Lâlezârî'nin el-Cevâhiru'l-kalemiyye Adlı Eserinin Kaside-i Nûniyye Şerh Geleneğindeki Yeri

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 1, 417 - 442, 30.06.2019

Hakan Kutlu

Öz

Hızır Bey’in Kaside-i Nûniyye adıyla şöhret
bulan Cevâhiru’l-akâid adlı manzum kelâm metni, kendisinden sonraki
Osmanlı kelâm düşüncesinde çokça itina gösterilen ve şerh edilen konumunda
olmuştur. Nûniyye etrafında oluşan geleneğin kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesi,
Osmanlı düşüncesinin bu uzun soluklu tecrübesine dair çok mühim veriler elde
edilmesini sağlayacaktır. Yaklaşık beş yüz yıllık bir zaman dilimini içeren bu
tecrübede Nûniyye üzerine hem Osmanlıca hem de Arapça şerhler yazılırken, ilk
şerh olan Hâyâlî’nin eseri etrafında hâşiye çalışmaları da oluşmuştur. Bu metne
yazılan Arapça şerhlerin sonuncusu olma özelliğini taşıyan el-Cevâhiru’l-kalemiyye
ise tasavvufî kimliği ile tebarüz eden Lâlezârî’nin kaleminden çıkmıştır. Bu
çalışma ile Lâlezârî’nin el-Cevâhiru’l-kalemiyye’sinin söz konusu geleneğin
içerisindeki konumunu tayin etmemiz, müellif ve eserini daha kapsamlı bir
şekilde ihata etmenin beraberinde genel anlamda Kaside-i Nûniyye şerh
geleneğinin Osmanlı kelâm düşüncesindeki yerinin daha iyi idrak edilmesine de
önemli bir katkı sunacaktır.  

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Osmanlı Kelâmı, Nûniyye, Lâlezârî

The Importance of Lalazari's al-Cawahir al-Kalamiyya among the Commentaries of Kasida al-Nuniyya

Öz

Cawahir
al-'Akaid of Hızır Bey, which is known as Kasida
al-Nuniyya, is paid special attention in Ottoman period by writing lots of
commentaries. To study the commentaries of Nuniyya inclusively would
help to understand Ottoman kalam thought. The commentaries written in Ottoman
Turkish and Arabic on Nuniyye, especially the commentary of Hayali and
the commentaries on Hayali's commentary, has an incomparable importance to
investigate Ottoman kalam thought which has continued for five centuries. One
of these commentaries is al-Cawahir al-Kalamiyya which has been wrote in
Arabic by Lalazari who is known as Sufi scholar. This article aims to find out
the importance of al-Cawahir al-Kalamiyya in Ottoman kalam tradition, to
enhance knowledge about the writer and the commentary, and finally to
understand the tradition of Kasida al-Nuniyya's commentaries.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Ottoman Kalam, Lalazari, al-Cawahir al-Kalamiyya

Kaynakça

• Ayvansarâyî. Hüseyin Efendi. Hadîkatü’l- cevâmi‘ (İstanbul Camileri ve Diğer Dini-Sivil Mimari Yapılar. haz. Ahmet Nezih Galitekin. t.s
• Bağdâdî. İsmail b. Muhammed. Hediyyetü’l-ârifîn. Beyrut. Dâru İhyâi’t- Türâsi’l- Arabî. 1951.
• Bursalı. Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. haz. M. A. Yekta Saraç. İstanbul. Türkiye Bilimler Akademisi. 2016.
• Büyük Hafız. Mehmed b. Hasan. Şerhu’l-Kasîdeti’n-Nûniyye. Beyazıt Kütüphanesi Veliyyüddin Efendi. nr. 03942.
• Hacı İbrahim. İbrahim b. Abdülvehhâb. Şerhu’l-Kasîdeti’n-Nûniyye. Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi. Yazma Bağışlar Koleksiyonu. nr. 03713.
• Hacı Çelebi. İsmet b. İbrahim. el-Fevâidü’n- nadriyye fi halli’n-Nûniyye el-Hıdriyye. Süleymaniye Kütüphanesi. Laleli. nr. 02830.
• Hacı Çelebi. İsmet b. İbrahim. Rakdu’n-nadr alâ Akâidi’l-Hıdr. Süleymaniye Kütüphanesi, Kasidecizâde. nr. 00125.
• Hayâlî. Ahmed b. Musa. Şerhu’l- Kasîdeti’n-Nûniyye. Kahire, Mektebetü Vehbe. 2008.
• İbn-i Arabî. Muhyiddin. Fusûsu’l-hikem. Beyrut, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî. haz. Ebu’l- Alâ el Afîfî. t.y.
• Kâzâbâdî. Ahmed Efendi. Şerhu’l- Kasîdeti’n-Nûniyye. Süleymaniye Kütüphanesi. Laleli. nr. 02380.
• Lâlezârî. Mehmed Tahir. el-Cevâhiru’l-kalemiyye fî-testîr-i esrâri’n-nûniyye el-kelâmiyye. Süleymaniye Kütüphanesi. Esad Efendi. nr. 01214.
• Lâlezârî. Mehmed Tahir. Mîzânü’l-mukîm fî ma’rifeti’l-Kıstâsi’l-Müstakîm. Süleymaniye Kütüphanesi. Esad Efendi. nr. 01758.
• Lâlezârî. Mehmed Tahir. Risâle fî defi’ itirâz-ı Râgıb fî- hakkı’l-Fusûs. Süleymaniye Kütüphanesi. Esad Efendi. nr. 03771
• Lâlezârî. Mehmed Tahir. Mecmau’ esrâri’l-cevâhiri’r- rûhâniyye fî matlai’ envâri’z-zevâhiri’r-reyhâniyye. Süleymaniye Kütüphanesi. Hafid Efendi. nr. 000124
• Lâlezârî. Mehmed Tahir. et-Ta’lîkât alâ mevâzia’ mine’l-Fütûhât. Süleymaniye Kütüphanesi. Hafid Efendi. nr. 00124.
• Lâlezârî. Mehmed Tahir. Risâle fî efdaliyyet-i rasûli’l-beşer alâ rasûli’l-melâike, Süleymaniye Kütüphanesi. Hafid Efendi Koleksiyonu. nr. 00124.
• Lâlezârî. Mehmed Tahir. Mecmûatü’s-salavât. Süleymaniye Kütüphanesi. Esad Efendi. nr. 01392.
• Süreyya. Mehmed. Sicill-i Osmânî. haz. Prof. Dr. Ali Aktan- Prof. Dr. Abdülkadir Yuvalı- Yrd. Doç. Dr. Metin Hülagü. Sebil Yayınevi. t.s.
• Teftâzânî. Sa’düddîn Ömer. Şerhu’l-Mekâsıd. Beyrut. Âlemü’l-kütüb. 1998.
• Uryânî, Osman b. Abdillâh. Hayru’l- kalâid Şerhu Cevâhiri’l-Akâid. Süleymaniye Kütüphanesi. Hamidiye Koleksiyonu. nr. 00771.