Dâvûd el-Kayserî’nin Tâiyye Şerhinde “İttihad Makāmı”

Yıl 2020, Cilt: 23 Sayı: 45, 67 - 82, 07.01.2021

Zeliha Öteleş

Öz

Osmanlı entelektüel geleneğinin oluşmasında İbn Arabî ve İbnü’l-Fârız te’siri, Dâvûd el-Kayserî’nin te’lifleri aracılığıyladır. Osmanlı Devletinin ilk baş müderrisi olması, bu te’sirin yaygın ve kalıcı olmasını sağlamıştır. İbn Arabî’nin Türk düşüncesi üzerindeki te’sirleri hakkında yapılan çalışmalar devam ederken; İbnü’l-Fârız te’siri ihmâl edilmiş görünmektedir. Osmanlı entelektüellerinin, İbnü’l-Fârız’ın en meşhur kasîdelerinden olan Hamriyye (Kasîde-i Mîmiyye) ve Tâiyye (et-Tâiyyetü’l-Kübrâ) kasîdeleri üzerine te’lif ettikleri onlarca şerhin mevcûdiyetini görmek, İbnü’l-Fârız te’sirinin sâdece bir boyutudur.
Sûfîlerin tenkîd edilmelerine sebep olan “ittihâd” mefhumunun Dâvûd el-Kayserî nazarından İbnü’l-Fârız beyitleriyle nasıl şerh edildiğini ele aldığımız bu çalışmada, İbnü’l-Fârız beyitlerinde “vahdet” ve “ittihâd” kavramlarının birbiriyle olan ilişkisine işâret etmek, her ne kadar vahdet-i vücûd mektebi içinde zikredilmese de beyitlerinin ekseriyetle vahdet-i vücûd mektebine mensup şârihler tarafından şerh edilmesi, sûfî şâirin bu mektep içindeki te’sirinin aktarılmasını gerekli kılmıştır.
İbnü’l-Fârız’ın vahdet-i vücûd anlayışına etkileri üzerine uzun soluklu çalışmalar gerektiği muhakkaktır. Bu anlayışın Osmanlı Devleti’ndeki ilk mümessili olan Dâvûd el-Kayserî nazarından İbnü’l-Fârız beyitlerinde “ittihâd makāmı” hakkındaki bu kısa çalışmamızın asıl gāyesi, vahdet-i vücûd anlayışının şekillenmesinde İbnü’l-Fârız te’sirini hatırlatmaktır.

Anahtar Kelimeler

Dâvûd el-Kayserî, İbnü’l-Fârız, İttihâd, Seyr u Sülûk

مقام الاتحاد في شرح داود القيصري على التائية

Öz

أثّر ابن عربي وابن الفارض بشكل واضح في تكوّن الثقافة العثمانية عن طريق كتب داود القيصري، فهو أول مدرّس في العهد العثماني، ولهذا، أصبح تأثيره مستمراً باستمرار الأبحاث حول تأثير ابن عربي في الفكر التركي، مع إهمال تأثير ابن الفارض عليه. كما شرح المثقفون العثمانيون أشهر قصائد ابن الفارض –الخمرية والتائية- وغيرهما من القصائد على اختلافها.
يتناول هذا البحث، شرح داود القيصري أبيات ابن الفارض من خلال مفهوم الاتحاد الذي نقده المتصوفة، كما يُشير إلى علاقة مفهوم الاتحاد والوحدة في أبيات ابن الفارض التي لم يذكرها في وحدة الوجود، لكن شارح هذا المكتب قد شرح أكثر أبياته وبين أثرها.
لا شك أن مفهوم وحدة الوجود عند ابن الفارض يحتاج إلى بحث مطوّل، لكن غاية هذا البحث القصير، هو فقط التركيز على تأثير ابن الفاض في تشكّل هذا المفهوم من خلال أول ممثل لهذا المنظور في الدولة العثمانية وهو داود القيصري.

Anahtar Kelimeler

داود القيصري, بن الفارض, الاتحاد, السير والسلوك

Union Station (maqām ittihad) in Davud al-Kayseri’s Commentary on Taiyya

Öz

In the formation of Ottoman’s intellectual tradation Ibn Arabi and Ibn al-Farid’s have an impact on, by way of commentary of Davud al-Kayseri. To being chef of mudarris Ottoman Empire, that impact made it extensive and permanent. The researchs while continuing about impact of Ibn Arabî’s on Turkish thoughts, impact of Ibn Farid’s desolated. The Ottoman intellectuals, most famous eulogies of Ibn al-Farid’s Hamriyye (Kasîde-i Mîmiyye) and Tâiyye (at-Tâiyyetü’l-Kübrâ), its just one side to see entity of İbn al-Farids impact, tens of eloborated in that commentary of eulogies.
In this study we consider, occasioned to Sufis critique “union” conception in the sight of Davud al-Kayseri with verses of Ibn al-Farid, in that verses “unity” and “union” to pointed at the the relations between that concepts. Ibn al-Farid even thought not mentioned in wahdat al-wujud (unity of existense) school with the main of verses it is make it essential to inside of the commentary sufi poets from the commentators eloborated to member of the wahdat al-wujud school.
It is absolutely necessary to make a long term research about impact of Ibn al-Farids on wahdat al-wujud. Purpose of our short work ,“the maqam of union” the couplets of Ibn Farid in the sight of Davud-i Kayseri, who was the representative of this understanding in the Ottoman Empire, is to remind impact of Ibn al-Farid shaping and understanding wahdat al-wujud.

Anahtar Kelimeler

Davud al-Kayseri, Ibn al-Farid, Union, Seyr ü Suluk

Kaynakça

• Ankaravî, İsmâîl Rusûhî, Osmanlı Tasavvuf Düşüncesi: Makāsıd-ı Âliyye fî Şerhi’t-Tâiyye, (Haz. Mehmet Demirci), İstanbul: Vefâ yay., 2007.
• Bikāî, Tenbîhü’l-gabî alâ tekfîri’l-İbn Arabî, (thk. Abdurrahmân el-Vekîl), Riyâd: İdâretü'l-Buhûsi'l-İlmiyye, 1994.
• Fergânî, Müntehâ’l-medârik, (thk Âsım İbrâhim el-Keyyâlî), Beyrût: Dârü’l-kutubi’l-ilmiyye, 2007.
• İbn Arabî, el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, (haz. Ahmet Şemsettin), I. Baskı, I-IX, Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1999 [Fütûhât-ı Mekkiyye, I-XVIII (çev. Ekrem Demirli), İstanbul: Litera, 2012].
• İlhan Ayverdi, Misalli Büyük Türkçe Sözlük -Kubbealtı Lugatı-, C. II, İstanbul, 2006.
• Kara, Mustafa, “Fenâ”, DİA, XII, s. 333-335.
• Kâşânî, Abdürrezzak, Sûfilerin Kavramları Istılâhâtu’s-sûfiyye, çev. Abdurrezzak Tek, Bursa: Bursa Akademi, 2014.
• Kayserî, Dâvûd, Şerhu’t Tâiyyeti İbni’l-Fârız el-Kübrâ, (thk. Ahmed Ferîd el-Mezyedî), Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2004.
• Konuk, A. Avni, Mesnevî-i Şerîf Şerhi, (haz. Mustafa Tahralı, Selçuk Eraydın vd.), I-XIII, İstanbul: Kitabevi, 2008.
• Mustafa Râsim Efendi, Istılâhât-ı İnsân-ı Kâmil (haz. İhsan Kara), (2. Baskı), İstanbul: İnsan, 2013.
• Mütercim Âsım Efendi, el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît, İstanbul: Yazma Eserler Kurumu, 2013.
• Nâblusî, Abdülganî b. İsmail b. Abdülganî ed-Dımaşkî, Keşfü’s-sırri’l-gāmız fî şerh Dîvân İbni’l-Fârız, Zâhiriyye Kütüphanesi: 8285.
• Öteleş, Zeliha, “Abdülganî en-Nâblusî Şerhi Bağlamında İbnü'l-Fârız'ın Kasîde-i Tâiyye'sinde Seyr u Sülûk”, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, SBE, 2014.
• Scattolin, Giuseppe, Teemmülât fi’t-tasavvuf ve’l-hivârü’l-edyân, Kāhire: el-Hey’etü’l-Mısriyye, 2013.
• Seyyid Şerîf Cürcânî, Ta‘rifât, tercüme: Abdülaziz Mecdî Tolun, İstanbul: Litera Yay., 2014.
• Tehânevî, Muhammed b. A’la b. Ali el-Farukî, Keşşâfu Istılâhati’l-Fünûn, Beyrût: Daru Sadr, tsz., II.