Kadı Burhaneddin’in İksîrü’s-Seâdât Adlı Eserinde İbadetlerin Sırları

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 1, 123 - 165, 30.06.2018

Nizamettin Karataş

Öz

İksîrü’s-seâdât fî esrâri’l-İbâdât Müslüman Türk tarihinin önemli
isimlerinden âlim, mutasavvıf, şair, kadı ve hükümdar olan Burhaneddin Ahmed
es-Sivasî tarafından h.798/m.1396 yılında Sivas’ta yazılmıştır. Bu eserde
varlık tasavvuru hakkında birbirini tamamlayan üç mukaddimenin ardından
ibadetlerin sırları açıklanmaktadır. Müellif ibadetlerin sırlarının insan
zihninde anlamlı bir bütünlüğe kavuşması için, ilk önce varlık, varlığın
mahiyeti ve hikmetini ele almış, daha sonra ayet ve hadislerden de istifade
ederek ibadetlerin sırlarını açıklamıştır. Kadı
Burhaneddin, ibadetlerin insana yönelik hikmetlerini itidal kavramını merkeze
alarak izah etmektedir. Ona göre insanı itidalden sapmalara karşı koruyacak en önemli vesile
ibadettir. Dinî emirlerin neden ve niçin vaz’ edildiğini ortaya koymak önemli
bir ilmî faaliyettir. Bu faaliyet, bütün dinî hükümleri kapsayacak kadar
geniştir. Dinin emirlerindeki hikmetler, güzellikler, maslahatlar ve faydalar
bu ilim sayesinde bilinir. Çalışmamızın temel referansı olan bu eser dinî emir
ve yasakların hikmetini açıklayan hikmetü’t-teşrî’ ilminin sahası içine dahil
edilebilir. Ortaya konulan bazı izahların tecellî ve zuhur nazariyesi göz
önünde bulundurularak değerlendirilmesi gerekir.     

Anahtar Kelimeler

Kadı Burhaneddin, İksîrü’s-seâdât, ibadet, hikmetü’t-teşrî, itidal

Mysterıes of Worshıps in Qadı Burhanadden’s Work of Ikseer As-Saadat

Öz

İksîrü’s-seâdât fî esrâri’l-İbâdât was written by Burhaneddin Ahmed es-Sivasî who
is one of the most important figures of Turkish Islamic history and a scholar,
sufi, poet, judge and ruler on the year h.798/m.1396 in Sivas. In this book,
mysteries of the worship are explained after three complementary introductory chapters
regarding the conception of being. The author first deals with the being, its
nature and its reason in order to clarify the mysteries of the worship in human
mind with a meaningful framework. Then he explains the mysteries of worship by
means of verses from the Quran and hadiths. Kadı Burhaneddin interprets the
real meanings of worship for human being with the concept of poise. He thinks
that worship is the most important means that secure human being against
deviations from poise. Putting forward why the religious orders are imposed is
a scholarly activity and this activity is broad enough as comprising all
religious decrees. Wisdoms, beauties, benefits and utilities within religious
orders are known through this activity. This book which is the basic reference
of our paper can be included within the scope of the science of hikmetü’t-teşrî
(reason of legislation) that explains the causes behind the orders and
prohibitions of the religion. Some explanations put forward here should be
evaluated having regard to theories of appearance and manifestation. 

Anahtar Kelimeler

Kadı Burhaneddin, İksîrü’s-seâdât, worship, reason of legislation (hikmetü’t-teşrî), poise

Kaynakça

• Abdülkerim Özaydın. “Kadı Burhaneddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi: TDV, 2001.
• Arabi, Muhyiddin İbn. Fütuhat-ı Mekkiyye. Çeviren Ekrem Demirli. 8. baskı. C. 1. 18 c. Litera Yayıncılık, 2017.
• Buhari, Alaüddin Abdülazîz b Ahmed b Muhammed Abdülazîz el-. Keşfü’l-esrar an Usuli Fahrülislam el-Pezdevi = Keşfü’l-esrar fi şerhi Usuli’l-Pezdevi. C. 1. Dârü’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1997.
• Burhaneddin, Ahmed Kadi. Kadı Burhaneddin divanı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi yayınları; 2244. İstanbul : İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1980.
• Chodkiewicz, Michel. Sahilsiz Bir Umman: Muhyiddin İbn Arabi. Çeviren Atilla Ataman. 3. baskı. Gelenek Yayıncılık, 2003.
• Cürcani, eş-Şerif Ali b Muhammed el-. et-Ta’rifat. ; Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Çakmaklıoğlu, M. Mustafa. İbn Arabi’ye Göre İbadetlerin Manevi Yorumları. 3. baskı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Daryal, Ali Murat. Kurban Kesmenin Psikolojik. 2. baskı. M.ü. İlahiyat Fak. Vakfı, y.y.
• Dihlevi, Şah Veliyyullah. Hüccetullahi’l-Baliğa. Çeviren Mehmet Erdoğan. 1. baskı. C. 1. 2 c. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• Dinç, Emine Nurefşan. “Kadı Burhâneddin’in Tercîhu’t-Tavzîh İsimli Eserinin Tahkîki ve Değerlendirilmesi”. Thesis, Marmara Üniversitesi, 2009.
• Efendi, Ebü’l-Hayr İsamüddin Ahmed Efendi Taşköprüzade Ahmed. Miftahü’s-saade ve misbahü’s-siyade fî mevzuati’l-ulum. C. 2. Beyrut, 1985.
• el-Mevsuatü’l-fıkhiyye. C. 29. ; Kuveyt : Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 1993.
• Esterabadi, Aziz b Erdeşir. Bezm-u rezm. Kültür Bakanlığı yayınları; 1203. Ankara : Kültür Bakanlığı, 1990.
• Ferhat Koca. İslam hukukunda ibadet kavramı. İMVAK kültür yayınları; 1. Çorum : İMVAK, 2000.
• Hatice Tören. “Kadı Burhaneddin ( Edebî ve Tasavvufî Şahsiyeti )”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV, 2001.
• Heysemi, Nureddin Ali b Ebî Bekr el-. Mevâridü’z-zamân ilâ zevâidi İbn Hibbân. C. 1. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, y.y.
• İbnü’l-Arabi, Ebû Abdullah Muhyiddin Muhammed b Ali. el-Fütuhatü’l-Mekkiyye. C. 1. Beyrut: Dâru Sâdır, y.y.
• İmam Gazali. İhya-u Ulumiddin. Çeviren Ahmet Serdaroğlu. C. 1. 4 c. İstanbul: Bedir Yayınları, 2002.
• İsfahani, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b Muhammed b Mufaddal Ragıb. Müfredatu elfazi’l-Kur’ân. C. Muhammed Seyyid Kilânî. Beyrut: Daru’l-Marife, t.y.
• Kahraman, Abdullah. “Darülfünûn Müfredatında Bir Ders: Hikmet-i Teşri‘ ve Bir Metin”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, sayı 15 (2010): 345–70.
• ———. İslam Hukukunda Değişim ve İbadetler. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
• Karagöz, İsmail, Mehmet Canbulat, Fikret Karaman, ve İbrahim Paçacı. Dini Kavramlar Sözlüğü. Diyanet İşleri Başkanlığı, 2006.
• Karataş, Nizamettin. “Kadı Burhâneddin’in İksîru’s-Seâdât fî Esrâri’l- İbâdât Adlı Eserinin Tahkiki ve İslam Hukuku Açısından Tahlili”. Basılmamış Doktora Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, 2014.
• Manzur, Ebü’l-Fazl Muhammed b Mükerrem b Ali el-Ensârî İbn. Lisanü’l-Arab. C. 3. ; Beyrut : Dâru Sadır, y.y.
• Münavi, Zeynüddin Muhammed Abdürrauf b Tacilarifin b Ali. Feyzü’l-kadir şerhi’l-Câmii’s-sagir. C. 1. Beyrut : Dârü’l-Ma’rife, 1938.
• Şatıbi. El-Muvafakat. Çeviren Mehmet Erdoğan. C. 2. 4 c. İz Yayıncılık, 1990.
• Tehanevi, Muhammed b A’la b Ali el-Faruki el-Hanefi. Keşşafu ıstılahati’l-fünun. C. 2. Beyrut : Dâru Sadır, y.y.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak dini Kur’ân dili : Türkçe tefsir. C. 1. 9 c. İstanbul: Eser Kitabevi, y.y.
• Yücel, Yaşar. Kadı Burhaneddin. Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınları; 755. Ankara : Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1987.