TASAVVUF KLASİKLERİNDE ORUÇ

Yıl 2022, Cilt: 25 Sayı: 50, 133 - 166, 01.10.2022

Veysi Cengiz

Öz

Sûfiler, kalbi ma’siyetlerden alıkoyan en önemli ibadetin oruç olduğunu ifade ederler. Bu sebeple orucun hem maddi kalbe hem de manevi kalbe olan faydalarından bahsetmiş, kalp gözünün açılması için oruç sayesinde gıda ve şehvetlere set çekildiğini belirtmişlerdir. Sûfiler, varlıkta yokluğa alıştıran, nefsin afetlerinden alıkoyan ve insanı kemâle götüren oruç ibadeti ile marifet ve keşif mahalli olan kalbin tasfiyesi üzerine yoğunlaşmış ve yegâne hedefin kalbi selime ulaşmak olduğunu belirtmişlerdir. Oruçlu iken sâdece kalbe hâkim olup orucun ruhaniyetine ve âdâbına uygun davranmayı değil, oruç ibadetinden sonra da elde edilen mânevi kazancın sürdürülmesi gerektiğini belirtmişlerdir.
Oruç ibadetiyle, rızâ-i ilahiyi, nefsi tezkiye etmeyi, ahlâkı güzelleştirmeyi, sabrı ve takvâyı hedefleyen klasik eser müellifi sûfilerin, konu ilgili izahatlarının ayrıntılarıyla incelenmesi çalışmamızın amacını oluşturmaktadır. Bu sebeple klasik eser müellifi olarak tasavvuf ilminde rusuh kesbetmiş, batınî ve zâhiri ilimlere vukûfiyetleri ve ehli Sünnet tasavvufunun oluşumunda önemli katkıları bulunan, Muhâsibî’nin, er-Riâye li Hukûkillâh, Serrâc’ın, el-Lüma’, Kelâbâzî’nin, Kitabü’t-tearruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf, Mekkî’nin, Kûtü’l-kulûb, Hücvîrî’nin, Keşfü’l-mahcûb, Kuşeyrî’nin, er-Risâletü’l-Kuşeyriyye, Gazâlî’nin, İhyâu Ulûmi’d-Dîn, Sühreverdî’nin, Avârifü’l-Maârif, İbn Arabî’nin, Füsûsu’l-Hikem ve el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye adlı eserleri ile Mevlânâ’nın, Mesnevî, “Dîvan-ı Kebîr” ve “Fîhi Mâ-Fîh” eserlerinin içinde konumuz ile alakalı yer alan görüşler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Oruç, İbadet, Nefis, Kalp

Kaynakça

• Akpınar, Ali. “Mevlânânın İbadet Anlayışı/Mevlânâ’nın İbadeti Mâna ve Şekil Bütünlüğü İçerisinde Ele Alması” Uluslararası Mevlâna ve Mevlevîlik Semp. (2007)
• Adanır, Sultan, “İlk Dönem Sûfîlerinde Bir Nefs Terbiye Yöntemi Olarak Açlık” İst. Üni. Sosyal Bilimler Enst, Temel İslam Bil. Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, (2016).
• Cumbur, Müjgan. "Mevlânâ ve Oruç Ayı” Konya: I. Milletler Arası Mevlâna Kongresi, S. 131-140. (1987).
• Çakmaklıoğlu, M. Mustafa. “İbn Arabi’ye Göre İbadetlerin Manevi Yorumları.” 3. Baskı. (İst.: İnsan Yay. 2015). Çağrıcı, Mustafa. “Gazâlî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ans. C, XIII, S, 530-534. (1996).
• Demirci, Mehmet. “İbadetlerin İç Anlamı” Tasavvuf İlmi ve Akademik Dergi, Ank.: SY, 3, S, 9–30. (2000).
• Deylemi, Ebû Mansûr Şehredâr b. Şîrûye b. Şehredâr. “Firdevs el-Ahbâr” I-V, 1. Baskı, thk. Fevvaz, Ahmed ve M. Mu’tasımbillâh el-Bağdadi, Beyrut: Dâr Kütübü’l Arâbi. (1987).
• el-Afifi, Ebü’l-Ala. “İbn Arabî ile İlgili Araştırma Serüvenim" çev. Abdullah Kartal, Bursa: Uludağ Üni. İlâhiyat Fak. Dergisi, SY, 9, 701-706. (2000).
• el-Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. “Sahîhü’l-Buhârî” Beyrut, Dâr İbn Kesir, (1423/2002).
• el-Kuşeyrî, Ebü’l-Kasım Abdülkerim. “Letâifü’l-işârât” I-IV, haz. Abdullatîf Hasan Abdurrahman, Beyrut: Dâr Kütübü’l İlmiyye. (1971).
• -------. “er-Risâletü’l Kuşeyriyye” thk. Abdulhalim Mahmud, Muhammed b. Şerif, Kahire, Dârü’l Şa’b. (1989).
• el-Mâverdî, Ebü'l-Hasan. “Edebû’d-Dünya ved-Dîn” nşr. Mustafa es Sekka, Beyrut, Dâr Kütübü’l-İlmiyye. (1978).
• el-Mekkî, Ebû Talib. “Kûtü’l-kulûb” I-III, 1. Baskı, thk. M.İbrahim, Muhammed el-Rıdvânî, Kahire: Mektebetü Dârü’t-Türâs. (2001).
• en-Nîşâbûrî, Hâkim. “el-Müstedrek Ale's-Sahîhayn” I-V thk. Ebu Abdurrahman Mukbil b. Hadi, Kahire: Dar’ul-Harameyn. (1997).
• Gazâlî, Ebu Hamid M. b. Muhammed. “İhya-ü Ulûmi’d-Din”. Çev. Ahmet, Serdaroğlu. I-IV, İst.: Akçağ Yay. (1992).
• Göktaş, Vahit. “İlk dönem Müellif Sûfilerinden Kelâbâzi’nin Oruçla İlgili Yorumları”Uluslararası Ramazan Semp., 107-117. (2012).
• Gürer, Dilaver. “İbn-i Arabi’de Din ve İbadet” 1. Bas. İst.: Gelenek Yay. (2002).
• Heysemî “Mecmaü’z-Zevaid ve Menbaü’l-fevâid” I-XX, terc, Hasan Yıldız, vd. İst.: Ocak Yay., (2015).
• Hücvirî, Ali b. Osman el-Cüllâbî. “Keşfu’l Mahcûb” I-II, thk. Es’ad Abdülhadi Kandil. Kahire: el Mecisi’l Â’la li’s-Sekâfe. (2007).
• -------. “Keşfu’l Mahcûb” (Hakîkat Bilgisi). 5. Baskı, Haz. Süleyman Uludağ. İst.: Dergâh Yay. (2016).
• İbn Arabî, Ebu Bekir Muhyiddin Muhammed b. Ali. “Fusûsu’l-Hikem” Tercüme ve Serhi, I-IV, Çev. A. Avni Konuk, Haz., Mustafa Tahralı–Selçuk Eraydın, İst.: Dergâh Yay. (1987).
• -------. “el-Fütûhâtü’l Mekkiyye.” I-IX, thk. Ahmet Şemseddin, Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye. (1999).
• İbn Manzur, M. b. Mükerrem b. Ali, “Lisânü’l-Arab” I-VI “صو م” md. Beyrut: Dârü'l-ihyâi’t-Türâsü’l Arabî, C, IV, S, 2530. (1997).
• Kelâbâzî, Ebu Bekir Muhammed b. İshak el Buhari. “Kitabü’t tearruf li mezhebi ehli’t tasavvuf” 2. bs. haz. Arthur J. Arberry, Kahire: Mektebetü Hanci. (1994).
• -------. “Bahru’l-fevâid (el-Meşhur bi-Maâni’l-ahbâr)” I-II, thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail-Ahmed Ferid el-Meziydiy, Beyrut: Dâru’l Kütübü’l İlmiyye. (1999).
• Mevlâna, Celâleddîn er-Rûmi. “Mesnevi ve Şerhi” Haz. Abdulbaki Gölpınarlı, Ank.: I-VI, Kültür Bakanlığı Yay.. (1989). -------. “Dîvan-ı Kebîr” I-VII, Haz. Abdülbaki Gölpınarlı, Ank. Kültür Bakanlığı Yayı.. (1992).
• -------. “Fîhi Mâ-Fîh” terc. Ahmed Avni Konuk, Haz. Selçuk Eraydın, İst. İz Yay. (2003).
• Muhâsibî, Hâris. “er-Riâye li Hukûkillâh” I-II, çev. A. Hakîm Yüce, İst. Işık Yay. (2005).
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccac el-Kuşeyrî en Nisaburi. “Sahih-i Müslim” I-V, thk. Muhammed Fuad Abdulbâki, Beyrut: Dâr Kütübü’l İlmiyye. (1991).
• Öteleş, Zeliha. “Kelâbâzi’nin Bahru’l-Fevâid/Meâni’l Ahbâr İsimli Eserinde Temel Tasavvufî Kavramlar” Çanakkale Onsekiz Mart Üni. İlâhiyat Fak. Dergisi. (2017). Saklan, Bilal. “Ebû Tâlib el-Mekkî” DİA, İst. C, X, S, 239-240. (1994). Serrâc, Ebu Nasr Serrâc et-Tûsî. “El-Lüma’” thk. Abdulhalim Mahmud, Taha A. Bâki Surur, Kahire: Dâr Kütübü’l Hadis. (1960).
• Sühreverdi, Şihâbüddin. “Avârifü’l Maârif” I-II, thk. Abdulhalim Mahmud, Muhammed b. Şerif, Kahire: Dâr el-Meârif. (2000).
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed. “El-Câmiü’s Sahih” I-VI, thk. Beşşâr Avvâd Maruf, Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî. (1998).
• Türk, İdris. “Tasavvuf Düşüncesinde İbadetlerim İç Anlamı” (Doktora Tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üni, Sosyal Bilimler Enst, Temel İslam Bil. Ana Bilim Dalı. (2009).
• Uludağ, Süleyman. “Kelâbâzî, M. b. İbrahim” md. DİA, Ank. C, XXV, S.192-193. (2002).
• -------. “el-Lüma’” md. DİA, İstanbul: C, XXVII, S, 258-260. (2003).
• -------. “İbn Arabî” Ankara: T.D.V Yayınları, (2015). Yılmaz, Hasan Kâmil. “Ebû Hafs Şihâbüddîn Ömer es-Sühreverdî” md. DİA, İst. C, XXXVIII, S, 40-42. (2010).