Tabâtabâî’nin Başvurduğu Sünnî Kaynaklar, Sünnî Müfessirlerin ve el-Menâr Sahibinin Görüşlerini Ele Alış Biçimi

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 4, 1515 - 1543, 28.12.2023

Hatice Erkoç

https://doi.org/10.30622/tarr.1246402

Öz

Bir müfessirin tefsirinde başvurduğu kaynakların bilinmesi kendisinden önceki âlimlerden, çağdaşlarından etkilenme düzeyini, özgün düşüncelerini tesbit etme ve müfessirin ilmî şahsiyetini ortaya koyma açısından önemlidir. Tabâtabâî, hem Şiî hem de Sünnî kaynaklara hâkimiyeti, sıklıkla Sünnî kaynakları kullanması, bu kaynakları tenkit etmesi, Şîa akidelerini Sünnî görüşlerle delillendirmesi ile diğer Şiî müfessirlerden ayrılır. Sıklıkla Taberî, Râzî, Zemahşerî, Şevkânî, İbn Kesîr’in tefsirlerine başvurur. Süyûtî’nin ed-Dürru’l-mensûr fi’t-tefsîri’l-me’sûr isimli tefsiri ana kaynaklarındandır. Buhârî, Müslim, Nesâî, Muvatta’a da müracaat eder. Tabâtabâî, Sünnî âlimleri, müfessirleri genellikle ölçülü bir şekilde tenkit eder, her halukarda kendi mezhebî görüşlerini savunur. O, ‘ictimâî tefsir ekolü’nün, Muhammed Abduh ve talebesi Reşit Rıza’nın etkisinde kalır, Kur'ân’ın hidayet rehberi olduğunu savunur. Ancak muasırı olan el-Menâr tefsiri yazarları Abduh ve Reşit Rıza’yı Ehl-i Sünnet ile Şîa arasındaki tartışmalı konuları etraflıca ele almaları, Şîa’yı eleştirmeleri dolayısıyla sıkça tenkit eder, bazen de tenkidin dozunu arttırır. el-Mîzân tefsiri’nde müfessirin temel çıkış noktası, İsnâ Aşeriyye’nin inanç esasları olmakta, ahkâm ayetlerini mezhebî akidelerine göre tefsir etmektedir. Bazı ayetleri Ehl-i Beyt, imamet/hilafet ve Hz. Ali ile alakalandırmakta, mut’ayı, abdestte ayakların meshini savunmaktadır. Müfessir, Akaid konuları haricinde modern, akılcı, bilimsel, özgün fikirler ortaya koymuş, felsefeyi yorumlarıyla geliştirmiş, İslâmî ve modern ilimlere katkılar yapmıştır. Bu makalede, Tabâtabâî’nin başvurduğu Sünnî kaynaklar, başvuru biçimi, üslubu, gayesi, etkilenme düzeyi, ne gibi sonuçlara ulaştığı birçok örnekle ortaya koyulmaya çalışılacaktır. Makale, müfessirin kullandığı bu kaynakları isim isim zikretmesi, bunlara başvururken izlediği yöntemi ve ulaştığı sonuçları geniş kapsamlı ele alması hasebiyle önemlidir. Çalışmada tahlil-terkip yöntemine başvurulmuş, analiz ve sentezler yapılmıştır. Müfessirin Sünnî görüşleri ele alış biçimi ortaya koyulurken genellikle tefsirine başvurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tabâtabâî, Sünnî Alimler, Muhammed Abduh

The Sunni Sources to which Tabatabai Refers, The Way in which He Deals with the Views of Sunni Commentators and the Owner of al-Manar

Öz

The knowledge of the sources a commentator (mufassir) uses in their exegesis (tafsir) is crucial for determining the level of influence from previous scholars and contemporaries, identifying original thoughts, and revealing the scholarly personality of the commentator. Tabataba'i distinguishes himself from other Shi'i commentators through his mastery of both Shi'i and Sunni sources, frequently referencing Sunni sources, critiquing them, and substantiating Shi'a beliefs with Sunni views. He often refers to the tafsirs of Tabari, Razi, Zamakhshari, Shawkani, and Ibn Kathir. Al-Suyuti's "ad-Durr al-Manthur fi't-Tafsir al-Ma'thur" is one of his main sources. He also consults Bukhari, Muslim, Nasa'i, and Muwatta. Tabataba’i typically criticizes Sunni scholars and commentators in a measured way, always defending his sectarian views. He is influenced by the ‘societal exegesis school’, under the influence of Muhammad Abduh and his student Rashid Rida, advocating the Quran as a guide to enlightenment. However, he frequently criticizes Abduh and Rashid Rida, authors of the contemporary “al-Manar” tafsir, for their extensive treatment of controversial issues between Sunnis and Shi’as and their criticism of Shi’a, occasionally intensifying his critique. In his “al-Mizan” tafsir, the primary focus of the commentator is the doctrinal principles of the Twelver Shi’a (Ithna Ashariyya), interpreting verses of law according to his sectarian beliefs. He associates some verses with the Ahl al-Bayt, imamate/caliphate, and Ali, and advocates for practices like mut’ah and wiping over the feet in ablution. Aside from theological subjects, the commentator presents modern, rational, scientific, and original ideas, advancing philosophy with his interpretations and contributing to Islamic and modern sciences. This article aims to thoroughly present Tabataba’i’s use of Sunni sources, his approach, style, purpose, level of influence, and the outcomes achieved with numerous examples. The article is significant for detailing the sources he used, his methodology, and the conclusions he reached. The study employs analysis-synthesis methods, focusing primarily on his tafsir to illustrate his approach to Sunni views.

Anahtar Kelimeler

Tabâtabâî, Sunni Scholars, Muhammed Abduh

Kaynakça

• Ahmed b. H. (1992). Müsned.
• Buhârî, E. A. M. b. İ. (1995). el-Câmiu’s-sahîh. Beyrut: Dâru’l-erkâm.
• Ebû Dâvud, (t. y.). es-Sünen.
• Erkoç, Hatice (2020). Tabâtabâî’nin Kur’ân’ı tefsir yöntemi. (Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ tezSorguSonucYeni.jsp
• Erkoç, H. (2020), Tabâtabâî’nin Kur’ân anlayışı. Turkish research journal of academic social science, 3(2) 1-12.
• Erkoç, H. (2021). Şiî müfessir Tabâtabâî’nin mübhemâtü’l-Kur'ân yaklaşımı. Akif 51/2, 157-183. doi: http://dx.doi.org/10.51121/akif.2021.7s
• Evsî, A. (1985). et-Tabâtabâî ve menhecühü fî tefsirihî el-Mizân. Tahran: Müâveniyyetü’r-riâseti li’l-alâkâti’d-düveliyyeti fî münezzameti’l-e’lami’l-İslâmiyyi.
• Gazzâlî, E. H. (t.y.). İhyâ-u ulûmi’d-dîn, çev. Ahmet Serdaroğlu. İstanbul: Bedir yayınevi.
• Habibov, Aslan (2007). İlk dönem Şiî tefsir anlayışı. (Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ tezSorguSonucYeni.jsp
• Müslim, E.-H. M. b. el-Haccâc. (1999). el-Câmiu’s-sahîh. Beyrut: Dârü’l-erkâm.
• Nesâî, E. A. A. b. Ş. (1396). Sünen-i nesâî.
• Razî, F. (t.y.). Tefsîru’l-kebîr.
• Râzî, F. (1981). Tefsîru’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-fiker.
• Reşit Rıza, (2005). Tefsîru’l-menâr. Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ılmiyye.
• Süyûtî, C. (2011). ed-Dürru'l-Mensûr fî tefsîri’l-me’sûr. Beyrut: Dâru’l-fiker.
• Şevkânî, M. A. (1992). Fethu’l-kadîr. Kahire: Dâru’l-kütübü’l-misrıyye.
• Şevkânî, M. A. (2010). Fethu’l-kadîr. Dımeşk: Dâru’n-nevadir.
• Tabâtabâî, M. H. (1997). el-Mîzân fî tefsiri’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’l-e’lemiyyi li’l-metbûât.
• Taberî, E. C. (1119). Târîhu’t-taberî. Kahire.
• Taberî, E. C. (t. y.). Tefsîru’t-taberî. Kahire: Dâr-u hicr.
• Tabersî, H. (2006). Mecmeu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur'ân. Beyrut: Dâru’l-mürtezâ.
• Tayeh, İ. M. (2017). Muhammedhuseyintabâtabâî… edvâü ale’s-sîrati’z-zâtiyye ve’l-ılmiyye;e:///C:/Users/bil/Desktop/ الطبـاطبـائي%20...%20أضــواء%20علــى %20السيـزة%20الذاتيــت %20والعلميــت
• Tirmizî, E. İ. M. b. İ. (2008). es-Sünen. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Zemahşerî, E. K. C. (2003). Tefsîrü’l-keşşâf an hakaiki’t-tenzil ve uyuni’l-ekavil fi vücuhi’t-te’vil.