Klasik Mantık Açısından Çok Değerli ve Bulanık Mantık Sistemleri

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 2, 624 - 657, 30.12.2018

Ekrem Sefa Gül

Öz

Klasik mantığın iki değerli sisteminin varlıktaki çeşitli ara
durumları karşılamada yetersiz kaldığı tezi çok değerli ve bulanık mantık
sistemlerinin geliştirilmesine yol açmıştır. Bu sistemler söz konusu
sınırlamanın yanlış olduğunu ileri sürerler. Klasik mantığın temel ilkelerinden
olan üçüncü halin imkânsızlığı hatta çelişmezlik ilkelerine karşı çıkar ve bir
şeyin aynı anda hem var hem yok ve ne var ne yok olmasında bir engel olmadığını
iddia ederler. Ne var ki kanaatimize göre bu iddiaların aksine, varlıktaki ara
durumları karşılamada klasik mantığın çift değerli hakikat sisteminden
kaynaklanan bir yetersizlik söz konusu değildir. Üçüncü halin imkânsızlığı ve
çelişmezlik ilkeleri ile dış dünyadaki ara durumlar birbirinden ayrı şeylerdir.
Üçüncü halin imkânsızlığı ilkesi, bu ilkeyi reddettikleri düşünülen diğer
mantık sistemleri tarafından da kaçınılmaz olarak kabul edilmiştir. Çok değerli
ve bulanık mantık sistemlerinin, klasik mantığın çift değerli hakikat sistemini
aştığını değil onun belli bir bölümüne karşılık geldiğini söylemek daha doğru
olur. Klasik mantığa yönelik bu eleştirilerde, yanlış bilgi ve eksik araştırma
kaynaklı ön kabuller kadar tasavvurlara ilişkin tartışmanın tasdiklere ilişkin
alana taşınması ve mevhûm ile ma‘kûlün birbirine karıştırılmasının etkisi
vardır. 

Anahtar Kelimeler

Klasik Mantık, Çok Değerli Mantık, Bulanık Mantık, Çelişmezlik, Üçüncü Halin İmkânsızlığı, Şartlı Önerme

Many-Valued And Fuzzy Logic Systems From The Viewpoint Of Classical Logic

Öz

The thesis that the two-valued system of classical logic is
insufficient to explanation the various intermediate situations in the entity,
has led to the development of many-valued and fuzzy logic systems. These
systems suggest that this limitation is incorrect. They oppose the law of
excluded middle (tertium non datur) which is one of the basic principles of
classical logic, and even principle of non-contradiction and argue that is not
an obstacle for things both to exist and to not exist at the same time. However,
contrary to these claims, there is no inadequacy in the two-valued system of
classical logic in explanation the intermediate situations in existence. The law of
exclusion and the intermediate situations in the external world are separate
things. The law of excluded middle has been inevitably accepted by other
logic systems which are considered to reject this principle. The many-valued
and the fuzzy logic systems do not transcend the classical logic. Misconceptions
from incomplete information and incomplete research are effective in these
criticisms. In addition, it is also effective to move the discussion about the
intellectual conception (tasawwur)  into
the field of judgmental assent (tasdiq) and confusion of the mawhum
(imaginable) with the ma‘kûl (intellegible).

Anahtar Kelimeler

Classical Logic, Many-Valued Logic, Fuzzy Logic, Non-contradiction, Excluded Middle, Conditional Proposition

Kaynakça

• Ahmet Cevdet. Mi‘yâr-ı Sedâd Mantık Metinleri içinde. Haz. Kudret Büyükcoşkun. İstanbul: İşaret Yayınları, 1998.
• Âmidî, Seyfüddin. el-Mübîn fî Şerḥ-i Elfâzi’l- ḥükemâ ve’l-mütekellimîn. Thk. Hasan eş-Şâfiî‘. Kāhire: Mektebetü Vehbe, 1413/1993.
• Aristoteles. Metafizik. Trc. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınla-rı, 1996.
• Aristoteles. Fizik. Trc. Saffet Babür. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1997.
• Bergmann, Merrie. An Introduction to Many-Valued and Fuzzy Lo-gic. S.l.: Cambridge University Press 2008.
• Bojadziev, George – Bojadziev, Maria. Fuzzy Sets, Fuzzy Logic, Applications. Singapore, New York, London: World Scientific, 1995.
• Buckley, James J. – Eslami, Esfandiar. An Introduction to Fuzzy Lo-gic and Fuzzy Sets. S.l.: Springer Science & Business Media, 2002.
• Celâlî, Muhammed Takî Hüseyin. Takrîbu’t-Te¬ẕhîb fî İlmi’l-mantık. Necef: Şiai’l-Âlemiyye, 1400/1980.
• Çetinkaya, Osman. Çok Değerli Mantık, İstanbul Üniversitesi Siya-sal Bilgiler Fakültesi Dergisi 27 (2002): 27-38.
• Çüçen, Abdulkadir. Klasik Mantık. Bursa: Asa Kitap Evi, 2004.
• Dahim, Muhammed İbrahim. Bulanık Mantık. Yüksek Lisans Tezi, Erzurum Atartürk Üniversitesi, 2016.
• Dursun, Şemsettin. “Bulanık (Fuzzy) Mantık Paradigması Üzeri-ne”. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi 1/2 (2012): 347-354. Durusoy, Ali. “İbn Sina'da Vehim Kavramı ve İslam Felsefesinin Diyalektiği”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28/1 (2005): 125-141.
• Emiroğlu, İbrahim. Mantık Yanlışları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1993.
• Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 2005.
• Eroğlu, Gültekin. “Klasik Mantıktan Modern Mantığa Geçiş: Modern Mantığın Doğuşuna Temel Sayılabilecek Bazı Hususlar”. Hikmet Yurdu Dergisi 5/9 (2012): 115-135.
• Farfûr, Muhammed Salih. Meâyirü’l-fiker. Dımeşk: Dâru’l-Mektebî, 1416/ 1996.
• Gottwald, Siegfried. Fuzzy Sets and Fuzzy Logic. Wiesbaden: Sprin-ger-Verlag, 1993.
• Gül, Şirin. İbn Hazm’ın Kıyası Reddi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2001.
• Hájek, Petr. Metamathematics of Fuzzy Logic. S.l.: Springer Science & Business Media, 1998.
• Harris, Christopher J. – Husband, Tom – Brown, M. Intelligent Control: Aspects Of Fuzzy Logic And Neural Nets. World Scientific, 1993.
• Hayreddin, Semîr. el-Kavâidü’l-mantıkıyye Durûs Beyaniyye fî Şerhi’l-mantık ve Tatbîkâtuh. Beyrut: Ma‘hedü’l-Me‘ârifi’l-Hikemiyye, 1426/2006.
• Hillî, Hasan bin Yusuf İbnü’l Mutahhar. el-Cevherü’n-naḍîd şerh-i mantıkı’t-Tecrîd. B.y.: İntişârât-ı Beydâr, 1979.
• Hıllî, Hasan bin Yusuf İbnü’l Mutahhar. el-Kavâidü’l-celiyye fî Risâleti’ş-Şemsiyye. B.y: Müessesetü Neşri’l-İslâmî, 1412.
• Kāsım, Hasan bin Hüseyin bin. Hâşiyetü’t-Teẕhîb. Beyrut: Dâru’l-Mesîre, 1405/1985.
• Kaymak, Uzay. “Fuzzy Decisions For Control Systems”. Fuzzy Lo-gic Control: Advances in Applications. Ed. K.B. Verbruggen - Robert Ba-buska. 113-134. Singapore, London: World Scientific, 2001.
• Kömürcü, Kamil. Klasik Mantıkta Kıyas Teorisi. Ankara: Yayınevi Yayınları, 2010.
• Küçük, Hasan. İslamda ve Batıda Mantık. İstanbul: Fatih Yayınevi, 1978.
• Lootsma, Freerk A. Fuzzy Logic For Planning and Decision Making. S.l.: Springer Science & Business Media, 1997.
• Meydânî, Abdurrahman Hasan. Davâbitü’l-ma‘rife ve Usûlü’l-istidlâl ve’l-münâzara. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1414/1993.
• Nguyen, Hung T. – Walker, Elbert A. A First Course in Fuzzy Lo-gic. 3. Edition. London, New York: CRC Press, 2005.
• Muzaffer, Muhammed Rızâ. Mantık. 3 cilt. B.y.: Dâru’t-Teâ‘rüf li’l-Matbûât, 1427/2006.
• Novák, Vilém – Perfilieva, Irina – Mockor, J. Mathematical Princip-les of Fuzzy Logic. S.l.: Springer Science & Business Media, 1999.
• Öner, Necati. Klasik Mantık. 6. Baskı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1991.
• Özlem, Doğan. Mantık. 7. Baskı. İstanbul: İnkılap Yayınları, 2004.
• Russell, Bertrand. Dış Dünya üzerine Bilgimiz. Trc. Vehbi Hacıkadi-roğlu. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. 1996.
• Taylan, Necip. Mantık Tarihçesi Problemleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1996.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn. Şerhu’s-Şemsiyye. Amman: Dâru’n-nûr, 1432/2011.
• Tehânevî, Muhammed Ali b. Ali. Keşşâfi Iṣṭılâḥâti’l-fünûn. Nşr. Ali Dahrûc-Abdullah Hâlidî. 1:420. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Tehânevî, Muhammed Ali b. Ali. Keşşâfi Iṣṭılâḥâti’l-fünûn. Nşr. Ali Dahrûc-Abdullah Hâlidî. 1:680. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Tehânevî, Muhammed Ali b. Ali. Keşşâfi Iṣṭılâḥâti’l-fünûn. Nşr. Ali Dahrûc-Abdullah Hâlidî. 1:172. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Tûsî, Nâsırüddin. Tecrîdü’l-mantık. Beyrut: Müessesetü’l-‘lemî li’l-Matbûât, 1408/1988.
• Tûsî, Nâsırüddin. Esâsü’l-iktibâs fi’l-mantık. Thk. Hasan Eş-Şâfiî, Muhammed Said Cemâlüddin. Kahire: Meclisü’l-A‘la’s-Sekāfe, t.y.
• Ural, Şafak. “Çok Değerli Mantık”. Felsefe Arkivi 26 (1987): 301-316.
• Vural, Mehmet. “Düşünce Tarihinde Mantık; Aristoteles Mantı-ğından Bulanık Mantığa”. Kutadgu Bilig Felsefe-Bilim Araştırma Dergisi 2 (2002): 179-192.
• Yüksel, Yücel. “Kesinlik ve Puslu Mantık”. Sosyoloji Dergisi 3/22 (2011): 517-531.
• Yüksel, Yücel. Puslu Mantık ve Felsefî Arka Planı. Doktora Tezi, İs-tanbul Üniversitesi, 2006.
• Yıldırım, Cemal. Mantık. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1999.
• Zadeh, L. A. “Is There A Need For Fuzzy Logic?”. Information Sci-ences 178/13 ( July 2008): 2751-2779.
• Zadeh, L. A. “Fuzzy Sets”. Information And Control 8 (1965): 338-353.
• Zadeh, L. A. “Fuzzy Logic and Approximate Reasoning”. Synthe-se 30 (1975): 407-428.
• Zafer, Baha. “Roger Penrose’da Matematiksel Platonculuk”. Dîvân Disiplinler Arası Çalışmalar Dergisi 19/36 (2014/1): 63-104.