Gümüşhânevî Dergâhı’nda Râmûzü’l-Ehâdîs İcâzeti Geleneği ve Mehmed Zâhid (Kotku) Efendi’nin Râmûz İcâzeti

Yıl 2018, Cilt: 21 Sayı: 41, 73 - 91, 29.12.2020

Necdet Yılmaz

Öz

Mehmed Zâhid (Kotku) Efendi XX. yüzyılın ilmî, tasavvufî ve sosyal yönüyle tanınmış mühim şahsiyetlerindendir. Osmanlı döneminin acılı ve çalkantılı son demlerine tanık olmuş, Birinci Dünya Savaşı’nda cephelerde savaşmış, Cumhuriyet’in kuruluş devresini idrak etmiş ve sonraki dönemin inişli çıkışlı zamanlarında ülkemiz insanının dindarlık seviyesinin gelişmesinde tesirli olmuş bir mürşiddir. Bu makalede, gelenekteki ilim ve özellikle de hadis ilimlerine dair icâzet anlayış ve uygulamaları özetlendikten sonra Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî’ye nisbet edilen Ziyâiyye kolunun icâzet geleneği üzerinde durulacak, Mehmed Zâhid Efendi’nin hocası ve mürşidi Tekirdağlı Mustafa Feyzi Efendi’den aldığı başta hadis olmak üzere İslâm ilimlerinin pek çok dalına ait icâzetnâmesi olan İcâzetnâme-i Nefîs li-Râmûzü’l-ehâdîs’i tanıtılıp değerlendirilecektir. Böylece Osmanlı’nın son demlerinde hadis ilmi üzerinden gerek İslâmî ilimler tahsîl ve tedrîsinin seyri gerekse bir tekkenin bu sürece katkısı ve yeri ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Zâhid Kotku, Ziyâiyye, İcâzetnâme, Sebet, Râmûzü’l-Ehâdîs

تقليد الإجازة في راموز الأحاديث في الزاوية الكمشخانوية وإجازة الراموز للشيخ محمد زاهد كوتكو

Öz

يعدُّ العَلَّامة محمد زاهد كوتكو من الشخصيات المهمة والمعروفة في المجالات العلمية والتصوف والاجتماعية خلال القرن العشرين. كان شاهداً على الأحداث المؤلمة والمضطربة في نهاية الخلافة العثمانية، وقاتل على الجبهات خلال الحرب العالمية الأولى، كما أدرك فترة تأسيس الجمهورية، فكان مرشدًا دينياً مؤثراً في رفع مستوى التَّديُّن لدى أبناء بلادنا في مرحلة التَّقلُّبات المتأرجحة بين صعود وهبوط في الحقبة الزَّمنيَّة اللاحقة .في هذا المقال، سيتمُّ الوقوف على تقليد إجازات المدرسة الضِّيائيَّة المنسوبة إلى الشيخ أحمد ضياء الدين الكمشخانوي، كما سيتمُّ التعريف والتقييم للإجازة “ إجازة النفس لراموز الأحاديث” التي حصل عليها الشيخ محمد زاهد كوتكو من شيخه ومرشده الشيخ مصطفى فيضي أفندي التكرداغي، وهكذا؛ سيتم تتبُّع كلٍّ من ثَبَت أسانيد تحصيل وتدريس العلوم الإسلامية من خلال علم الحديث، كما ستتناول الدراسة المكانة التي تبوأتها/آلت إليها الزوايا خلال الأيام الأخيرة من الخلافة العثمانية.

Anahtar Kelimeler

محمد زاهد كوتكو, ضياىية, رخصة الإجازة, راموز الأحاديث

Ijâzah at Tradition of Râmûz Al-Ahâdîth in The Gumushânewî Dervish Lodge and The Râmûz Ijazah of Mehmed Zâhid (Kotku) Efendi

Öz

Mehmed Zâhid (Kotku) Efendi is one of the prominent persons of the twentieth century, known for his scholarly, sufi and social aspects. He is a murshid who witnessed the sad and turbulent last Ottoman era, fought on the fronts during the First World War, saw the founding stage of the Republic, and in uneven times of the period after that, had an impact on improving the level of piety among the people of our country. In this paper, after summarizing the ijâzah (permission) understanding and practices in the scholarly tradition, particularly in the hadith sciences, ijâzah tradition of Ziyâiyyah school attributed to Ahmed Ziyâeddîn-i Gumuşhânawî will be elaborated; İcâzatnâme-i Nefîs li-Râmûz al-ahâdîth, the ijâzatnâmah of Mehmed Zâhid Efendi regarding the hadith in particular and also several branches of Islâmic sciences, which he received from his master and murshid Tekirdağli Mustafa Feyzi Efendi, will be introduced and evaluated. Thus, through hadith science we can follow the process of studying and teaching Islâmic sciences as well as the contribution of a dervish lodge to this process in the last period of Ottoman.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Zâhid Kotku, Ziyâiyye, Ijâzatnâmah, Evidence, Râmûz al-Ahâdîth

Kaynakça

• M. Es’ad Coşan Arşivi, Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî Tasnifi, Dosya no: 1, Gömlek no: 1.
• Yörükzâde Ahmed Fevzi Koleksiyonu, dosya no: 3, gömlek no: 265-2.
• Yusuf Şevki Efendi Koleksiyonu, gömlek no: 18.
• Ahmed Hilmi, Gümüşhânevî’nin Terceme-i Hâli, M. Es’ad Coşan Arşivi, Ankaralı Ahmed Hilmi Koleksiyonu, Gömlek no: 136, vr. 2b.
• Ahmed b. Süleyman el-Ervâdî, el-İkdü’l-ferîd fî uluvvi’l-esânîd, M. Es’ad Coşan Arşivi, Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî Tasnifi, Dosya no: 4, Gömlek no. 94.
• Mehmed Zâhid (Kotku) Efendi, İcâzetnâme-i Nefîs li-Râmûzi’l-ehâdîs, M. Es’ad Coşan Arşivi, Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî Koleksiyonu, dosya no: 3, gömlek no: 41.
• Yusuf Şevki, Levâmiu’l-envâr, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, nr. 8053.
• Akpınar, Cemil, “İcâzet”, DİA, XXI, 393-400.
• Altuntaş, Mustafa Celil, “Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Fatma Sultan Camii’nin Gümüşhânevî Dergâhına Dönüşme Süreci”, Doğumunun 200. Yılı Hatırasına Uluslararası Gümüşhânevî Sempozyumu: İlim ve İrşadla Geçen Bir Ömür Bildiriler, 1-2 Haziran 2013, İstanbul 2014, s. 90-103.
• Altuntaş, Mustafa Celil, Osmanlı Döneminde Hadis İlmi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2018.
• Arslan, Ahmet Turan, “Gümüşhânevî’nin Halifelerinden Tekirdağlı Mustafa Feyzi Efendi”, Doğumunun 200. Yılı Hatırasına Uluslararası Gümüşhânevî Sempozyumu: “İlim ve İrşadla Geçen Bir Ömür” Bildiriler, 1-2 Haziran 2013, 2014, s. 360-371.
• Atay, Hüseyin, “Fatih-Süleymaniye Medreseleri Ders Proğramları ve İcazet-nâmeler”, Vakıflar Dergisi, sayı: 13 (Ankara 1981), s. 171-235.
• Ayar, Talip, “Bir Osmanlı Müderrisinin İcâzetnâmesi ve Tarihî Kaynak Değeri Üzerine Bazı Mülahazalar”, Turkish Studies, sayı: 9/1 (2014), s. 43-62.
• Ayaz, Kadir, “Zâhid el-Kevserî’nin İcâzetnâmesinde Yer Alan İsnadların Osmanlı Anadolusu’ndaki Tarihçesi”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 40 (2015), s. 69-70.
• Aydın, Arafat, “Ervâdî”, DİA, EK-1, 422-423.
• Aydın, Arafat, “İcâzetnâme (Sebet): Ahmed b. Süleyman el-Ervâdî’nin Kendi Kaleminden Ahmed Ziyâüddin-i Gümüşhânevî’ye İcâzetini Verdiği İlimler, Eserler ve Tarikatlar”, Doğumunun 200. Yılı Hatırasına Uluslararası Gümüşhânevî Sempozyumu: “İlim ve İrşadla Geçen Bir Ömür” Bildiriler, 1-2 Haziran 2013, 2014, s. 264-283.
• Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, Timaş Yayınları, İstanbul 1987.
• Çınar, Nazım, Ahmed b. Süleyman el-Ervâdî’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri 2019.
• Efendioğlu, Mehmet, “Müselsel”, DİA, XXXII, 85-86.
• Fettahoğlu, Selahattin, “en-Nazarâtü’s-sâkibât fîmâ a’tâ el-Gümüşhânevî min icâzât”, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3/5 (2014), s. 71-113.
• Fettahoğlu, Selahattin, “Gümüşhanevî Dergâhında İcâzetnâme Geleneği”, I. Uluslararası Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (3-5 Ekim 2013), Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, Gümüşhane 2014, s. 885-892.
• Güzelyazıcı, Abdurrahman Şeref, “es-Seyyid Ziyaeddin Ahmed b. Mustafa el-Gümüşhânevî” (haz. Ahmet Turan Arslan), Reyhan Dergisi, yıl: 4, sayı: 40 (2015). Bk. https://reyhandergisi.com/?p=497
• Hatiboğlu, İbrahim, “Râmûzü’l-ehâdîs”, DİA, XXXIV, 454-455.
• Hocazâde Ahmed Hilmi, “Mevlânâ Ahmed Ziyâeddîn el-Gümüşhânevî”, Cerîde-i Sûfiyye, nr. 8-24, İstanbul 6 Zilkâde 1330/1328 r., s. 6-8.
• Hüseyin Vassâf, Sefîne-i Evliyâ (haz. Mehmet Akkuş, Ali Yılmaz), I-V, Kitabevi, İstanbul 2006.
• Kandemir, M. Yaşar, “Fehrese”, DİA, XII, 297-299.
• M. Esad Coşan, Mehmed Zahid Kotku, Server İletişim, İstanbul 2011, 3. baskı.
• Muhammed Zâhid el-Kevserî, el-Münteka’l-müfîd mine’l-İkdi’l-ferîd fî uluvvi’l-esânîd, Kahire 1354.
• Muhammed Zâhid el-Kevserî, İrğâmü’l-merîd, el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Turâs, 1421/2000.
• Muhammed Zâhid el-Kevserî, et-Tahrîru’l-vecîz fîmâ yebteğîhi’l-müstecîz (nşr. Abdulfettâh Ebû Ğudde), Mektebü’l-matbûâti’l-İslâmiyye, Haleb, 1413/1993.
• Mustafa Fevzi, Hediyyetü’l-Hâlidîn fî menâkıbı Kutbü’l-ârifîn Mevlânâ Ahmed Ziyâeddîn b. Mustafa el-Gümüşhânevî, baskı yeri yok. 1313.
• Uzun, Mustafa İsmet, “Feyzi Efendi”, DİA, XII, 523-524.
• Yılmaz, Hülya, Dünden Bugüne Gümüşhânevî Mektebi, Seha Neşriyat, İstanbul 1997.
• Yılmaz, Necdet, “Gümüşhânevî Dergâhı: Güzünü Bitirip Kış Mevsimine Giren İmparatorlukta Sahada Bir Müessese”, Vakıf ve Sivil Toplum, Vakıflar Genel Müdürlüğü-Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, 11 Mayıs 2016, Ankara, Bildiriler, 2017, s. 111-135.