Ateistlerin Siyer’in Mekke Dönemine Bakışı Üzerine Bazı Değerlendirmeler

Yıl 2023, , 1563 - 1601, 31.12.2023

Ramazan Topal

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1366604

Öz

Tanrı inancını kabul etmeyen ateizm, bu inancın yer aldığı tüm dinleri eleştirmektedir. Özellikle modern dönem ateizmi birçok eleştirisini bilimsellik adına yapmaya çalışmakta, fikirlerini bu yöntemle yaygınlaştırmaya gayret etmektedir. Ülkemizde de aynı yöntem takip edilmektedir. Birçok internet sitesi, sosyal medya hesapları, makale, dergi ve kitap gibi yayınlarla ateizm yaygınlaştırılmaya çalışılmaktadır. Ateistlerin ülkemizde yaptığı faaliyetlerde yoğunlaştığı ve çeşitli eleştiriler yaptığı din, doğal olarak İslâm’dır. Ateistler, ateizmin Türkiye toplumunda belli bir ciddi karşılığının bulunmaması sebebiyle toplumun büyük çoğunluğunun inandığı İslâm’a karşı iddialarını dile getirirken bilimi kullanmaya ve fikir özgürlüğünü öne çıkarmaya çalışmaktadır. Ateizmin ülkemizdeki dinle alakalı eleştirileri İslâm, Hz. Muhammed ve Kur’ân-ı Kerîm merkezinde toplanmaktadır. Özellikle Hz. Muhammed’in hiç yaşamadığı, dolayısıyla onun tebliğ ettiği bir İslâm ve Kur’ân’dan bahsedilemeyeceği, büyük bir imparatorluk haline gelen Emevîler’in devletin devamlılığını sağlamak amacıyla bugünkü anlamda İslâm ve Kur’ân’ı icat ettikleri iddia edilmektedir. Ateistler bu ve benzeri iddialarını Hz. Peygamber’in hayatının bazı kesitleriyle irtibatlandırıp dile getirmektedir. Dolayısıyla ortaya siyere dair çok sayıda iddia çıkmakta ve bunların incelenmesi gerekmektedir. Bugüne kadar Hz. Peygamber’in hayatına dair öne sürülen bu iddialar hakkında siyer alanında yapılan Türkçe bir çalışma tespit edilememiştir. Bu çalışmada alandaki zikredilen boşluğu doldurmak amacıyla, ilk olarak ateistlerin Mekke dönemi ile alakalı bazı iddiaları belirlenmiş; bu iddialar konularına göre sınıflandırılarak siyer açısından değerlendirilmiştir. İnanç ve fikir özgür-lüğüne önem veren ve bunları sıkça dile getiren ateistlerin, İslâm ve Müslü-manlar hakkındaki fikirlerini düşünceden eyleme, yazıya vb. faaliyete dönüştürünce; söz konusu hassasiyetlerinin ortadan kalktığı gözlemlenmiştir. İncelenen döneme has olmak üzere ateistlerin Hz. Peygamber ve İslâm’ı tümden reddetmeyi amaçladığı ve yazılarını da buna göre şekillendirdiği, çoğu zaman iddialarda bulundukları konular hakkında önemli detaylara yer vermediği belirlenmiştir. Bunun yanında ilmî anlamda literatür ve bilgi eksikliği göze çarpmakta; birçok konunun ana mecrasından çarpıtıldığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ateizm, Siyer, Mekke, Hz. Muhammed, İslâm

Some Evaluations on Atheists' Perspective on Mecca Period of Sîrah

Öz

Atheism, which does not accept belief in God, criticizes all religions that include this belief. Especially modern period atheism tries to make many of its criticisms in the name of scientific and tries to spread its ideas with this method. The same method is followed in our country. Atheism is tried to be spread through publications such as many websites, social media accounts, articles, journals and books. The religion on which atheists focus their activi-ties in our country and make various criticisms is naturally Islam. Atheists try to use science and highlight freedom of thought while voicing their claims against Islam, which the majority of the society believes in, since atheism does not have a serious equivalent in Turkish society. Criticisms of atheism regarding religion in our country are gathered in the center of Islam, Hz. Muhammad and Quran. Especially It is claimed that Hz. Muhammad never lived, therefore it is impossible to talk about an Islam and the Quran that he preached, and that the Umayyads, who became a great empire, invented Islam and Quran in their current sense in order to ensure the continuity of the state. Atheists relate these and similar claims to some parts of the Prophet's life. Therefore, there are many claims about Sîrah and they need to be examined. Until today, no Turkish study in the field of Sîrah has been determined regarding these claims made about the life of the Prophet. In this study, in order to fill the mentioned gap in the field, firstly, some claims of atheists regarding Mecca period were determined; These claims were classified according to their subjects and evaluated in terms of sîrah. Atheists, who attach importance to freedom of belief and thought and express these frequently, when turn into their ideas about Islam and Muslims from thought to action, writing, etc.; It has been observed that these sensitivities have disappeared. Specific to the period examined, it has been determined that atheists aimed to reject the Prophet and Islam completely and shaped his writings accordingly, and often did not include important details about the subjects on which they made claims. In addition, there is a lack of scientific literature and information; It is seen that many topics are distorted from their main media.

Anahtar Kelimeler

Atheism, Sîrah, Mecca, Hz. Muhammad, Islam

Kaynakça

• Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed Abd b. Humeyd b. Nasr el-Kissî (el-Keşşî). el-Müntehab min Müsnedi Abd b. Humeyd. ed. Seyyid Subhî el-Bedrî es-Sâmirrâî vd. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 1408.
• Abdürrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî el-Himyerî. el-Musannef. thk. Habîbürrahmân el-A‘zamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Meclisü’l-İlmî, 2. Basım, 1403.
• Acarlıoğlu, Ahmet. “Câhiliye Arap Toplumunda Kız Çocuklarının Katli Meselesi: İslam Tarihi Perspektifinden Değerlendirme”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23/1 (2019), 441-460.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsned. thk. Şuayb el- Arnaût vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421.
• Ahmed b. Hüseyin er-Remlî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Hüseyn b. Hasen el-Makdisî. Şerhu Süneni Ebî Dâvûd. ed. Hâlid er-Rabât. 20 Cilt. Feyyûm: Dâru’l-Felâh, 1437.
• Akbaş, Ahmet. “Kur’an’da Zikredilen ‘Evlat Öldürme’ Olgusuna Dair Güncel ve Mesaj odaklı Bir Okuma”. Uluslararası Mevlid-i Nebi Sempozyumu Peygamberimiz ve Çocuk, 6-8 Kasım 2020. 829-849. İzmir: Çağlayan Basım Yayın Dağıtım Ambalaj San. ve Tic. A.Ş., 2021.
• Akdemir, Ferhat. “Ateizmin Tarihi Üzerine Kısa Bir Deneme”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18-19 (2005), 347-363.
• Akseki, Ahmet Hamdi. Garanik efsanesi. İstanbul: Birun Kültür Sanat Yayıncılık, ts.. Erişim 04 Nisan 2022.
• Apaydın, Mehmet. Siyer Kronolojisi. İstanbul: KURAMER, 2018.
• Ateizmderneği. “Ateizm Derneği Artık Yalnız Değildir”. Erişim 25 Eylül 2023. https://www.ateizmdernegi.org.tr/
• Avcı, Casim. İslâm-Bizans İlişkileri. İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015. Avcı, Casim. Muhammedü’l-Emîn Allah Resûlü’nün Peygamberlik Öncesi Hayatı. İstanbul: İFAV Yayınları, 2. Basım, 2021.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Nuhabü’l-efkâr fî tenkîhi Mebâni’l-ahbâr fî şerhi Meâni’l-âsâr. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhim. 19 Cilt. Katar: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuûni’l- İslamiyye, 1429.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. ʿUmdetü’l-kârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Balbay, Muhammed. Garanik Kıssası ve Oryantalist Yaklaşımlar. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Ensâbü’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr, Riyâd Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1417.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Delâilü’n-nübüvve ve marifetü ahvâli sâhibi’ş-şerî’a. thk. Abdülmu‘tî Kal‘acî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Şu‘bü’l-îmân. thk. Abdülalî Abdülhamîd Hâmid. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1423.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik el-Basrî. Müsned. thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah vd. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1988.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Edebü’l-müfred. ed. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru’l-Beşâ’iri’l-İslâmiyye, 3. Basım, 1409.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr Nâsır en- Nâsır. 9 Cilt. Dâru Tavkı’n-Necât, 1422.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Garânik Meselesinin İstismarcıları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXIV (1981), 69-91.
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî târîhi’l-‘Arab kable’l-İslâm. 20 Cilt. Dârü’s-Sâkî, 1422.
• Coşkun, İbrahim. Ateizm ve İslam: Kelamî Açıdan Modern Çağ Ateizminin Eleştirisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2018.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. es-Sünen. thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. 4 Cilt. el-Memleketü’l-Arabiyyetü’s-Suûdiyye: Dâru’l-Muğnî, 1421.
• Demircan, Adnan. “Câhiliyye Araplarında Kız Çocuklarını Gömerek Öldürme Âdeti”. İSTEM: İslâm San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi II/3 (2004), 9-30.
• Demirci, Kürşat. “Hıristiyanlık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/328-340. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Derveze, İzzet. Kur’an’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı. çev. Mehmet Yolcu. 2 Cilt. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2011.
• Duygu, Zafer. İslâm ve Hristiyanlık Hristiyanlara Göre İki Dinin Karşılaşması ve İlk Etkileşimler. İstanbul: Timaş Yayınları, 2021.
• Ebû Dâvûd, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. 4 Cilt. Saydâ - Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, Ebü’l-Ferec Alî b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî. Kitâbü’l-Eğânî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1415.
• Erdemci, Cemalettin vd. (ed.). İslâm Düşüncesinde Ateizm Eleştirisi. Ankara: Elis Yayınları, 2019.
• Fayda, Mustafa. “Siyer ve Megâzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/319-324. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Fehd, Tevfîk. “Lât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/107-108. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Gördük, Yunus Emre. “Bir Tefsir Problemi Olarak Garânîk”. Günümüz Tefsir Problemleri. 229-250. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2018.
• Gördük, Yunus Emre. “Tefsirde Rivayet-Yorum İlişkisi Üzerine Kronolojik Bir Analiz: Garânîk Olayı Örneği”. Artuklu Akademi: Mardin Artuklu Üniversitesi İlahiyat Bilimleri Fakültesi Dergisi 5/1 (2018), 1-38.
• Gül, Ali Rıza. “Garânîk Kıssasının Reddi Üzerinden Kur’an Savunusu: Ah-med Hamdi Akseki Örneği”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/2 (2014), 1-37.
• İslam-Bir Ateistin Kaleminden. “Arap Mitolojik Figürleri”. Erişim 24 Mayıs 2023. https://haci- haci.typepad.com/islambir_ateistin_kalemin/04-i%CC%87slam-%C3%B6ncesi%CC%87-bi%CC%87zans-arap- sasani%CC%87-misir-tari%CC%87hi%CC%87/
• İslam-Bir Ateistin Kaleminden. “Din Zorlamadır”. Erişim 01 Haziran 2023. https://haci- haci.typepad.com/islambir_ateistin_kalemin/16-di%CC%87n-zorlamadir/
• İslam-Bir Ateistin Kaleminden. “Erken İslam”. Erişim 31 Mayıs 2023. https://haci- haci.typepad.com/islambir_ateistin_kalemin/09-erken-i%CC%87slam/
• İslam-Bir Ateistin Kaleminden. “İslam Dışı Kaynaklar Ve İslam’ın Başlangıcı”. Erişim 27 Mayıs 2023. https://haci- haci.typepad.com/islambir_ateistin_kalemin/07-i%CC%87slam-di%C5%9Fi-kaynaklar-ve-i%CC%87slamin- ba%C5%9Flangici/
• İslam-Bir Ateistin Kaleminden. “İslam Öncesi Arap-İran-Bizans Tarihi”. Erişim 23 Mayıs 2023. https://haci- haci.typepad.com/islambir_ateistin_kalemin/03-i%CC%87slam-%C3%B6ncesi%CC%87-arap-i%CC%87ran- bi%CC%87zans-tari%CC%87hi%CC%87/
• İslam-Bir Ateistin Kaleminden. “İslam Öncesi Araplar”. Erişim 26 Mayıs 2023. https://haci- haci.typepad.com/islambir_ateistin_kalemin/05-i%CC%87slam-%C3%B6ncesi%CC%87-araplar/
• İslam-Bir Ateistin Kaleminden. “İslam Öncesi Bizans-Arap-Sasani-Mısır Tarihi”. Erişim 24 Mayıs 2023. https://haci-haci.typepad.com/islambir_ateistin_kalemin/04-i%CC%87slam-%C3%B6ncesi%CC%87- bi%CC%87zans-arap-sasani%CC%87-misir-tari%CC%87hi%CC%87/
• İslam-Bir Ateistin Kaleminden. “İslam’ın Başlangıcı”. Erişim 21 Mayıs 2023. https://haci- haci.typepad.com/islambir_ateistin_kalemin/02-i%CC%87slamin-ba%C5%9Flangici/
• İslam-Bir Ateistin Kaleminden. “İslam’ın Islahı Mümkün Müdür?” Erişim 03 Haziran 2023. https://haci- haci.typepad.com/islambir_ateistin_kalemin/49-i%CC%87slamin-islahi-m%C3%BCmk%C3%BCn- m%C3%BCd%C3%BCr/
• İslam-Bir Ateistin Kaleminden. “Kur’an Mucizeleri”. Erişim 01 Haziran 2023. https://haci- haci.typepad.com/islambir_ateistin_kalemin/48-kuran-muci%CC%87zeleri%CC%87/
• İslam-Bir Ateistin Kaleminden. “Kur’an Neden Yazılmıştır?” Erişim 01 Haziran 2023. https://haci- haci.typepad.com/islambir_ateistin_kalemin/19-kuran-neden-yazilmi%C5%9Ftir/
• İslam-Bir Ateistin Kaleminden. “Muhammed Neden Yaşamamıştır”. Erişim 31 Mayıs 2023. https://haci- haci.typepad.com/islambir_ateistin_kalemin/14-muhammed-neden-ya%C5%9Famami%C5%9Ftir/
• İslam-Bir Ateistin Kaleminden. “Muhammed Var Mıdır?” Erişim 02 Haziran 2023. https://haci- haci.typepad.com/islambir_ateistin_kalemin/43-muhammed-var-midir/
• İslam-Bir Ateistin Kaleminden. “Muhammed ve İslam Efsanesinin Başlangı-cı”. Erişim 31 Mayıs 2023. https://haci-haci.typepad.com/islambir_ateistin_kalemin/10-muhammed-ve-i%CC%87slam- efsanesi%CC%87ni%CC%87n-ba%C5%9Flangici/
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkâdir ‘Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411.
• Halebî, Ebü’l-Ferec Nûrüddîn Alî b. Burhâniddîn İbrâhîm b. Ahmed. es-Sîretü’l-Halebiyye: İnsânü’l-‘uyûn fî sîreti’l- emîni’l-me’mûn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr Halîfe b. Hayyât b. Halîfe eş-Şeybânî el-Basrî. Târîhu Halîfe b. Hayyât. thk. Süheyl Zekkâr. Dâru’l-Fikr, 1414.
• Hamîdullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. çev. Salih Tuğ. 2 Cilt. Ankara: İmaj İç ve Dış Ticaret A.Ş., 2003.
• Hanoğlu, İsmail. “Garanik Meselesinde Fahruddin er Razi’nin Rasyonalist Tutumu ve Literalizm Eleştirisi”. Kelâm Araştırmaları Dergisi 11/2 (2013), 55-67.
• Harman, Ömer Faruk. “Hübel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/444-445. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Garbi’l-İslâmî, 1422.
• Hizmetli, Sabri. “Garânik Meselesi Üzerine”. İslâmî Araştırmalar (Dergi) III/2 (1989), 40-58.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîru İbn Ebî Hâtim. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 13 Cilt. el-Memleketü’l-Arabiyyetü’s-Suûdiyye: Mektebetü Nizâr Mustafâ el-Bâz, 2. Basım, 1419.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef. thk. Kemal Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mekte-betü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. Müsned. thk. ‘Âdil b. Yûsuf el-‘Azâzî ve Ahmed b. Ferîd el-Mezîdî. 2 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. el-Mu‘cemü’l-müfehres ev tecrîdü ’esânîdi’l-kütübi’l-meşhûra ve’l-’eczâi’l-mensûra. thk. Muhammed Şekkûr el-Meyâdînî. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 1418.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dârû’l-Marife, 1379.
• İbn Hayr, Ebû Bekr Muhammed b. Hayr b. Ömer el-İşbîlî. Fehresetü İbn Hayr el-İşbîlî. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf ve Mahmûd Beşşâr ‘Avvâd. Tunus: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2009.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Himyerî el-Meâfirî el-Basrî el-Mısrî. es-Sîretü’n-nebeviyye (el-Mektebetü’ş-şâmile). thk. Mustafa es-Sekkâ, İbrâhim el-Ebyârî, Abdülhafız Şelebi. 2 Cilt. Kahire: Matba‘atü Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1375.
• İbn İshâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Yesâr b. Hıyâr el-Muttalibî el-Kureşî el-Medenî. Sîretü İbn İshâk. thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1398.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Ali Şîrî. 14 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1408.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1388.
• İbnü’l-Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muhammed b. Sâib b. Bişr. Kitâbü’l-Esnâm. thk. Ahmed Zeki Paşa. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 4. Basım, 2000.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. eş-Şifâ bi-ta‘rîfi hukûki’l-Mustafâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 1399.
• Kâtip Çelebî, Mustafa b. Abdullah el-Kostantinî Hâcı Halîfe. Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 6 Cilt. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1941.
• Kelpetin, Mahmut. İslâm Öncesi Güney ve Kuzey Arabistan. ed. Mustafa Çağrıcı. İstanbul: KURAMER Yayınları, 2016.
• Kettânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ca‘fer b. İdrîs el-Hasenî. er-Risâletü’l-müstetrafe li-beyânî meşhûri kütübi’s-sünneti’l-müşerrefe. thk. Muhammed el-Muntasır b. Muhammed ez-Zemzemî b. Muhammed b. Ca‘fer el-Kettânî. Beyrut: Dâru’l-Beşâ’iri’l-İslâmiyye, 5. Basım, 1414.
• Sarıçam, İbrahim. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 5. Basım, 2007.
• Kutluer, İlhan. “İbnü’r-Râvendî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/179-184. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Mûsâ b. Ukbe, Ebû Muhammed Mûsâ b. Ukbe b. Ebî Ayyâş el-Kureşî el-Esedî el-Medenî. Megâzî seyyidinâ Muhammed sallallâhu aleyhi ve sellem. thk. Muhammed et-Taberânî. 3 Cilt. Fas: Menşûrâtü’l-Beşîr Ben’atıyye, 2023.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. ed. Hasan Abdülmünim Şiblî. 10 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421.
• Okumuş, Bünyamin. “Garanik Hadisesi Bağlamında İbn Teymiyye’ye Göre İsmet Kavramı: Nebevi Metinlerin Neshi ve Tebdili Meselesi (I)”. Kelâm Araştırmaları Dergisi 8/1 (2010), 237-260.
• Oral, Murat. “Kur’ân’a Göre Kavimlerin İlahi Daveti İnkâr Gerekçeleri -Ateizm, Agnostisizm ve Deizm Bağlamında”. Güncel Temel İslâm Bilimleri Araştırmaları. 61-99. İstanbul: Kitâbî, 2023.
• Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. çev. Fikret Işıltan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 8. Basım, 2015.
• Pehlivan, Mehmet. Garanik Meselesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• Poidevin, Robin Le. Ateizm : İnanma, İnanmama Üzerine Bir Tartışma. çev. Abdullah Yılmaz. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2. Basım, 2003.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-‘Arabî, 3. Basım, 1420.
• Sebeos. The Armenian History attributed to Sebeos. çev. R. W. Thomson. Liver-pool: Liverpool University Press, 1999.
• Sezgin, M. Fuad. Târîhu’t-türâsi’l-‘Arabî el-mücelledü’l-evvel el-cüz’ü’s-sânî et-tedvînü’t-târîhî. çev. Mahmûd Fehmî Hicâzî vd. Medine: Câmi‘atü’l-İmâm Muhammed b. Su‘ûd el-İslâmiyye, 1411.
• Sıddîk Hasan Han, Ebü’t-Tayyib Muhammed Sıddîk Bahâdır Hân b. Hasen b. Alî el-Kannevcî. Ebcedü’l-ʿulûm. Dâru İbn Hazm, 1423.
• Şâşî, Ebû Saîd el-Heysem b. Küleyb b. Süreyc. Müsned. thk. Mahfûzürrahman Zeynullah. 3 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1414.
• Şulul, Kasım. Ana Hatlarıyla Siyer-i Nebi. ed. Cevher Şulul. İstanbul: Ensar Neşriyat, 4. Basım, 2020.
• Şulul, Kasım. İlk Kaynaklara Göre Hz. Peygamber Devri Kronolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 5. Basım, 2013.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu‘cemü’l-evsat. thk. Târık b. İvezullah b. Muhammed vd. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, 1415.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmiu’l-beyân fî te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk ve sılatü tarihi’t- Taberî. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm. 11 Cilt. Mısır: Dâru’l-Me‘ârif, 2. Basım, 1387.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Tefsîru’t-Taberî Câmiu’l-beyân fî te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Ab-dülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1422.
• Taşpınar, İsmail. “Doğu’nun Son Kilise Babası Yuhanna ed-Dımaşkî (649-749) ve İslâm”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/2 (2001), 23-54.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd. Müsnedü Ebî Dâvûd et-Tayâlisî. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Mısır: Dâru Hecer, 1419.
• Topaloğlu, Aydın. Ateizm Çıkmazı. Ankara: TDV Yayınları, 8. Basım, 2021.
• Turan Dursun Blogları. “Muhammed’in Öğretmenleri”. Erişim 19 Aralık 2023. https://turandursunbloglari.wordpress.com/2012/12/10/muhammed-in-ogretmenleri/
• turandursun.com. “Ayetler Uydurma Mı?”. Erişim 11 Haziran 2023. https://turandursun.com/turan-dursun/turan- dursun-makaleleri/1153-ayetler-uydurma-m
• turandursun.com. “Îslam Öncesi Dönemde ‘Kız Çocuklarının Diri Diri Gö-müldüğü’ Yalanı”. Erişim 17 Haziran 2023. https://turandursun.com/turan-dursun/turan-dursun-makaleleri/1163-islam-oencesi-doenemde-qkz- cocuklarnn-diri-diri-goemueldueueq-yalan
• Tütün, Sevgi. “Yirminci Yüzyıl Müfessirlerinin Garanik Olayına Bakışı”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2012), 587-613.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Eslemî el-Medenî. Kitâbü’l-Meğâzî. thk. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-A‘lemî, 1409.
• Vidinlioğlu, Saliha. “Ateist Sitelerin ve Sosyal Medya Hesaplarının Hz. Pey-gamber Algısı ve Hz. Peygamber’e Yönelttikleri Eleştiriler”. DİSAR: Din Sosyolojisi Araştırmaları Dergisi 2/3 (2022), 71-101.
• Vidinlioğlu, Saliha. Türkiye’de Aktif Ateizm Savunucusu İnternet Siteleri ve Sosyal Medya Hesapları Üzerine Profil Çalışması. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Yenice, Ali R. “Şefkatin Donmuş Hali: Cahiliyede Annelerin Kız Çocuklarını Gömmesi”. Osmanlı’nın İzinde Prof. Dr. Mehmet İpşirli Amağanı. ed. Adem Koçal - Zeynep Berktaş. 2/511-516. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
• Yıldırım, Yavuz. “İslam Öncesi Arap Yarımadasında Çocuk Öldürme Olgu-su”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (2003), 79-111.
• Yuhannâ ed-Dımaşkî, Yuhannâ b. Sercûn (Serge, Sargun) b. Mansûr b. Sercûn. Saint John of Damascus Writings (The Fathers of The Church Series). çev. Frederic H. Chase. Washington: The Catholic University Of America Press, 1958.
• Yüce Manitu. “Alemlere Rahmet Olarak Gönderilen Resulullah”. Erişim 02 Ağustos 2023. http://kloroben.blogspot.com/2009/08/islamda-kurandan-sonra-en-degerli.html
• Yüce Manitu. “‘İslam’dan Önce Araplar Allah’ı Bilmez, Putlara Tapardı.’ Yalanı”. Erişim 02 Ağustos 2023. http://kloroben.blogspot.com/2011/07/degerli-arkadaslar-islamdan-once.html
• Yüce Manitu. “Şeytan Ayetleri”. Erişim 02 Ağustos 2023. http://kloroben.blogspot.com/2009/04/seytan- ayetleri.html
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ’. ed. Şuayb el-Arnaût. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1401.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Târîhu’l- İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1424.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan hakâʾikı gavâmizi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 2. Basım, 1407.