Ahkâm Ayetlerini Yorumlamada Fıkhî Mezhep Faktörü: Cessâs, Ebû Bekr İbnü’l-Arabî ve Kiyâ el-Herrâsî Örneklemleri

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 2, 623 - 653, 31.12.2019

İlyas Yıldırım

Öz

Ayetler, ele aldıkları
konular itibariyle geniş bir konu yelpazesine sahiptir. Bu konuları ise bazen
doğrudan ve yoruma gerek bırakmayacak şekilde bazen de bu netlikte olmadan
ortaya koyarlar. Bu durum, ayetle muhatap olan kişinin metni doğru anlamasında
belli bir yöntem ve birikime sahip olmasını gerekli kılar. Bu ise muhatabın
metni anlama ve yorumlamasında, sahip olduğu bakış açısının etkisini baskın
hale getirir. Bu bağlamda ahkâm ayetlerine bakıldığında onların sınırlı ve bazı
alanları düzenleyici oldukları görülür. Ayrıca içerdikleri ahkâma dair de çoğu
kez farklı yorumlanabilecek bir üslûba sahiptirler. Bu durum, onları anlamaya
çalışan fukaha için bir taraftan geniş bir yorum sahası açarken diğer taraftan yapılan
yorumda hesabı verilebilirlik unsurunu öne çıkartır. Bu zeminde ahkâma dair
ayetler, fakihler tarafından çeşitli yorumlara tabi tutulmuştur. Ayetlerden
hüküm çıkarmaya çalışan bu ilim adamları, çeşitli etkenler altında bu ameliyeyi
gerçekleştirmişlerdir. Bu etkenlerden bir tanesi de takip edilen amelî mezheptir.
Bu makale, ahkâm tefsirlerinin ilklerine sahip olan, bununla birlikte farklı fıkhî
mezheplere tabi bulunan üç fakih-müfessir üzerinden meselenin bu veçhesine
eğilmektedir. Bu sayede mevcut etkinin varlığı, ne boyutta olduğu gibi
hususlarda bir fikir elde edilebilecektir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Fıkhî Mezhepler, Ahkâm ayetleri, Cessâs, İbnü’l-Arabî, Herrâsî

The Factor of Fiqh Sect on Interpreting the Legal Verses: Examples of al-Jassās, Ebū Bekr Ibn al-‘Arabı̄ and Kiyā al-Harrāsı̄

Öz

The
Quranic verses have a wide range of topics. They are sometimes revealed
directly and do not need interpretation, but sometimes they lack clarity. This
makes it necessary for the person dealing with the verse to have a certain
method and knowledge to understand the text correctly. Therefore, the person’s
perspective will affect the process of understanding and interpreting the text.
Hence, when we examine the verses that put forward a provision, it is seen that
they are limited and regulating some areas. In addition, they have a style that
can be interpreted in different ways. This provides a broad interpretation area
for the scribes, who try to understand the verses. On the other hand, the
element of accountability is important in interpreting a verse. In this
tension, the legal verses subjected to various interpretations by the scribes.
These scholars, who try to make judgments from the verses, carry out this process
under various factors. One of these factors may be the practical sect that is
followed. This article focuses on this aspect of the issue through three faqīh-mufassīr who have the first legal
exegesis of Quran, but belong to different sects. Thus, it is possible to
obtain an idea about the extent of the existing effect.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Fiqh Sects

Kaynakça

• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân. Fethu bâbi’l-inâye fî şerhi kitâbi’n-Nukâye. Thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz. Keşfü’l-esrâr ‘an Uṣûli Faḫri’l-İslâm el-Pezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî. Ahkâmü’l-Kur’ân. Thk. Abdüsselâm Muhammed Alî Şâhin. 3. Bs, 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1428/2007.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî fi’l-fıkhi’l-Hanefî. Thk. İsmetullah İnayetullah Muhammed, Said Bektaş. 8 Cilt. Beyrut, Medine: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Dârü’s-Sirâc, 2010.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. Ed. Salâh b. Muhammed b. ’Uveyda. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418.
• Çetiner, Bedreddin. “Ahkâmü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1: 551-552. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Çolak, Abdullah. İslam Borçlar Hukuku. Antalya: Otorite Kitap, 2018.
• Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiyetü’d-Desûkî ale’ş-Şerhi’l-kebîr. 4 Cilt. Kahire: Matbaatu Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, t.y.
• Duman, Ali. “Sadaka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 383-384. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Vasît fi’l-mezheb. Nşr. Ahmed Mahmûd İbrâhîm. 7 Cilt. Kahire: Dârü’s-Selâm, 1417.
• Haraşî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah el-Mâlikî. Şerhu Muhtasarı Halîl. 2. Bs, 8 Cilt. Bulak: el-Matbaâtü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1317.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh. el-Kâfî fî fıkhi ehli’l-Medîne el-Mâlikî. 2. Bs. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413.
• İbn Atıyye el-Endelüsî, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. 2. Bs, 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Hayr, 1428.
• İbn Hişâm el-Ensârî. Muğni’l-lebîb an kütübi’l-e’ârib. Thk. Abdüllatîf Muhammed el-Hatîb. 7 Cilt. Kuveyt: el-Meclisü’l-Vatanî li’s-Sekâfe ve’l-Fünûn ve’l-Âdâb, 1421.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. el-Beyân ve’t-tahsîl. Nşr. Muhammed Haccî v.dğr. 2. Bs, 20 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1404-1407/1984-1987.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh el-Meâfirî. el-Mahsûl fî usûli’l-fıkh. Ammân: Dârü’l-Beyârık, 1420.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullah b. Muhammed. Ahkâmü’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 3. Bs, 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• İbnü’l-Kassâr, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. el-Mukaddime fi’l-usûli’l-fıkh. Thk. Mustafa Mahdûm. Riyâd: Dârü’l-Muallime, 1420.
• Kâdî Abdülvehhâb, Ebû Muhammed Abdülvehhâb b. Alî b. Nasr et-Tağlibî. et-Telkîn fi’l-fıkhi’l-Mâlikî. Thk. Muhammed Sâlis Saîd el-Gânî. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1415.
• Kâdî Abdülvehhâb, Ebû Muhammed Abdülvehhâb b. Alî b. Nasr et-Tağlibî. Şerhu’r-Risâle. Nşr. Ebü’l-fadl ed-Dimyâtî, Ahmed b. Alî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1428.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân. Nefâ’isü’l-uṣûl fî şerḥi’l-Maḥsûl. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali M. Muavvez. Mekke: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1418/1997.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs. ez-Zahîre fi’l-fıkh. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd el-. Bedâ’i‘u’s-sanâ’i‘ fî tertîbi’ş-şerâ’i‘. 3. Bs, 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• Keskin, Zahide. Uygulama ve Delilleri Açısından Namazda Ellerin Durumu. Yüksek Lisans Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, 2016.
• Kiyâ el-Herrâsî, Ebü’l-Hasen Şemsülislâm İmâdüddîn Alî b. Muhammed et-Taberî. Ahkâmü’l-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• Koca, Ferhat. “Has”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16: 264-267. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed. Mevsûatü’l-fıkhiyyeti’l-mukârene = et-Tecrîd. Thk. Muhammed Ahmed Sirac, Ali Cum’a Muhammed. 12 Cilt. Kahire: Dârü’s-Selâm, 1424.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekr. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1427/2006.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-kebîr fî fıkhi mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiî: Hüve Şerhu Muhtasari’l-Müzenî. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali M. Muavvez. 18 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. Thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’t-Târihu’l-Arabî, 1423/2002.
• Pala, Ali İhsan. İslâm Hukuk Metodolojisinde Emir ve Yasakların Yorumu. Ankara: Fecr Yayınları, 2009.
• Râfiî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed. el-Azîz şerhu’l-Vecîz. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvez. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• San‘ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm. Tefsîru Abdirrezzâk. Thk. Mahmûd Muhammed Abduh. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1999.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1409.
• Şafiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. Ahkâmü’l-Kur’ân. 2. Bs, 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1414.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. el-Üm. Thk. Rıfat Fevzî Abdülmuttalib. 11 Cilt. Mansûre: Dârü’l-Vefâ, 1422.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasen. el-Asl. Thk. Muhammed Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Daru İbn Hazm, 1433.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Mühezzeb fî fikhî’l-İmâm eş-Şâfi‘î. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Şirbinî, Şemseddin Muhammed b. Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti meâni elfazi’l-Minhâc. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1997.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerir. Câmi’u’l-beyân an tefsîri âyi’l-Kur’ân. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1422/2001.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Fahrüddîn Osmân b. Alî b. Mihcen b. Yûnus. Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik. 6 Cilt. Bulak: el-Matbaâtü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1313-1315.