Türkçe Kur’ân Mâllerinde “بصر/ba-sa-ra” Fiilinin ve Türevlerinin Çeviri Problemi

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 1, 95 - 122, 30.06.2018

Habip Gül

Öz

“بصر/Ba-sa-ra”   fiili ve bu fiilden türeyen kelimeler
Kur’ân-ı Kerîm’de önemli bir yer teşkîl etmektedir. Bu sebeple âyetlerin doğru
bir şekilde anlaşılması için bu fiilin ve türevlerinin dikkatlice analiz
edilmesi gerekmektedir. Bu fiil ve türevleri göz, görme hissi, bilmek, tefekkür
etmek, ibret almak, basiretle görmek, kalp gözü gibi anlamlarda
kullanılmaktadır. “بصر/ba-sa-ra”   fiilinin ve bu fiilden türeyen “Basîret”
kelimesinin de en temel anlamı bir şeyin zuhûr etmesi ve ortaya çıkmasıdır.
Diğer anlamlarını bu anlamıyla ilişkili olarak kazanmaktadır. Kur’ân-ı Kerîm’de
“بصر/ba-sa-ra”   fiili ve türevleri hem göz ile görmeyi hem de
akıl ve kalp ile görmeyi, sezmeyi, zihnî bir kavramayı ifâde etmektedir. Ancak
meâllerde bu fiil ve türevleri genellikle görmek anlamıyla ilişkilendirilerek çevrilmektedir.
Bilmek ve anlamak anlamlarına
ise çoğu zaman vurgu yapılmamaktadır. Bu sebeple biz bu makalemizde bu çeviri
problemi üzerinde durmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

basiret, semantik, kavrayış, kalp gözü, etimoloji

The Translation Problem Of The “بصر/ba-sa-ra” Verb And its Derıvatıves in Turkısh Quran Translatıons

Öz

“بصر/Ba-sa-ra” verb and it’s derivatives constitutes an important place in the Qur'an. For this reason, this verb and it’s derivatives need to be carefully analyzed in order for the verses to be understood correctly. These verbs and it’s derivatives are used in the meanings such as eyes, sense of sight, knowing, contemplating, taking a lesson, seeing with pride, heart eye. Most basic meaning of “بصر/ba-sa-ra” verb and it’s derivatives is the emergence and emergence of something. It acquires other meanings in relation to this meaning. In the Holy Qur’an, the verb “بصر/ba-sa-ra” verb means not only to see with eyes, but also to see with mind and heart, understanding, mental understanding. But these verbs and their derivatives are usually translated by being associated with the meaning of seeing in the Quran translations. There is no emphasis generally on the knowing and understanding. For this reason, we will try to focus on this translation problem in our article.

Anahtar Kelimeler

foresight, semantic, comprehension, heart eye, etimology

Kaynakça

• BİBLİYOGRAFYA
• ‘Abdurrezzâk b. Hemmâm (ö.211/827), el-Mûsânnef I-III, (thk. Mahmûd Muhammed ‘Abduh), Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût 1499/1999.
• Abdulbâki, Muhammed Fuad, el-Mu‘cemu’l-mufehres li elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dâru’l-Hadîs, Kâhire, 1996/1417.
• Beğavî, Ebû Muhammed Huseyn b. Mes’ûd, (ö.516/1122), Tefsîru’l-Beğavî, (Meâlimu’t-tenzîl) I-VIII, Dâru’t-Tayyibe, 4. Baskı, Riyâd 1409/1988.
• Celâluddîn es-Suyûtî, ed-Durru’l-mensûr bi’t-tefsîri’l-me’sûr I-V, Dâru’l-Kutubi’l- ‘İlmiyye, Beyrût 1971.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd (ö.393/1002), Tâcu’l-luğa ve sıhahu’l-‘Arabiyye I-VI, (thk. Ahmed ‘Abdulğafûr ‘Attâr), Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, Beyrût t.s.
• Curcânî, Seyyid Şerîf Ali b. Muhammed (ö.816/1413), Kitâbu’t-ta’rîfât, (thk. Muhammed Sıddîk Minşâvî), Dâru’l-Fadîle, Kâhire ts.
• D. Mehmed Doğan, Büyük Türkçe sözlük, Birlik Yayınları, 1. Baskı, Ankara 1981.
• Ebû Hayyân Endelusî, Muhammed b. Yûsuf el-Gırnâtî (ö.745/1344), el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr I-VIII, (thk. Şeyh ‘Alî Muhammed Mu‘avvid-Şeyh ‘Âdil Ahmed ‘Abdulmevcud), Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrûtn 1413/1993.
• Ebû Hilâl el-Askerî, el-Furuqu’l-luğa (Arab dilinde ve kur’ân’da farklar sözlüğü), (Trc.Veysel Akdoğan), İşaret Yayınları, 1. Baskı, İstanbul 2009.
• Ebû’l-Ferec, ‘Abdurrahmân (ö.597/1200), Zâdu’l-mesîr fi ilmi’t-tefsîr I-IX, Mektebetu’l-İslamî, ts, yy.
• Ebû’s-Su‘ûd, Muhammed b. Muhammed el-İmadî (ö.982/1574), İrşâdu’l-akli’s-selîm ilâ mezâye’-Kur’âni’l-Kerîm I-V, (thk. ‘Abdulkâdir Ahmed ‘Atâ) , Mektebetu’r-Riyadi’l-Hadîse, Riyâd ts.
• el-Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed (ö.370/980), Tehzîbu’l-luga I-XV, (thk. Ustâz Ahmed ‘Abdulalîm el-Berdûnî), ed-Dâru’l-Mısriyye, Mısır ts.
• Elmalılı Hamdi Yazır, Hak dini Kur’ân dili I-X, Eser Neşriyat ve Dağıtım ts.
• es-Sâhib, Ebû’l-Kâsım İsmâil b.‘Abbâs b.‘İbâd (ö. 385/964), el-Muhît fi’l-luğa I-III, (thk. Muhammed Hasan Âl Yasîn), 1. Baskı, Matbaatu’l-Ma‘ârif, Bağdat 1975.
• es-Semerkandî, Ebû’l-Leys, Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm (ö.373/983), Tefsîru’s Semerkandî (Bahru’l-ulum) I-III, (thk. Şeyh ‘Alî Muhammed Mu‘avvid-Şeyh‘Âdil Ahmed ‘Abdulmevcûd), Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût ts.
• ez-Zebîdî, Muhibbuddîn Muhammed Murtazâ Huseyn Vâsıti (ö.1205/1790), Tâcu’l-‘arûs min cevahiri’l-kâmûs, Matbaatu Hukûmeti Kuveyt, Kuveyt 1392/1972.
• Fahruddîn Râzî (ö.606/1209), Mefâtîhu’l-ğayb, (et-Tefsîru’l-kebîr) I-XXXII+Fihrist, Dâru’l-Fikr, Beyrût 1401/1981.
• Ferâhidî, Halil b. Ahmed (ö.175/791), Kitabu’l-‘ayn, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût 2003.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kûb (ö.817/1414), el-Kâmûsu’l-muhît, (thk. Mektebu Tahkîki’t-Turâsi fî Muesseseti’r-Risâle), 8. Baskı, Beyrût 1426/2005.-------
• ---------Besâiru zevi’t-temyîz fî letâifi’l-Kitâbi’l-‘Azîz (I-VI), (thk. Ustâz Muhammed Ali Neccâr), Kâhire, 3. Baskı 1416/1996.
• Gazzâlî, Ebû Hamîd (ö.505/1111), Dinde kırk esas, (Çev. Hüseyin S. Erdoğan), Hisâr Yayınevi, İstanbul 1990.
• İbn ‘Atıyye, Ebû Muhammed Abdulhak b. Gâlib el-Endelûsî, (ö. 546/1151), el-Muharrerul’-veciz fi tefsîril’ Kur’ânil- ‘Azîz I-VI, (thk. ‘Abdusselâm ‘Abduşşâfiî
• Muhammed), Dârul’-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1. Baskı, Beyrût1422/2001.
• İbn Dureyd, Ebû Bekr Muhammed Hasen (ö.321/1001), Kitab-u Cemhereti’l-luğa I-III, (thk. İbrahim Şemsuddîn), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Baskı, Beyrût 1408/1987.
• İbn Fâris, Ebû’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyyâ (ö.395/1004), Mu‘cemu mekâyîsi’l-luğa I-VI, Dâru’l-Fikr, Beyrût ts.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrim, (ö.711/1311), Lisânu’l-‘arab I-XV, Dâr-u Sâdır, Beyrût ts.
• Kâdî Beydâvî, Nâsıruddîn ‘Abdullâh b. ‘Umer b. Muhammed (ö.685/1286), Tefsîru’l-Beydâvî (Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl) I-V, Dâru İhyait’-Turasi’l-‘Arabî, Beyrût ts.
• Kurtûbî, Ebû ‘Abdillah Muhammed Ensârî (ö.671/1272), el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân I-XXIV, (thk. ‘Abdullâh b. ‘Abdulhasan et-Turkî), 1. Baskı, Kâhire 1427/2006.
• Maturîdî, Muhammed bin Mahmud Ebû Mansur es-Semerkandî el-Maturîdî el-Hanefî (ö.333/938), Te’vilatu’l-Kur’ân I-V, (thk. Fâtıma Yûsuf el-Haymî), Muessesetur’-
• Risaleti Nâşirûn, 1. Baskı, 1465/2004.
• Muhammed Bekr İsmaîl, Esmâullâhi’l-hüsnâ, 1. Baskı, Dâru’l-Menâr, Kâhire 1461/2000.
• Muhammed Esed, Kur’an mesajı meal-tefsîr, (Çev. Cahit Koytak-Ahmet Ertürk), İşaret Yayınları İstanbul 1418/1997.
• Mustafa Nihat, Özön, Osmanlıca-Türkçe sözlük, İnklap ve Aka Yayınları, 4. Baskı, İstanbul 1965.
• Se‘âlebî, İmam ‘Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf Ebi Zeyd el-Mâlikî, Cevâhiru’l-hisân fî tefsîri’l-Kur’ân I-V, (ö.875/1383), (thk. Şeyh ‘Ali Muhammed Mu‘avvid-
• Şeyh ‘Âdil Ahmed ‘Abdulmevcûd), 1. Baskı 1418/1997, Dâru İhyait’-Turasi’l-‘Arabî, Beyrût ts.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr (ö.310/922), Câmi’u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân I-XXV, (thk. ‘Abdullâh b. ‘Abdulmuhsin et-Turkî), 1. Baskı, Kâhire 1422/2001.
• Toshihiko IZUTSU, Kur’ân’da Allâh ve insan, (çev. Süleyman ATEŞ), Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul ts.
• Vahîduddîn Han, Tezkîru’l-kavîm I-III, Dâru’l-Vefâ, 1. Baskı, Mısır 1429/2008.
• Zeccâc Ebû İshak İbrahim b. Sırrî (ö. 311/923), Tefsîr-u esmâillah’il-husnâ, (thk. Ahmed Yûsuf ed-Dakkâk), Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs, Dımeşk 1406/1986.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım, Cârullâh Mahmûd b. ‘Umer (ö.538/1143), Esâsu’l-belâğa, I-II, (thk.‘Abdurrahîm Mahmûd) Dâru’l-Ma‘rife, ts.