Tasavvufî Tecrübenin Tezahürü: Tasavvufta Şathiye Meselesi ve Harakānî’nin Şathiyeleri

Yıl 2021, Cilt: 24 Sayı: 47, 245 - 278, 04.06.2021

Halil Baltacı

Öz

Bu çalışmada tasavvufî tecrübenin ifade araçlarından birisi olarak şathiyeler üzerinde durulmaktadır. Tevhid, tecellî, fenâ, vecd, sekr ve cezbe gibi kavramlarla birlikte değerlendirilen ve sûfînin benliğinden sıyrıldığı zamanlarda ortaya çıktığı dile getirilen şathiyeler, tezahürü bakımından ilk bakışta dinin zâhirine uygun olmayan bir takım davranış ve sözlerin dışavurumu olarak değerlendirilmiş bu bağlamda tasavvufun en çok tenkit edilen konularının başında gelmiştir. İçinde mutasavvıfların da bulunduğu İslam ulemâsının itiraz ve tenkidine muhatap olan şathiye türü söz ve davranışlar, bazı mutasavvıf müellifler tarafından ise savunulmuştur. Bu bağlamda daha çok Horasan mektebine bağlı cezbe ehli mutasavvıflarda görülen şathiye tavrına iyi bir örnek Ebü’l-Hasan el-Harakānî’dir. Bu makalede şathiye meselesi tarifleri, tasavvuf tarihindeki izleri, savunucuları ve karşıtları, meydana geliş sebepleri ve tezahür biçimleri çerçevesinde ele alınmış, Harakānî’nin şathiye özelliğine sahip söz ve tavırlarından örneklere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, şathiye, Harakânî

Kaynakça

• Abdurrahman Bedevî, Şatahâtu’s-sûfiyye, Kuveyt 1978.
• Aynü’l-kudât Hemedânî, Nâmehâ-yı Aynü’l-kudât Hemedânî, haz. Ali Nakî Münzevî, Afîf Useyrân, c. I, Tahran 1387hş.
• ____________________, Temhîdât, Aşk ve Hakîkat Üzerine Konuşmalar, haz. Halil Baltacı, Dergah Yay., İstanbul 2015.
• ____________________, Şekva’l-garîb, Garibin Şikâyeti, haz. A. Kâmil Cihan vd., Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay., İstanbul 2016.
• Carl Ernst, Words of Ecstasy in Sufism, New York 1985.
• Ebû Hâmid Muhammed Gazzâlî, Mişkâtü’l-envâr, Nurlar Feneri, çev. Süleyman Ateş, Bedir Yay., İstanbul 1994.
• Ebü’l-Hasan el-Harakānî, Nûru’l-ulûm, (Kitâbî Yektâ ez Ârif-i bî Hemtâ Şeyh Ebü’l-Hasan Harakānî Hemrâh bâ Şerh-i Ahvâl u Âsâr u Efkâr-ı Û içinde), haz. Abdurrefi’ Hakîkat, Tahran 1390 hş.
• Ebu Nasr Serrâc, Kitabü’l-luma’, İslam Tasavvufu, çev. H. Kâmil Yılmaz, İstanbul 2012.
• Ethem Cebecioğlu, “Şatahât İbarelerinin Anlaşılmasına Doğru: Metodik Bir Deneme”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 7, sayı: 17, Ankara 2006.
• Ferîdüddîn Attâr, Dîvân, haz. Saîd Nefîsî, Tahran 1375 hş.
• ____________________, Tezkiretü’l-evliyâ, nşr. R. A. Nicholson, Neşr-i Cumhûrî, Tahran, 1386 hş.
• ____________________, Evliya Tezkireleri, çev. Süleyman Uludağ, Kabalcı Yay., İstanbul, 2007.
• Halil Baltacı, “Necmeddîn-i Dâye’nin, Ebü’l-Hasan El-Harakan’î’nin ; “Sûfî Gayru Mahlûk/Sûfî Mahlûk Değildir” Şathiyyesi Hakkındaki Yorumları”, Kafkas Üniversitesi Harakanî Uygulama ve Araştırma Merkezi Seyyid Ebü’l Hasan Harakani Vakfı I. Uluslararası Harakanî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 2012.
• Hasan Çiftçi, Şeyh Ebü’l-Hasan-i Harakānî I (Hayatı ve Eserleri), Kars 2004.
• Leylâ Nevrûzpûr, “İşârethâ-yi Sübhânî: Berresî Didgâhha-yı Müteârız der Bâb-ı Şatah”, Mecelle-i Dânişkede-i Edebiyyât ve Ulûm-i İnsânî-yi Dânişgâh-ı Tehrân, yıl: 59, sayı: 2, Tahran 1387hş.
• Mahmûd Şebüsterî, Gülşen-i Râz (Metn u Şerh-i Gülşen-i Râz), haz. Kâzım Dizfûlyân, Tahran 1389 hş.
• Muhammed Dârâşükûh, Hasenâtü’l-ârifîn, haz. Seyyid Mahdûm Rehîn, Tahran 1352 hş.
• Mevlânâ Celâleddîn, Fîhi mâ fîh, tas. Bediüzzaman Firuzanfer, Tahran 1390hş.
• ____________________, Fîhi mâ fîh trc. A. Avni Konuk hzr. Selçuk Eraydın, İstanbul 1994.
• Muhyiddîn İbnü’l-Arabî, Fütûhât-ı Mekkiyye, çev. Ekrem Demirli, İstanbul 2017.
• ____________________, et-Tedbîrâtü'l-ilâhiyye fî ıslâhi'l-memleketi'l-insâniyye, haz. Asım İbrahim el-Keyyâlî, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye Beyrut 2003.
• ____________________, Tedbîrât-ı İlâhiyye Tercüme ve Şerhi, tercüme ve şerh Ahmed Avni Konuk, haz. Mustafa Tahralı, İz Yay., İstanbul 1992.
• M. Mustafa Çakmaklıoğlu, Hallâc’ın “Ene’l-hak” Sözü Bağlamında Mevlânâ’nın Şatahât Yorumu”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 6, sayı: 15, Ankara 2005.
• Necmeddîn-i Dâye, Mirsâdü’l-ibâd, Tasavvuf Yolu, çev. Halil Baltacı, İstanbul 2013.
• Paul Nwyia, Exegese Coranique et langage mystique, Tefsîr-i Kur’ânî ve Zebân-ı İrfânî, terc. İsmail Saadet, Tahran 1373hş.
• Rûzbihân Baklî, Kitabü abheri’l-âşıkîn, haz. Henry Corbin, Tahran 1383 hş.
• ____________________, Şerh-i Şathiyyât, haz. Henry Corbin, Tahran 2010.
• Süleyman Uludağ, Süleyman Uludağ, “Arbede”, DİA, İstanbul 1991.
• ____________________, “Tevhid”, DİA, İstanbul 2012.
• ____________________, “Şathiye”, DİA, c. 38, İstanbul 2010.
• Yevgeny E. Bertels, Tasavvuf ve Edebiyât-ı Tasavvuf, çev. Sîrûs Îzedî, Tahran 1387 hş.