Meclis-i Meşâyih’s Precautions About Epidemic Diseases

Yıl 2024, Sayı: 54, 199 - 225, 30.12.2024

Meliha Aydınlı

https://doi.org/10.70951/tasavvufdergisi.1571975

Öz

Infectious Infectious diseases, which have affected humanity throughout history, are especially seen in collective living spaces and negatively affect human life. Epidemics were also a threatening factor in tekkes and zawiyahs, which played an important role in the social structure of the Ottoman Empire and hosted people from all walks of life. The Meclis-i Meşâyih (1866-1925), which was established within the body of the Şeyhülislam and was responsible for the management and supervision of tekkes, took a number of measures against infectious diseases. The most important of these was the directive issued by the Assembly on the conditions to be taken into consideration in tekkes, where viruses, hygiene, cleanliness and issues to be considered are mentioned. In the directive, it was stated that cleanliness was a pillar of Islam, that the first rule of a healthy life was a life full of decency, that such diseases were more likely to be encountered in social living spaces, and it was recommended that the rules be followed and the issue be taken into consideration. In addition, vaccination was made compulsory for officials working in the offices of the Meşihat and quarantine practices was imposed. This article examines the instructions issued by the Meclis-i Meşâyih on infectious diseases, the measures taken in the office of the Mashihat, and the decisions taken in the books of the Meclis-i Meşâyih in this subject.

Anahtar Kelimeler

Meclis-i Meşâyih, Infectious Diseases, Instruction, Quarantine, Vaccination

التدابير التي اتخذها مجلس المشايح بشأن الأمراض المعدية

Öz

ظهرت الأمراض المعدية التي أصابت البشرية على مر التاريخ بشكل خاص في أماكن المعيشة الجماعية وأثرت سلبًا على حياة الإنسان. كانت الأوبئة أيضًا عاملًا مهددًا في المحافل ومحافل الدراويش التي كانت لها مكانة مهمة في البنية الاجتماعية للإمبراطورية العثمانية وكانت تستضيف الناس من جميع مناحي الحياة. وقد اتخذ مجلس المشايح )1866-1925(، الذي أُنشئ ضمن هيئة شيخ الإسلام وكان مسؤولاً عن إدارة التكايا والإشراف عليها، عددًا من التدابير المتعلقة بالأمراض المعدية. وكان أهم هذه التدابير هو التوجيه الذي أصدرته الجمعية بشأن الشروط الواجب مراعاتها في التكايا حيث تم ذكر الفيروسات والنظافة والنظافة والأمور الواجب مراعاتها. وقد جاء في التوجيه أن النظافة شرط من شروط الإسلام، وأن القاعدة الأولى للحياة الصحية هي الحياة الصحية السليمة، وأن هذه الأمراض قد تكثر في أماكن المعيشة الاجتماعية، وأوصى باتباع القواعد ومراعاة هذه المسألة. بالإضافة إلى ذلك، تم جعل التطعيم إجباريًا للموظفين العاملين في مكاتب المشيخة وفرض الحجر الصحي. تتناول هذه المقالة تحليل التعليمات الصادرة عن مجلس المشائخ حول الأمراض المعدية، والتدابير المتخذة في مكتب المشائح، والقرارات المتخذة في كتب مجلس المشائخ حول هذا الموضوع.

Anahtar Kelimeler

مجلس المشايخ, الأمراض المعدية, التعليمات, التطعيم, الحجر الصحي

Meclis-i Meşayihin Bulaşıcı Hastalıklarla İlgili Tekkelerde Aldığı Tedbirler

Öz

Tarih boyunca insanlığı etkileyen bulaşıcı hastalıklar, özellikle toplu yaşam alanlarında görülmekte ve insan hayatını olumsuz etkilemektedir. Salgınlar; Osmanlı Devleti’nin ictimaî yapısında önemli bir yer teşkil eden ve her kesimden insana ev sahipliği yapan tekke ve zaviyelerde de tehdit edici bir unsur olarak gündeme gelmiştir. Şeyhülislamlık bünyesinde tesis edilen ve tekkelerin yönetimi ile denetiminden sorumlu olan Meclis-i Meşâyih (1866-1925), bulaşıcı hastalıklarla ilgili birtakım tedbirler almıştır. Bunlardan en önemlisi; tekkelerde dikkat edilmesi gereken durumlarla ilgili Meclis’in yayınladığı talimatnamedir ve burada virüsler, hijyen ve temizlik ile dikkat edilmesi gereken hususlardan bahsedilmektedir. Talimatnamede; temizliğin İslam’ın şartı olduğu, sağlıklı yaşamın birinci kuralının nezafet dolu bir yaşamdan geçtiği, içtimaî yaşam alanlarında bu tür hastalıklarla daha fazla karşılaşılabileceği belirtilmiş, kurallara uyulması ve konunun dikkate alınması tavsiye edilmiştir. Ayrıca Meşihat dairelerinde görevli memurlara aşı mecburiyeti getirilmiş ve karantina uygulaması yapılmıştır. Bu makalede, Meclis-i Meşâyihin bulaşıcı hastalıklarla ilgili yayınladığı talimatname ile Meşihat dairesinde alınan tedbirler ve konuyla ilgili Meclis-i Meşâyih defterlerinde ele alınan kararlar incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Meclis-i Meşâyih, Bulaşıcı Hastalıklar, Talimatname, Karantina, Aşı

Kaynakça

• Ayar, Mesut. Osmanlı Devleti’nde Kolera İstanbul Örneği (1892-1895). İstanbul: Kitabevi, 2007.
• Aydınlı, Meliha. Meclis-i Meşâyih: Birimler, İşleyiş ve Kararlar (1879-1909), Doktora Tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, 2024.
• Bingül, Şeyhmus “II. Abdülhamid Döneminde İstanbul’da Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklara Karşı Alınan Tedbirler”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 77, (2020), 77-104. ORCID: 0000-0001-5255-9787.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret, Bulgaristan A (MTZ), (04) No. 77, Gömlek No. 112. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Nezaret ve Devair Yazışmaları Evrakı (A. MKT. NZD). No. 651, Gömlek No. 26. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektübî Kalemi Mühimme Evrakı (A. MKT. MHM). No. 362, Gömlek No. 13; 356/100. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Bâb-ı Âli Evrak Odası (. BEO). No. 151, Gömlek No. 11277. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti İdare Evrakı (DH. İD..). No. 50-2, Gömlek No. 45; 87/10 http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH. MKT). No. 1804, Gömlek No. 60. No. 962/6; 718/11; 599/28; 2819/19. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. İrade Dahiliye. (İ. DH..). No. 1337, Gömlek No. 20. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. İrade Dosya Usulü (İ. DUİT). No. 58, Gömlek No. 81-82-83. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. İrade Meclis-i Mahsus (İ. MMS). No. 123, Gömlek No. 5303. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. İrade Hususi (İ. HUS). No. 1311, Gömlek No. 189. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. İrade Şehremaneti (İ. ŞE). No. 3, Gömlek No. 21. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Hariciye Nezareti Tahrirat (HR. TH). No. 47, Gömlek No. 17. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Hariciye Nezareti İdare (HR. İD). No. 2071, Gömlek No. 71. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Hariciye Nezareti Mektubî Kalemi Evrakı (HR. MKT). No. 723, Gömlek No. 70; 724/31, 68; 725/49, 25, 84, 83, 749/42. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Hariciye Sefareti (HR. SFR). No. 3, Gömlek No. 610/36; 313/97. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Meşâyih Müzekkire ve Derkenar Defteri [MDD]. No. 1738, Gömlek No. 72-76. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Meşâyih Meclis-i Meşâyih Müzekkire ve Derkenar Defteri (MDD). No. 1739, Gömlek No. 19-20, 37-38, 113. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Meşâyih Gelen Evrak Kayıt Defteri [GEKD]. No.1758, Gömlek No. 78b. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Meşâyih Gelen Evrak Kayıt Defteri [GEKD]. No. 1759, Gömlek No. 06b. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Meşâyih Mukarrerat Zabıt Defteri [MZD]. No. 1755, Gömlek No, 54-59. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Meşâyih Makbuz Defteri [MD]. No. 1752, Gömlek No. 22. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Meşâyih Mazbata Defteri [MD]. No. 1761, Gömlek No. 26, 40. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Meşâyih Gelen Evrak Kayıt Defteri [GEKD]. No. 1764, Gömlek No. 81. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Meşâyih Vakfiye ve Müzekkire Defteri [VMD]. No. 1779, Gömlek No. 19-20, 37-38. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Şûra-yı Devlet Evrakı [ŞD]. No. 2552, Gömlek No. 13; 2555/7. http://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• Burçak, Berrak. “Hekimbaşızade Doktor Muhyiddin’in Kaleminden Geç Osmanlı Döneminde Kuşpalazı (Difteri) ile Mücadelenin Zorlukları: Valideyne İhtar Yahud Kuşpalazı”. Bitmeyen Hikâye: Küresel Salgın Çağında Tarihe Yeniden Bakmak Ed. İsmail Yaşayanlar, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 219-234.
• Buharî Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail. El-Cami’u’s-sahih. nşr. Konyalı Mehmed Vehbi 4 Cilt. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1991.
• Can Gümüş, Yeter. “Altyapıları Görünür Kılmak: Geç Osmanlı İstanbul’unda Tifo, Kolera ve Toplumsal Eşitsizlikler”. Bitmeyen Hikâye: Küresel Salgın Çağında Tarihe Yeniden Bakmak. Ed. İsmail Yaşayanlar İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2022, 115-146.
• Dikeçligil, Özlem. Osmanlı İmparatorluğu’nda Miskinler Üsküdar Miskinler Tekkesi’nin Sosyal ve İktisadi Etkileri. İstanbul: Kitabevi, 2017.
• Engin, Vahdettin. Sultan Abdülhamid ve İstanbul’u, İstanbul: Simurg, 2001.
• Karaimamoğlu, Tolgahan, Orta çağ Avrupa’sında Salgın Hastalıklar. İstanbul: Selenge Yayınları, 2021.
• Karacaoğlu, Emre. “Telkihhane-i Şahanenin Kuruluş Sürecine Dair”. Tarih Araştırmaları Dergisi 38/65, (2019), 197-250.
• Kılıç, Orhan. Mikrop, Salgın ve Toplum. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2021.
• Koç, Mustafa. Revnakoğlu’nun İstanbul’u I. İstanbul: Fatih Belediyesi, 2021.
• Marmara, Rinaldo. “İstanbul’da Veba Salgını”. Tarih ve Toplum Dergisi. çev. Güneş Çelikkol, 38/228 İstanbul: İletişim Yayınları, 2002, 370-373.
• Özaykal, Merve. “Fetvalar Işığında Osmanlı’da Salgın Hastalıklar”. Din ve Etik Yönleriyle Salgın Hastalıklar. Ed. Tuba Erkoç Baydar. İstanbul: İbn-i Haldun Üniversitesi Yayınları, 2021, 115-137.
• Özer, Ekrem. Osmanlı’da Tekke ve Tarîkat Islahâtları-I. Mahmud Dönemi ve Sonrası, Doktora Tezi. Erzurum Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı, 2007.
• Özer, Sevilay. “I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nde Tifüs (Lekeli Humma) Salgını” Belleten C.LXXX/287 (Nisan 2016), 219-260.
• Parıldar, Hülya. “Tarihte Bulaşıcı Hastalık Salgınları”. Tepecik Eğit. ve Araşt. Hast. Dergisi 30 (Ek sayı), (2020), 19-26.
• Şahin, Arzu. Osmanlıda Kolera (1910-1911). İstanbul: Aktif Yayınevi, 2022.
• Şahin, Emine. “II. Abdülhamid Döneminde Arap Coğrafyasında Sağlık Hizmetleri: Halep Hamidiye Gureba Hastanesi”. Bitmeyen Hikâye: Küresel Salgın Çağında Tarihe Yeniden Bakmak. Ed. İsmail Yaşayanlar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 235-246.
• Talay, Aydın. Eserleri ve Hizmetleriyle Sultan Abdülhamid. İstanbul: Risale, 1991.
• Varlık, Nükhet. Osmanlılarda Veba 1347-1600, çev. Hazal Yalın, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2017, 358.
• Vergili, Ayhan. Türkiye’de Modern Sağlık Eğitimi ve Hizmetlerinin Kurumsallaşması. İstanbul: Doğu Kitabevi, 2020.
• Yılmaz, Mustafa vd. “Büyük Savaşların Tarafsız Ordusu: Tifüs”. Türk Tarihinde Salgınlar ve Afetler. Ankara: Astana Yayınları, 2021.
• Yılmaz, Özgür. “Yabancı Hekimlerin Gözüyle İstanbul’da “Büyük Kolera: 1865 Salgını Hakkında Bazı Yeni Bilgiler”. Bitmeyen Hikâye: Küresel Salgın Çağında Tarihe Yeniden Bakmak. Ed. İsmail Yaşayanlar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2022, 71-114.
• Yücel, Ebubekir Sıddık. “Salgın Hastalıklarla Mücadelede Osmanlı Arşivlerinde Bulunan Sivas’a Ait Bazı Belgeler”, Din Pandemi Hayat Sempozyumu. Ed. Hasan Özalp, Sena Kaplan. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, (2022), 27-44.