kadın Olmak ve Kadın Olmaya Dair Özelliklerin Korunması.” Tihek Kadın Hakları Sempozyumu, Ankara 9 Mart 2022, ss. 242-264.
• Bustan, H. (2014). İslam ve Cinsiyet Farklılıkları. (Cafer Derbendi, Çev: 1. bs) el-Mustafa Yayınları.
• Cârullah, M. (2007). Hatun. Kitâbiyat
• Çağrıcı, M. (1989). İslam Düşüncesinde Ahlâk, İFAV.
• Çalış, H. “Zarûret”, TDV İslam Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/zaruret--fikih
• Çiftçi, T. (2021). Evrim Yaratma Yöntemi mi? Din Karşıtlığı mı?. (1. bs.). İstanbul: Düşün Yayıncılık.
• De Beauvoir, S. (2021). İkinci Cinsiyet I-II. (Gülnur Acar Savran, Çev: 3 bs.. Koç Üniversitesi, 3
• Direk, Z. (2021). Cinsel Farkın İnşası. (3. bs). İstanbul: Metis Yayınları
• Dönmez, İ.K. (1991). Amel. İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/amel#1 (01.08.2023)
• Dural, M. – Öz, T. (2021). Türk Özel Hukuku Miras Hukuku I-IV. Filiz Kitabevi.
• Erdoğan, M. (1994). “İslâm Hukukunun Hayatiyeti ve Ahkâmın Değişmesi.” Bilgi ve Hikmet, Yaz-1994-7.
• Erdoğan, M. (ty). Fıkıh İlmine Giriş. (6. bs). Dem Yayınları.
• Erdoğan, M. (2019). Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, (7. bs). Ensar.
• Erdoğan, M. (2020). “İslâm hukuku ve Değişim: Sabiteler ve Değişkenler.” Tevilât Selçuk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi. Sayı:1 Cilt:1 (Yaz). ss. 122-138.
• Eren, F. (2022). Borçlar Hukuku Özel Hükümler. (10. bs). Yetkin Yayınları.
• Esener, T. – Güven, K. (2019). Eşya Hukuku. Yetkin Yayınları.
• Eşcinsel Hayat Tarzının Sağlık Tehlikeleri. (2021) (Gül Aktaş, Çev.: 1. bs.). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Eşit, Y. (2018). “Ahkâmın Mahiyet Açısından Değişmesinin İmkânı.” Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2018/2, c. 17, sayı: 34, ss. 481 - 504
• Freud, S. (2022). Cinsiyet Üzerine. (C. Güneş İspir, Çev.: 1. bs). Dorlion. Cinsel nesneyle alakalı sapmalar, 21, soysuzlaşma, 24, Cinsel nesne olarak cinsel olgunluğa ulaşmamış birey ve hayvanlar, 35-54, libido kuramı ve erkek-kadın farklılaşması, 109-111.
• Freud, S. (2020a). Dinin Kökenleri, (çev: yazılı değil). Ezr Yayıncılık. Animizm, büyü ve düşüncelerin her şeye kadirliği, 97, bekaret ve dışevliliğin kökeni, 132, 133 vd
• Freud, S. (2020b). Cinsellik. Ezr Yayıncılık.
• Freud, S. (2020c). Bir Yanılsamanın Geleceği. Erz Yayıncılık.
• Freud, S. (2020d). Psikanaliz ve Uygulama. Ezr yayıncılık.
• Gökberk, M. (1998). Felsefe Tarihi. (9. bs.). İstanbul: Temzi Kitabevi.
• Gözler, K. (2019). Fıkıh-Hukuk İlişkisi Üzerine, (1. bs.). Ekin.
• Gözler, K. (2011). Hukuka Giriş, (8. bs.). Ekin.
• Günay, H.M. (2019). “Günümüz Fıkıh Problemleri: Sebepler, Yöntemler ve Yaklaşımlar.” İslam Hukuku. (Talip Türcan, ed.: 8. bs), Grafiker.
• Gürgan, Uğur (ed.). (2019). Gelişim Psikolojisi. 1. bs. Nobel Yayınları.
• Hatemi, H – Oğuztürk Kalkan, B. (2013). Kişiler Hukuku. Vedat kitapçılık.
• https://sozluk.gov.tr/Almak (30 anlam) ve vermek (23 anlam) fiilleriyle ve alma/verme isim anlamları için bkz.
• https://istanbulsozlesmesi.org/sozlesmenin-tam-metni/
• https://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/media/uploads/2015/08/03/KadinlaraKarsiAyrimciliginOnlenmesiSozlesmesi.pdf.
• Birleşmiş Milletler Kadınlara Karsı Her Türlü Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Uluslararası Sözleşmesi’ni (“CEDAW”, 1979)
• https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/Publications/HR-PUB-14-2_ar.pdf (14.07.2023).
• https://hrc.gov.sa/website/hrc-in-ksa/3(14.07.2023). https://www.un.org/ar/global-issues/gender-equality
• https://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/media/uploads/2015/02/24/Kadin_Haklari.pdf (29.07.2023)
• İbn Âşûr, M. T. (1999). İslam Hukuk Felsefesi. (Vecdi Akyüz-Mehmet Erdoğan, Çev.: 3. bs.), İstanbul: Rağbet.
• İbn Kudâme, el-Makdisi Ahmed b Muhammed b Abdirrahmanneh(1997). Muhtasar minheci’l-kâsidîn. (Sa‘d el-Ârif, thk). Dâr İhyâi’l-Ulûm, Beyrut.
• el-Karafî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed (ty). Envârü’l-burûḳ fî envâʾi’l-furûḳ I-IV (el-Ḳavâʿidü’s-seniyye fi’l-esrâri’l-fıḳhiyye) (bs yok). Âlimü’l-Kütüb
• el-Karadavi, Y. (2012). İslam Hukuku Evrensellik-Süreklilik. Nida Yayınları.
• Karaman, H. (1984). Mukayeseli İslâm Hukuku. İstanbul.
• Karan, Cuma (2019). Aile Bağlamında Cinsiyet Eşitliğinin Beslendiği Arka Plan ve Sahabe Ailesi. II. Uluslararası Mevlid-i Nebi Sempozyumu Tebliğler Kitabı. ss. 567-580.
• Kaya, E. (2022). Fıkıhtan Hukuka. (1. Bs), Eskiyeni.
• Kıllıoğlu, İ. (1988). Ahlâk-Hukuk İlişkisi. İFAV.
• Koşum, A. (2004). Nassları Anlama ve Yorumlamada Yöntem Sorunu (Fazlur Rahman Örneği). İstanbul: İz.
• Koytak, Necla (2011). Çocuk Yetiştirmede Annelik Rolü, Dini ve Toplumsal Boyutlarıyla Cinsiyet II. Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantısı. ss. 313-334.
• Köse, S. (2006). Kur’ân-ı Kerim’e Göre Ferde Mes’üliyet Yükleyen ve Bunu Düşüren Faktörler. Kur’ân’da Mesuliyet (Kaynağı, Sınırları, Sonuçları). (Bedreddin Çetiner, ed.). Ensar.
• Kumaş, M. S. (2022) İslam Hukuk Sosyolojisi. (1. bs.). İstanbul: Rağbet.
• Kurzwel, R. (2021). Bir Zihin Yaratmak İnsan Düşüncesinin Esrarı, (Dilara Gostolüpçe, Çev.:, 3. bs.).İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Kutup, S. (1964). İslam’da Sosyal Adalet. (Yaşar Tunagör-M. Adnan Mansur, Çev.: 2. bs). İstanbul: Cağaloğlu Yayınevi
• Lips, H. M. (2021). Toplumsal Cinsiyet Temel Bilgiler (Gender-The Basics). (Onur Orhangazi, Çev: 1 bs). Ütopya.
• Mahmesânî, S. (1948) en-Naẓariyyetü’l-ʿâmme li’l-mûcebât ve’l-ʿuḳūd fi’ş-şerîʿati’l-İslâmiyye, Beyrut.
• Mahmasânî, S. (1985). el-Mücehidüne fi’l-hak, tezakeratün min Mâlikin ile’s-Senhurî. Beyrut: Dâru’l-İlim
• Martı, H. (2020). Şiddet ve Kültür: Kadına Yönelik Şiddeti Kültürel Kodlar Eşliğinde Değerlendirmek. Kadın Olmak. (H. Şule Albayrak, ed.: 3. bs.). İz Yayıncılık. 347, 352, 354.
• Mesut, M.H. (1997a), İslam Hukuk Teorisi. (Muharrem Kılıç, Çev). İstanbul: İz yayıncılık.
• Mesut, M. H. (1997b). Şâtıbî’de Anlam Teorisi. (Muharrem Kılıç, çev.: Sayı:1,2,3), İslamî Araştırmalar
• Muhammed, H. (2010). İslâm’a Giriş. (Cemal Aydın, Çev: 12. bs), TDV Yay.
• Muhsin, A. W. (1997). Kur’ân ve Kadın. (N. Şişman, Çev: 1. bs). İz Yayıncılık.
• Myrzaibraimov, S. (2008). İslam Hukukunda Kişilik Hakkının Temellendirilmesi (Hanefi ve Şâfiî Mezhepleri Bağlamında). AÜSBE, Yayımlanmamış Doktora Tezi23-33.
• Nelsen, Hart M. -Neil H. Cheek-Paul Au (2005). Tanrı İmajlarında Cinsiyet Farklılıkları. (Fatma Gündüz, Çev) Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2005, cilt: III, sayı: 6, s. 151-162.
• en-Neşşar, A. S. (1999). İslâm’da Felsefî Düşüncenin Doğuşu I-II. (Osman Tunç. Çev.: 1 bs). İstanbul: İnsan. Nohutçu, A. (2021). Kanunnâme İdare Hukuku. Savaş Yayınevi.
• Oğuzman. M.K – Öz, T. Borçlar Hukuku Genel Hükümler I-II. Vedat Kitapçılık.
• Okutan, B. B.(2020). Oto-Oryantalist Söylem ve Başörtülü Müslüman Kadın Kimliği. Kadın Olmak. (H. Şule Albayrak, ed.: 3. bs.). İz Yayıncılık.
• Özakkaş, T. (2004). Bütüncül Psikoterapi (2. bs.). Litera.
• Öztürk, A. Bir Disiplin Denemesi. (3. bs.). Elis Yayınları.
• Özdemir, İ. (2016). Fıkıh Usûlünde Ta‘lil Tartışmaları (Hicrî IV-VIII. Asırlar). Rağbet. İslam filozoflarına göre illet/ta‘lil 64-74, illet tasavvurları, 219, ta‘lilin fıkhî boyutu ve faydaları, 458.
• Özmen, R. (2021). Medeni Kanun - Borçlar Kanunu Hck (Hukuk Cep Kitapları Dizisi 7). (23. bs.). Seçkin Y.
• Paçacı, İ. (2000). “İslam ve Değişim.” Uluslararası Avrupa Birliği Şurası. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, C. I, ss. 476-499.
• Fazlurrahman, M. (2018a). İslâmî Yenilenme Makaleler I. (Adil Çiftçi, Çev.: 5 bs.). Ankara Okulu
• Fazlurrahman, M. (2018b). İslâmî Yenilenme Makaleler II. (Adil Çiftçi, Çev.: 5 bs.). Ankara Okulu
• Fazlurrahman, M. (2018c). İslâmî Yenilenme Makaleler IV. (Adil Çiftçi, Çev.: 3 bs.). Ankara Okulu
• Fazlurrahman, M. (2018d). Ana Konularıyla Kur’ân. (Alparslan Açıkgenç, Çev.: 16 bs.). Ankara Okulu
• Fazlurrahman, M. (2021). Ana Konularıyla Kur’an. (Alparslan Açıkgenç, Çev.: 4. bs). Ankara Okulu Yayınları.
• Fazlurrahman, M. (1981). İslam. Selçuk Yayınları.
• Schwarz, O. (2022). Cinsiyet Psikolojisi. (1. bs.). Dorlion.
• Servet, A. (2006). İslâm Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler. (6. bs). DİB Yayınları.
• De Beauvoir, S. (2021). İkinci Cinsiyet I-II. (Gülnur Acar Savran, Çev: 3 bs.. Koç Üniversitesi, 3
• Senhuri, (1198). Mesâdiru’l-hak fî fıkhı’l-İslamî I-II. Dâru’l-İhyâ, Beyrut
• Sipahi, Y. (2022). Aile Gençlik ve Cinsiyet Sorunları. Aile ve Gençlik Çalıştayı Sonuç Raporu (Cihannüma, 4-5 Kasım).
• Sönmez, V. (2018). Bütün Yönleriyle İslam’da Adalet. Ensar.
• Sülün, Murat. (2012). Kadın-Erkek İlişkileri Üzerine. Dini ve Toplumsal Boyutlarıyla Cinsiyet I, Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantı. ss.193-206.
• eş-Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed (1997). el-Muvâfakât. (Ebû Ubeyde Müşhur b Hasen Âli Selman, thk: 1. bs, 7 cüz). Dâr İbn Affân.
• eş-Şâtıbî, Ebu İshak İ. (1990), el-Muvâfakât İslâmî İlimler Metodolojisi. (Mehmet Erdoğan, ter.). İstanbul: İz Yay.
• Şefkatli Tuksal, H. (2000). Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İz Düşümleri. Kitâbiyat.
• Şen, C. (2022). Sistematik Mecelle: Kategorik Giriş ve Tam Metin. Bursa: Emin Yayınları.
• Şenat, F. A. (2020). “Yeryüzünde Sorumlu Halife Olarak Kadın.” Kadın Olmak. (H. Şule Albayrak, ed.: 3. bs.). İz Yayıncılık, 31-53.
• Şeybe, A. (2010). İslam’da Kadın Hakları. (1. bs.). Mektebe el-Melik Fahd el-Vatanî
• Şimşek, M.( 2019). “Mahkûmun Fîh”. Fıkıh Usûlü (El Kitabı). (Talip Türcan, ed.). Grafiker.
• Şişman, N. (2019). Sınırsız Dünyanın Yeni Sınırı Başörtüsü. İnsan.
• Tucker, Judıth E. (2015), İslam Hukukunda Kadın, Aile ve Toplumsal Cinsiyet. (Zeynep Esra Koca, Çev.: 1. bs). Açılım Kitap.
• Taslaman, C. (2007). Bedenin ve Ruhun İki Ayrı Cevher Olup Olmadığı Sorununa Karşı Teolojik Agnostik Tavır. M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 33 (2007/2), 41-68.
• Taylan, N. (2011). İslam Felsefesi. (7. bs.). İstanbul: Ensar.
• Transhumanizm&Posthümanizm. (2021). (Mustafa Tekin-Muhammed Özdemir, ed:: 1. bs). Ankara: Eskiyeni.
• Turhan, Z. (2019). Eşine Şiddet Uygulayan Erkekler İçin Müdahale Modeli Geliştirme. Toplum ve Sosyal Hizmet, 30(3), 1096-1119.
• Türcan, T. (ed.) (2012). İslam Hukuku El kitabı, Grafiker Yayınları.
• Türkiye Kadına Yönelik Şiddet Araştırmaları https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Evlenme-ve-Bosanma-Istatistikleri-2022-9437;https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Kadin-2022-49668;https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Aile-Yapisi-Arastirmasi-2021-45813
• Uludağ, S,(1991). Amel, İslam Ansiklopedisi https://islamansiklopedisi.org.tr/amel#1(01.08.2023)
• Şahin Utku, N. (2020). “Antik Çağ’dan İslâm’a Kadın Tarihî Bir Perspektif.” Kadın Olmak. (H. Şule Albayrak, ed.: 3.bs.)İstanbul: İz Yayıncılık.
• Ülgen. C. (2019). Ceza Muhakemesi Kanunu. Beta Yayınları.
• Üzülmez, İ. (2020). Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler. (10. bs). Seçkin Yayınları.
• Yahyâvî, A. (1993). Nazariyyatü’l-makâsıd inde’l-İmamü’ş-Şâtıbî li Ahmet er-Raysûnî. Riyad: Âlimü’l-Kütüb
• Yakıt, İ. (1998). “Kur’ân’da İnsanın Yaratılışı ve Evrimi.” SDÜİFD. S: 5, ss. 1-16.
• Yakıt, İ. (1999). “Kur’ân’da Hz. Adem.” SDÜİFD. S: 6, ss. 1-18.
• Yakıt, İ. (2002). “Kur’ân’a Göre İnanç, Düşünce ve İfade Özgürlüğü.” Diyanet İlmi Dergi, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, Cilt: 38. Sayı: 2. (Nisan-Mayıs-Haziran) ss. 71-82.
• Yapıcı, A. (2020). Toplumsal Cinsiyet Din ve Kadın. (2. bs.). Çamlıca.
• ez-Zerkâ, M. A. (1968). el-Fıḳhü’l-İslâmî fî s̱evbihi’l-cedîd, Dımaşk.
• Zeydan, A. (2020). İslam Hukukuna Giriş. Kayıhan Yayınları.