The Semantic Rewiev of the Root “Shb” In Quran

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 1, 33 - 71, 30.06.2018

Ali Kaya

Öz

As in all languages, Arabic and accordingly Quran
which was revealed in a clear, fluent form of Arabic language, have words and
concepts that are used in various meanings. The root “SHB” is one of these
words which express different meanings depending on its context. This word is
used ninety seven times in name and verb form in Quran to express “the togetherness/conversation
which is constituted in different places and times, by people who have
different ideas and beliefs, among themselves (believer- believer or
nonbeliever – nonbeliever) and with others (believer – nonbeliever) in this
world and in the Hereafter”.

In this study, the basic/root meaning of the root
“SHB” is identified firstly by the help of classical dictionaries, commentaries
of Quran, and poems. Then the use of this word in Quran in name and verb forms
is pointed, and its meanings which differ according to the verse, to the
attaching words and to the context are identified.

Anahtar Kelimeler

Qur’an, ashab, sahib, conversation, friend

Kur’an-ı Kerim’de “Shb” Kökünün Semantik İncelemesi

Öz

Bütün dillerde olduğu gibi Arapçada, dolayısıyla apaçık ve
fasih bir Arapça ile nazil olan Kur’an’da çeşitli manalarda kullanılan kelime
ve kavramların olması bir hakikattir. “Shb” kökü, Kur’an’da bulunduğu bağlama
göre farklı anlamlar ifade eden bu tür kelimelerden biridir. İsim ve fiil
formlarıyla doksan yedi defa kullanılan bu kelime, farklı düşünce ve inanca
sahip insanların/grupların, dünyada ve ahirette hem kendi aralarında (mümin-mümin
veya kafir-kafir) hem de ötekilerle (mümin-kafir) çeşitli
mekan ve zamanlarda oluşturdukları beraberliği/sohbeti ifade etmek için
kullanılmıştır.

Bu çalışmada öncelikle klasik sözlükler, tefsir kitapları
ve şiirlerden istifade edilerek “shb” kökünün temel/kök anlamı tespit
edilmiştir. Devamında isim ve fiil formlarıyla bu sözcüğün Kur’an’da nasıl
kullanıldığına işaret edilmiş, içinde bulunduğu ayetin konusuna, izafe edildiği
kelimelere ve bulunduğu siyaka bağlı olarak üstlendiği farklı anlamlar
belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur'an, ashâb, sâhib, sohbet

Kaynakça

• Abdulbâkî, M. Fuad, el-Mu’cemu’l-Mufehres, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1987
• Akpınar, Ali, Kur’an Coğrafyası, Fecr Yayınları, Ankara 2002.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî, Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur’ani’l-Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî, Dâr-u İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut ts.
• Ankara Okulu Yayınları, Yedi Askı -Arap Edebiyatının Harikaları-, (trc. Nurettin Ceviz v.dğr.), Ankara 2010.
• Aydemir, Abdullah, “Ashâbu’l-Karye”, DİA, İstanbul 1991.
• Ayverdi, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 2008.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullāh b. Ömer b. Muhammed Abdullah, Envaru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Dâr-u İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1998.
• Cevherî, Ebu Mansur İsmail b. Hammad, es-Sıhâh (Tâcu’l-Luğa), (thk. Muhammed-u Muhammed Tamir v.dğr.) Daru’l-Hadis, Kahire 2009.
• Çantay, Hasan Basri, Kur’ân-Kerim ve Meâl-i Hakîm, Elif Ofset, İstanbul 1990.
• Çelebi, İlyas, “Hızır”, DİA, İstanbul 1998.
• Dâmegânî, Ebû Abdullah Hüseyin b. Muhammed, el-Vucûh ve’n-Nezâir li-Elfâzi’l-Kitâbi’l-Azîz, (thk. Arabî Abdülhamîd Alî), Dâru’l-Kütübi’l-İmiyye, Beyrut, ts.
• Doğan, D. Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, Ülke Yayınları, İstanbul 1994.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî, Tefsîru’l-Bahru’l-Muhît, (thk. Adil Ahmed Abdü’l-Mevcûd v.dğr.), Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1993.
• Ebu’l-Bekâ, Eyyup b. Musa el-Hüseyni el-Kefevî, el-Külliyyât Mu’cemu Fi’l-Mustalahâti ve’l-Furûku’l-Luğaviyyeti, (thk. İrfan Dervîş, Muhammed el-Mısrî), Müessesetü’r- Risâle, Beyrut 1998.
• Esed, Muhammed, Kur’an Mesajı (meal-tefsir), (trc. Cahit Koytak, Ahmet Ertürk), İşaret Yayınları, İstanbul 1999.
• Ezherî, Ebu Mansur Muhammed b. Ahmet, Tehzîbu’l-Luğa (thk: Muhammed Ali en-Naccar), ed-Daru’l-Mısriyye li’t-Teâlîfi ve’t-Tercemeti, Kahire 1964.
• Fayda, Mustafa, “Fil Vak’ası”, DİA, İstanbul 1996.
• Ferâhîdî, Ebu Abdurrahman Halil b. Ahmed, Kitâbu’l-Ayn, (thk. Mehdî el-Mahzûmî, İbrahim es-Samirrâi), Beyrut 1988.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Ziyâd, Meâni’l-Kur’an, Âlimu’l-Kütüb, Beyrut 1987.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kub b. Muhammed, Besâir-u Zevi’t-Temyîz Fî Letâifi’l-Kitâbi’l-Azîz, (thk. Muhammed Ali Neccar), Kahire 1996.
• Gezgin, Ali Galip, Tefsirde Semantik Metod, Rağbet Yayınları, İstanbul 2015.
• İbn Aşûr, Muhammed Tahir, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, ed-Dâru’t-Tûnisiyye lin’n-Neşr, Tunus 1984.
• İbn Atıyye, Kadı Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib b. Atıyye el-Endelüsî, el-Muharreru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz, (thk. Abdüsselâm Abdü’ş-Şâfî Muhammed) Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2001.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Faris b. Zekeriyyâ, Mu’cemu el-Meķâyîsi’l-Luğa, (thk. Şihabuddin Ebu Amr), Daru’l-Fikr, Beyrut 1994.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Kesîr, Kasasu’l-Enbiyâ, (thk. Abdu’l-Hayy el-Farmâvî), Daru’t-Tıbâati ve’n-Neşrati’l-İslâmiyyeti, Mısır 1997.
• ________, Tefsîrü’l-Ķur’âni’l-Azîm, (thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed v.dğr.), Mektebet-ü Evlâdi’ş-Şeyhi li’t-Turâsi, Kahire 2000.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim, Tefsîr-u Garîbi’l-Kur’an, (thk. Ahmed Sakar), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1978.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî, Lisanu’l-Arap, Dâr-u Sadır, Beyrut ts.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâlüddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed el-Bağdâdî, Zâdü’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr, el-Mektebu’l-İslâmî, Beyrut 1984.
• __________, Nüzhetü’l-A’yüni’n-Nevâzir fî İlmi’l-Vücûh ve’n-Nezâir, (thk. Muhammed Abdülkerim Kazım er-Râdî), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1987.
• Karaman, Hayrettin v.dğr., Kur’an Yolu (Türkçe Meal ve Tefsir), DİB Yayınları, Ankara 2008.
• Kaya, Ali, Kur’an’da Azap, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yalova 2017.
• Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed Bin Ahmed Bin Ebi Bekr, el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’an, (thk. Dr. Abdullah Bin Abdü’l-Muhsin et-Türkî), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 2006.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd, Te’vîlât-u Ehli’s-Sünneti, (thk. Dr. Mücdî Bâsellûm), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2005.
• Maverdî, Ebü’l-Hasan Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, en-Nuket ve’l-Uyûn, (nşr. Seyyîd b. Abdülmaksûd b. Abdürrahîm), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1992.
• MEB (Millî Eğitim Bakanlığı), Muallakat (Yedi Askı), (trc. Şerafettin Yaltkaya), İstabnul 1989.
• Mevdûdî, Ebu’l- Al’a, Tefhîmu’l-Kur’an, (trc. Muhammed Han Kayanî v.dğr.), İnsan Yayınları, İstanbul 1996.
• Mukatil b. Süleyman, Tefsîr-u Mukatil b. Süleyman (et-Tefsîrü’l-Kebîr), (thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte), Dar-u İhyai’t-Turasi’l-Arabi, Beyrut 2002.
• Mütercim Âsım Efendi, Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi (el-Okyânûsu’l-Muhît fî Tercemeti’l-Kâmûsul-Muhît), (haz. Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2013.
• Nîsâbûrî, Abdurrahman İsmail.b. Ahmed el-Hîrî, Vucûhu’l-Kur’ân, (thk. Necef Arşî), Meşhed ts., s. 357.
• Okuyan, Mehmet, Kur’an-ı Kerim’de Çok Anlamlılık, Düşün Yay. İstanbul 2013.
• Öztürk, Mustafa, Kur’an-ı Kerim Meali (Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri), Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2014.
• Parlatır, İsmail, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı Yayınevi, Ankara 2006.
• Ragıb el-İsfahânî, Müfredât-u Elfâzi’l-Kur’ân, (thk. Safvân Adnan Davûdî), Dâru’l-Kalem, Şam 2009.
• Râzî, Ebu Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî et-Taberistânî, Mefâtîĥu’l-ġayb, Daru’l-Fikr, Beyrut 1941.
• Semîn el-Halebî, Ahmed b. Yusuf b. Abduddaim, Umdetu’l-Huffâz fi Tefsîr-i Eşrafi’l-Elfâz (Mu’cemun Luğaviyyun li-Elfâzi’l-Kur’ani’l-Kerim), (thk. Muhammed Basil Uyunu’s-Sûr), Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1996.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed, Fethu’l-Kadîr el-Câmi beyne Fenneyi’r-Rivâye ve’d-Dirâye min İlmi’t-Tefsîr, (thk. Abdurrahman Emira), y.y. 1994.
• Taberî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Cerir, Câmiü’l-Beyân an Te’vîl-i Âyi’l-Kur’an, (thk. Abdullah b. Abdi’l-Muhsin et-Türkî), Merkezü’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyyeti ve’l-İslâmiyyeti, Kahire 2001.
• Tabersî, Ebû Alî el-Fazl b. el-Hasen, Mecmeu’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân, (thk. Seyyid Hâşim er-Resûlî el-Mahallâtî ve d.ğr.), Dâeu’l-Ma’rife, Beyrut 1988.
• Tahânevî, Muhammed b. Ali, Keşşâf-u Istılâhâti’l-Funûn ve’l-Ulûm, (thk. Ali Duhrûç), Mektebet-u Lübnan Nâşirun, Lübnan 1996.
• Topaloğlu, Bekir, “Cehennem”, DİA, İstanbul 1993.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “A’râf”, DİA, İstanbul 1991.
• Yazır, Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Eser Neşriyat ve Dağıtım, İstanbul 1979.
• Zebîdî, Seyyid Muhammed Murtaza el- Hüseyni, Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l- Kâmûs, (thk. Abdülkerim el-İzbâvî v.dğr.), Matbaat-u Hukûmet-i Kuveyt, Kuveyt 1987.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Cârullah Muhammed b. Ömer b. Ahmet, el-Keşşâf An Hakâik-i Ğavâmizi’t-Te’vîl ve Uyûni’l-Eķâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl, (thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd ve Ali Muhammed Muavvıd), Mektebetü’l-Abîkân, Riyad 1998.
• _________, Esâsu’l-Belâğa, (thk. Muhammed Bâsil Uyûnu’s-Sûd), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1998.
• Zevzenî, Ebu Abdullah b. el-Huseyin b. Ahmed, Şerhu’l-Muallakâti’s-Seb’i, (thk. Lecnetü’t-Tahkîk fî’d-Dâri’l-Âlemiyye), ed-Dâru’l-Alemiyye, Beyrut, 1992.
• Zühaylî, Vehbe, et-Tefsîru’l-Münîr fi’l-Akîdeti ve’ş-Şerîati ve’l-Mehheci, Daru’l-Fikr, Şam, ts.