Hermeneutik Açıdan Mevlevî Âyinleri

Yıl 2024, , 385 - 410, 30.06.2024

Merve Nur Kaptan

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1453347

Öz

Sosyal bilimlerde iki temel paradigmadan söz edilmektedir. Bunlardan ilki açıklamaya yönelik düşüncede temellenen pozitivizm; diğeri ise poziti-vizme alternatif olarak ortaya çıkan anlayıcı/yorumlayıcı paradigmadır. Sosyo-kültürel manada birçok alanda kendine yer bulan bir anlam kuramı olarak hermeneutik yaklaşım anlamaya/yorumlamaya dayalı paradigmalar arasında yer almaktadır. Hermeneutik yaklaşım görünenin aksine görünmeyeni kavrayabilme noktasında karşımıza çıkmaktadır. Bu minvalde sosyo-kültürel açıdan Türk kültürünün bir parçası olarak Mevlevi ayinlerini hermeneutik bağlamda ele almak ayinlerin anlam dünyasını ortaya çıkarmak açısından önem arz etmektedir. Mevlevilik tarikatı tasavvuf düşüncesinde vahdet-i vücud esasına ve aynı zamanda ezoterik bir inanç sistemine dayanmaktadır. Bu manada bahsi geçen inanç sistemini yansıtan Mevlevilik ve Mevlevi ayinleri görünenin ötesinde anlamlar içermektedir. Özellikle musiki, ayinlerde ana unsur olarak öne çıkarak, doğrudan töreni yönlendirebilen bir niteliğe sahiptir. Bu doğrultuda ritüel esnasındaki icralar musiki ile başlamakta ve musiki ile yönetilerek ritüelin sürekliliği sağlanmaktadır. Dolayısıyla Mevlevilikte musiki vecde eşlik eden bir araç misyonu görmektedir. Mevlevi semaında yapılan her hareket, her uygulama ve merasimin ayrılmaz bir parçası olan Mevlevi ayinlerinin her aşaması, her olgusu ve her edimi içinde metaforik anlamlar barındırmaktadır. Bu çerçevede hermeneutik paradigmasının teolojik boyutu ile sınırlı olan araştırmada Mevlevi ayinlerinin manevi anlamları literatür çalışmasıyla tespit edilmiş, konu ile alakalı belgeler incelenmiş, elde edilen verilerin betimsel analizi yapılmış ve bulgular ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Musiki, Hermeneutik, Mevlevilik, Mevlevi Ayinleri, Sema

Mevlevi Rites in Hermeneutics

Öz

There are two basic paradigms in social sciences. The first of these is positivism, which is based on explanation-oriented thought; the other is the understanding/interpretive paradigm that emerged as an alternative to positivism. As a theory of meaning that finds its place in many socio-cultural fields, the hermeneutic approach is among the paradigms based on understanding/interpretation. The hermeneutic approach appears at the point of comprehending the invisible, beyond the observable. In this context, examining Mevlevi Rites in a hermeneutical context as a part of Turkish culture from a socio-cultural perspective is important in terms of revealing the meaning of the Rites. The Mevlevi order is based on the principle of unity of exictence in sufi thought and at the same time it is based on an esoteric belief system. In this sense, Mevlevism and Mevlevi Rites, which reflect the belief system mentioned, have meanings beyond the obvious. Particularly, music, which is the dominant element in the ceremony, draws attention as a character that has the capacity to direct the performance. In this direction, the performances during the ritual start with music and the continuity of the ritual is ensured by being managed with music. Therefore, in Mevlevi order, music serves as a tool that accompanies ecstasy. Every movement, every practice, and every stage, every phenomenon and every act of the Mevlevi Rites, which is an integral part of the performance, contains metaphorical meanings. In this context, in the research, which is limited to the theological dimension of the hermeneutic paradigm, the spiritual meanings of the Mevlevi rites were determined by the literature study, the documents related to the subject were examined, the descriptive analysis of the data obtained was made and the findings were revealed.

Anahtar Kelimeler

Music, Hermeneutics, Mevlevism, Mevlevi Rites, Sema

Kaynakça

• Adar, Çağhan. “Mevlevi Ayinlerinde Kullanılan Makamların Dönemsel Değişiklikleri Üzerine Bir İnceleme: Hicaz Mevlevi Ayini Örneği”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/41 (2015), 1394-1405.
• Ak, Ahmet Şahin. Türk Din Musikisi. İstanbul: Akçağ Yayınları, 2011.
• Akarsu, Sıtkı. “Bekir Sıdkı Sezgin’e Âit Muhayyer Sümbüle Âyin-i Şerif’in Biçim Özellikleri Açısından Tahlîli”. International Journal of Humanities and Art Researches 8/2 (2022), 144-172.
• Akdeniz, Alper. “Cinuçen Tanrıkorur’a Ait Bayâtî-Araban Âyîn-î Şerîfi’nin İlk Peşrev, Son Peşrev ve Son Yürük Semâî’sinin Makâm ve Geçki Bakımından İncelenmesi”. Electronic Turkish Studies 13/10 (2018), 737-748.
• Akın, Bülent. “Kültürel Bellek ve Müzik”. Eurasian Journal of Music and Dance 13 (2018), 101-117.
• Alan, Banu. Bir Felsefi Yöntem Olarak Hermeneutik. Muğla: Muğla Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Alvan, Türkan ve Alvan, M. Hakan. Saz ve Söz Meclisi Şiir ve Musikî Medeniyetimiz. İstanbul: Şule Yayınları, 2019.
• Arlı, Alim. “Bilim, Yöntem ve Hermenötik”. Sosyal Bilim, Etik ve Yöntem. İstanbul: Adres Yayınları, 2009.
• Arslan, Fazlı. İslâm Medeniyetinde Mûsikî. İstanbul: Beyan Yayınları, 2017.
• Ateş, Erdoğan. Türk Din Mûsikîsi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015.
• Ayışıt Onatçı, Neşe. Alevi-Bektaşi Kültüründe Kırklar Semahı Müzikal Analiz Çalışması. İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2007.
• Baldwin, Joyce G. “Semah as a Technical Term in the Prophets”. Vetus Testamentum 14/1 (1964), 93-97.
• Barnhart, Clarence L. ve Barnhar, Robert. The World Book Dictionary. Chicago: World Book Inc., 1988.
• Bayrakçı, Ömer Faruk. “Türk Din Mûsikîsi’nde ‘Mevlevî Ayini’ Formuna Genel Bir Bakış”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (2015), 139-152.
• Bayrakçı, Ömer Faruk. “Ahmed Irsoy’un Müstear Mevlevi Ayini ile Zekâi Dede’nin Mâye Mevlevi Ayini Arasındaki Benzerlikler Üzerine İncele-me”. Gazi Türkiyat 31 (2022), 151-167.
• Bozkır Özdemir, İlknur. “Türk Kültüründe Başı Öne Eğme: Semâ Ayini Bağ-lamında Bir Değerlendirme”. Sakarya Üniversitesi Türk Akademi Dergisi 3/1 (2013), 104-123.
• Bozkurt, Fuat. Semahlar. İstanbul: Cem Yayınları, 1990.
• Çelebi, Celâleddin B. Semâ ve Kâinatın Hareketi. Konya: Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2013.
• Çetinkaya, Yalçın. Müziği Düşünmek. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2016.
• Çevikoğlu, Timuçin. Semâ’nın Sadâsı. İstanbul: Türkiye Finans Katılım Bankası Yayınları, 2008.
• Dellaloğlu, Besim F. Toplumsalın Yeniden Yapılanması: Habermas Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Bağlam Yayınları, 1998.
• Duru, Rıza. Mevlevîname Çeviri Metinler ve Resimlerle Batılı Seyahatnamelerinde Mevlevîlik. Konya: Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2012.
• Erseven, İlhan Cem. Aleviler’de Semah. İstanbul: Ant Yayınları, 1996.
• Ersoy, İlhan. “Fenomenolojik Açıdan Mevlevi Ayinleri”. Muğla: Müzik Eğitimi Yayınları, 2016.
• Feldman, Walter. “Structure and Evolution of the Mevlevî Ayîn: The Case of the Third Selâm”, Sufism, Music and Society in Turkey and the Middle East. 42-58. İstanbul: Swedish Research Institute in İstanbul Transactions, 1997.
• Gadamer, Hans Georg. Hermeneutik Üzerine Yazılar. İstanbul: İnkilâp Kitabevi, 2003.
• Gökcan, Mansur. Temel Ahlaki Prensipleriyle Tasavvuf. Adana: Nobel Kitabevi, 2006.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Mevlevî Âdâb ve Erkânı. İstanbul: Yeni Matbaa, 1963.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Mevlana’dan Sonra Mevlevîlik. İstanbul: İnkilâp Kitabevi, 2006.
• Gribetz, Arthur. “The Sama Controversy: Sufi vs. Legalist”. Studia Islamica 74 (1991), 43-62.
• Grondin, Jean. “Hermeneutik”. Cogito Üç Aylık Düşünce Dergisi 89 (2017), 7-41.
• Gültek, Nermin. Mevlevî Âyînlerinde Kullanılan Usûller ve Kullanılış Sebepleri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Sanatta Yeterlik Tezi, 1996.
• Güray, Cenk. Anadolu’daki İnanç ve Müzik İlişkisinin Semâ-Semah Kavramları Çerçevesinde İncelenmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2012.
• Güray, Cenk. Bin Yılın Mirası Makamı Var Eden Döngü: Edvar Geleneği. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2017.
• Güray, Cenk. “Devirsel İbadet Modelleri Olarak Semah-Semâ Uygulamalarının Tarihsel Kökenleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi 87 (2018), 23-48.
• Gürer, Betül ve Ulupınar, Hamide. “Tasavvufî Sembolizm Açısından Mevlevî Semâ Âyini”. Journal of Ilahiyat Researches 59/1 (2023), 110-119.
• Halıcı, Feyzi. Türk Musikîsinin Dünü Bugünü Yarını. Ankara: Sevinç Matbaası, 1986.
• Hançerlioğlu, Orhan. İnanç Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1975.
• Hidayetoğlu, Ahmed Selahaddin Çelebi. “Semâ”. 1. Uluslararası Sultan Dîvânî ve Mevlevîlik Sempozyumu. Afyon: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
• Karataş, Özgür Sadık. “Mevlevî Âyinlerinin Tarihsel Gelişimi ve İcrası Üzerine Bir İnceleme”. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 10/2 (2008), 141-150.
• Khan, Hazrat Inayat. The Mysticism of Sound and Music Revised Edition. United Satates of America: Shambala Publications Inc, 2014.
• Kılınç, Nurgül. “Mevlevi Sema Ritual Outfits and Their Mystical Meanings”. e-Journal of New World Sciences Academy 6/4 (2011), 809-828.
• Liddell ve diğerleri. Sema/Semah, 2011. https://stephanus.tlg.uci.edu/lsj
• Menteş, Melih Ümit. Hz. Mevlâna’nın Mirası Sema Ayini. İstanbul: Cinius Yayınları, 2011.
• Önder, Mehmet. Mevlâna, Mevlevîlik ve Mevlâna Müzesi. İstanbul: Dönmez Ofset.
• Özer, Murat. Hz. Pîr Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ve Mevlevîlik Kültürü. İstanbul: Başakşehir Belediyesi, 2015.
• Özkan, İsmail Hakkı. Mevlevî Ayinleri. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2008.
• Öztuna, Yılmaz. Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Soylu Bağçeci, Fulya. Günümüz Anlayışında Mevlevîlik ve Mevlevî Ayinleri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Doktora Tezi, 2017.
• Soylu Bağçeci ve diğerleri. “Kültürel Bir Mirasın Dönüşümü: Osmanlı’nın Derviş Musikişinaslarından Günümüzün Profesyonel Ayin İcracılarına”. Rast Müzikoloji Dergisi 7/1 (2011), 1943-1958.
• Stolze, Radegundis. Hermeneutik und Translation. Tübingen: Gunter Narr Verlag, 2003.
• Talu, Refik Hakan. “Mevlevi Müziği ve Mevlevi Âyinleri”. Yeni Türkiye 10/57 (2014), 941-954.
• Tanrıkorur, Cinuçen. Osmanlı Dönemi Türk Mûsikîsi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2019.
• Tıraşçı, Mehmet. Dînî Mûsikî Ders Notları. İstanbul: Dört Mevsim Kitap, 2015.
• Topakkaya, Arslan. “Felsefi Hermeneutik”. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 4 (2007), 75-92.
• Toprak, Metin. Hermeneutik ve Edebiyat. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
• Turabi, Ahmet Hakkı. Türk Din Mûsikîsi. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
• Uğurlu, Serdar. “Türk Müzik Folklorunda Şiir, Mûsikî ve Raksın Tarihi Birlikteliği”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 6/2 (2017), 1058-1079.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 1991.
• Uludağ, Süleyman. İslam Açısından Müzik ve Semâ. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2004.
• Umberto, Eco. The Limits of Interpretation. Bloomington: Indiana University Press, 1990.
• Uyar, Yaprak Melike ve Beşiroğlu, Ş. Şehvar. “Recent Representations of the Music of the Mevlevi Order of Sufism”. Journal of Interdisciplinary Music Studies 6/2 (2012), 137-150.
• Uysal, Gökçe. Mevlevilik Geleneğindeki Sema Töreni Hareketlerinin Seramik Formlara Yansıması. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Uzun, Hülya. İslami Uyanış, Çoklu Modernlik ve Popüler Kültür Bağlamında Mevlevi Semasının Dönüşümü: Afyonkarahisar Örnek Olayı. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Doktora Tezi, 2012.
• Vitray-Meyerovitch, Eva de. Hz. Mevlânâ ve İslâm Tasavvufu (Rûmi ve Sûfizm). Konya: Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2012.
• Vitray-Meyerovitch, Eva de. Konya Hz. Mevlânâ ve Semâ. Konya: Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2013.
• Xeravits, Geza. “Reviewed Work(s): Zemah and Zerubbabel: Messianic Expectations in the Early Postexilic Period”. Journal for the Study of Judaism in the Persian, Hellenistic and Roman Period 32/3 (2001), 341-344.
• Yılmaz, Ali. Türk Din Musikisi Açısından Felek Kavramının İncelenmesi. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Yılmaz, Kâmil. İslâm Tasavvufu. İstanbul: Erkam Yayınları, 2016.
• Yiğitler, H. Zekâi. Mevlâna’da İnsan Olmak. İstanbul: Alfa Yayınları, 2005.
• Yöndemli, Fuat. Mevlevilikte Semâ ve Mûsikî. İstanbul: Nüve Kültür Merkezi Yayınları, 2007.
• Yüksel, Tunca. Ayin-i Şeriflerde Son Yürüksemailerin Ezgisel ve Biçimsel Olarak İncelenmesi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2001.