The Effect of the Amīr al-Umarā Institution on the Abbāsīd Administration

Yıl 2024, , 213 - 243, 30.06.2024

Haci Ataş

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1445782

Öz

The concept of Amīr al-Umarā was used for the first time during the re-ign of Caliph Umar. This term, which was used to mean "commander-in-chief" at that time, denoted a higher rank during the Abbasid period. This institution was used during the Abbasid period to express a title between vizierate and caliphate. However, Amīr al-Umarā had much more authority than the viziers. During the establishment of this institution, the position of vizier continued to exist, but the vizier no longer had any authority. The Caliph transferred almost all his authority and responsibility to Amīr al-Umarā. The reason for the emergence of this institution, equipped with enormous powers, was to restore the political and economic stability that had been lost throughout the country. Founded by Caliph Rāzī (d. 329/940) in the mid-tenth century, this institution continued its existence for about ten years. Charismatic leaders of the period such as Ibn Rāik (d. 330/942), Bajkam (d. 329/941) and Tuzun (ö. 333/945) were appointed with the authority of Amīr al-Umarā. In this study, an answer was sought to the question of whether this institution, which was established to end the bad situation in the country, could provide the expected function. How did Amīr al-Umarā, equipped with extraordinary powers, contribute to political and economic stability? As a result of the research, it was seen that amīrs who were assigned with high expectations could not show the success expected from them. As a result of the research, it was seen that amīrs who were assigned with high expectations could not show the success expected from them. Worse still, due to the struggle to become Amīr al-Umarā, the Abbasids came to a point where it looked back to its old days.

Anahtar Kelimeler

İslamic History, Abbāsīds, Amīr al-Umarā, Ibn Rāik, Bajkam, Tuzun

Emîrü’l-Ümerâlık Kurumunun Abbâsî Yönetimine Etkisi

Öz

Emîrü’l-ümerâ kavramı ilk defa Hz. Ömer zamanında kullanılmıştır. O dönem, “başkomutan” anlamıyla kullanılan bu ifade Abbâsîler devrinde daha yüksek bir rütbeyi ifade ediyordu. Bu kurum Abbâsîler döneminde vezirlik ile hilâfet arasında yer alan bir unvanı ifade etmek için kullanılmıştır. Ancak emîrü’l-ümerâlar, vezirlerden çok daha fazla bir yetkiye sahipti. Bu kurumun ihdas edildiği dönemde vezâret makamı da varlığını sürdürmüş, ancak vezirin herhangi bir yetkisi kalmamıştı. Halife ise, neredeyse bütün yetki ve sorumluluğunu emîrü’l-ümerâya devretmişti. Muazzam yetkilerle donatılmış bu kurumun ortaya çıkış nedeni, ülke genelinde kaybolan siyasî ve ekonomik istikrarın yeniden sağlanmasıydı. Onuncu yüzyılın ortalarında Halife Râzî (ö. 329/940) tarafından kurulan bu müessese yaklaşık on yıl kadar varlığını sürdürmüştür. İbn Râik (ö. 330/942), Beckem (ö. 329/941) ve Tüzün (ö. 333/945) gibi o dönemin nüfuzlu idarecileri emîrü’l-ümerâ yetkisiyle tayin edilmiştir. Bu çalışmada, ülkedeki kötü gidişatı sonlandırmak amacıyla tesis edilen bu kurumun beklenen işlevi sağlayıp sağlayamadığı; olağanüstü yetkilerle donatılmış emîrü’l-ümerâların siyasî ve ekonomik istikrara hangi yönde katkı sağladığı gibi sorulara cevap aranmıştır. Çalışmanın sonucunda, yüksek beklentilerle vazifelendirilen emîrü’l-ümerâların kendilerinden beklenen başarıyı gös-teremedikleri görülmüştür. Daha da kötüsü, emîrü’l-ümerâ olmak için sergi-lenen mücadele sebebiyle, Abbâsî Devleti eski günlerini arayacak duruma gelmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Abbâsîler, Emîrü'l-Ümerâ, İbn Râik, Beckem, Tüzün

Etik Beyan

Bu makale, tek yazar (Haci Ataş) tarafından oluşturulmuştur.

Kaynakça

• Antâkî, Yahyâ b. Saîd el-. Târîhu’l-Antâkî. thk. Ömer Abdusselam. Trablus: Cürûs Bars, 1990.
• Apak, Âdem. İslâm Tarihi (Abbâsîler Dönemi). İstanbul: Ensar, 9. Basım, 2016.
• Dîneverî, Ebû Hanîfe ed-. el-Ahbârü’t-tıvâl. thk. Abdü’l-Menâm Âmir. Kâhire: Dârü ihyâi’l-kütübi’l-arabi, 1960.
• Ebü’l-Fidâ, İmâdüddîn İsmâîl. el-Muḫtaṣar fî aḫbâri’l-beşer. 4 Cilt. Mısır: Matbaa Hüseyniyye, ts.
• Fevzî, Ömer Fârûk. el-Hilâfetü’l-Abbâsiyye. Amman: y.y., 2003.
• Güzel, Fatih. Abbâsîlerde Emîrü’l-Ümerâlık Müessesesi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Güzel, Fatih. “Abbâsîler’de Emîrü’l-Ümerâlık Sistemi”. İslâm Tarihi ve Medeniyeti. 5/403-417. İstanbul: Siyer Yayınları, 1. Baskı., 2018.
• Ḥamevî, Ebû Abdullâh Yâḳût el-. Muʿcemü’l-büldân ve Muʿcemü’l-üdebâʾ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Ṡâdır, 1995.
• Hançabay, Halil İbrahim. Abbâsîler Döneminde Vezirlik. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Hasan, Hasan İbrahim. Târîḫu’l-İslâm: es-Siyâsî ve’d-dînî ve’s̱-s̱eḳāfî ve’l-ictimâʿî. 4 Cilt. Kahire: Mektebe en- Nahda, 1996.
• Himyerî, Muhammed b. Abdullah el-. er-Ravdu’l-mu’târ fî haberi’l-aktâr. thk. İhsan Abbâs. Beyrut: Dâru’s-Sirâc, 1980.
• İbn Asâkir, Ebû Muhammed Bahâüddîn. Târîḫu medîneti Dımaşḳ. thk. Amr b. Garame. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed. Kitâbu’l-Muḥabber. Haydarabâd: Dâiratü’l-Maârif el-Osmaniyye, 1942.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn. Târîḫ-u İbn Haldûn. thk. Halil Şehâde. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1988.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdulah b. Ab-dülmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Kâhire: Dârü Hicr, 2003.
• İbn Miskeveyh, Ebû Alî Ahmed. Tecâribü’l-ümem ve teʿâḳıbü’l-himem. thk. Ebü’l-Kâsım İmâmî. 7 Cilt. Tahran: Sürûş, 2000.
• İbn Saʻd, Ebû Abdillâh Muhammed. Ṭabaḳātü’l-Kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l- hanci, 2001.
• İbn Tağrîberdî, Cemâlüddîn Yûsuf. en-Nucûmu’z-zâhira fî Mulûki Mıṡr ve’l-Ḳâhira. 16 Cilt. Mısır: Vezâratu’ŝ-Ŝeḳâfe ve’l-İrşâdi’l-Ḳavmî, ts.
• İbn Tiktakâ, Muhammed b. Alî. el-Faḫrî fî âdâbi’s-sulṭâniyye ve’d-düveli’l-İslâmiyye. thk. Abdulkâdir Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kalem el-Arabî, 1997.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. el-Muntaẓam fî târîḫi’l-mülûk ve’l-ümem. thk. Mu-hammed Abdulkadir Ata-Mustafa Abdulkadir Ata. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn. el-Kâmil fi’t-târiḫ. thk. Ömer Abdusselam. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-Arabî, 1997.
• İbnü’l-İmrânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. el-İnbâ fî târîhi’l-hulefâ. thk. Kâsım Sâmirâi. Kahire: Darü’l- Afaki’l-Arabiyye, 2001.
• İbnü’l-Verdî, Ebû Hafs Zeynüddîn. Târîḫu İbni’l-Verdî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1996.
• Köse, Bayram Arif. “Abbasilerde Türk İktidar Savaşları: Beckem”. History Studies 11/6 (2019), 1969-1983.
• Makdisî, Ebû Nasr el-Mutahhar. el-Bedʾ ve’t-târîḫ. 6 Cilt. Bursaîd: Mektebetü’s-sekâfeti’d-dîniyye, ts.
• Makrîzî, Ebû Muhammed Takıyyüddîn el-. el-Mevâʿiẓ ve’l-iʿtibâr bi ẕikri’l-ḫıṭaṭ ve’l-âs̱âr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 1418.
• Makrîzî, Takıyyüddîn Ahmed el-. el-Muḳaffa’l-kebîr. thk. Muhammed Yalevî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2006.
• Mes‘ûdî, Ebü’l-Hasen Alî el-. et-Tenbîh ve’l-işrâf. thk. Abdullah İsmail. Kahire: Dâru’s-Sâvî, ts.
• Mes‘ûdî, Ebü’l-Hasen Alî el-. Mürûcü’ẕ-ẕeheb. thk. Esad Dâgir. 4 Cilt. Kum: Dâru’l-Hicre, 1409.
• Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm es-. el-Ensâb. thk. Abdurrahman b. Yahya. 2 Cilt. Haydarabâd: Dâiratü’l-Mârif, 1962.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemsüddîn. Mir’âtü’z-zamân fî târîḥi’l-a’yân. 23 Cilt. Şam: Dârü’r-risâle el-Âlemiyye, 2013.
• Sûlî, Ebû Bekr Muhammed b. Yahyâ es-. Aḫbârü’r-Râżî-Billâh ve’l-Müttaḳī-Lillâh. thk. J. Heyworth-Dunne. Kahire: Matbaa es-Sâvî, 1935.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn es-. Târîḫu’l-ḫulefâʾ. thk. Hamdi Demirdâş. 1 Cilt. Riyad: Mektebet-ü Nizâr Mustafa el-Bâz, 2004.
• Şen, Mehmet Emin. “Abbâsîlerde Türk Nüfuzu Döneminin Çöküşü ve Türklerin Akıbeti”. The Journal or Akademic Social Science 5/6 (2012), 463-477.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr et-. Târîḫu’l-ümem ve’l-mülûk. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’d-Türâs, 1387.
• Terzi, Mustafa Zeki. “Gulâm”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 14/178-180. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Yıldız, Hakan. Abbasiler Döneminde Emirü’l Ümeralık ve Türk Emirü’l Ümeralar. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Abbasiler’de Emirülümerâlığın Ortaya Çıkışı”. İstan-bul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi 10/11 (1981), 97-108.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Emîrü’l-Ümerâ”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 11/158-159. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Yıldız, Hakkı Dursun. İslâmiyet ve Türkler. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1980.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn ez-. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. Ömer Abdusselam. 52 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-Arabî, 1993.