Ca‘fer es-Sâdık ve Ebû Hanîfe Arasındaki Hoca-Talebe İlişkisi

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 2, 1151 - 1181, 31.12.2019

Zehra Korkmaz , Hayati Yılmaz

Öz

Hicrî birinci yüzyılın sonu ile ikinci yüzyılın
ortalarında yaşamış bulunan Ca‘fer-i Sâdık ve Ebû Hanîfe, akran iki
âlimdir.  Kûfe’de yetişen ve Ehl-i sünnet
mezheplerinden birinin imamı olan Ebû Hanîfe’nin, Medine’de yetişen ve
İsnâaşeriyye’nin altıncı imamı kabul edilen Ca‘fer ile bir araya geldiği ve
onun talebesi olduğu hem sünnî hem Şiî kaynaklarda rivayet edilmektedir.
Mukaddem kaynaklarda Ebû Hanîfe’nin Ca‘fer-i Sâdık’ın öğrencisi olduğu
yönündeki ifadelerin, muahhar kaynaklarda abartılı bir şekilde yorumlandığı
görülmüştür. Bu çalışmada Ebû Hanîfe ile Ca‘fer-i Sâdık arasındaki hoca-talebe ilişkisi
netleştirilmeye çalışılmıştır. Bu sebeple öncelikle kısaca her iki imamın
hayatı ele alınarak onların ilmî birikimi tespit edilmiştir. Akabinde Ebû
Hanîfe ile Ca‘fer’in ne zaman ve ne kadar süre birlikte oldukları, Ebû
Hanîfe’nin Ehl-i beyt’e yönelik tutumunun Ca‘fer’den ilim almasında ne gibi bir
etkisinin bulunduğu ve çeşitli ilim dallarında Ebû Hanîfe- Ca‘fer ilişkisi tespit
edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ca‘fer-i Sâdık, Ebû Hanîfe, Mansûr, Hadis, Fıkıh, Tasavvuf

Trainer-Student Relationship between Ja‘far al-Sadiq and Abu Hanifa

Öz

Ja‘far al-Sadiq
and Abu Hanifa, who lived at the end of the hijri first century and the middle
of the hijri second century, are two peer scholars. It is reported in both
Sunni and Shiite sources that Abu Hanifa, the imam of one of the Ahl al-Sunnah
sects raised in Kufa, came together with Ja‘far, who grew up in Madina and was
accepted as the sixth imam of Ithna-‘Ashariyya. In the first sources, it was
seen that the statements that Abu Hanifa was a student of Ja‘far al-Sadiq were
exaggerated interpretation in subsequent sources. In this study, the scientific
relationship between Ja‘far al-Sadiq and Abu Hanifa was tried to be clarified.
For this reason, firstly, the life of both imams was discussed and their
scientific knowledge was determined. Subsequently, it was tried to determine
when and how long Abu Hanifa and Ja‘far were together, what effect did Abu
Hanifa attitude towards Ahl al-Bayt have in taking the knowledge of Ja‘far and
the relationship between Abu Hanifa and Ja‘far in various branches of sciences. 

Anahtar Kelimeler

Ja‘far al-Sadiq, Abu Hanifa, Mansur, Hadith, Fiqh, Tasawwuf

Kaynakça

• Abdülhalîm el-Cündî. el-İmam Ca‘fer es-Sâdık. thk. Kemâl es-Seyyid. Kum: Müessese-i ensâriyan, 1995.
• Âlûsî, Ebû’l-Meâlî Cemaleddîn Seyyid Mahmûd Şükrî b. Abdullah b. Mahmûd. Muhtasaru’t-tuhfetü’l-İsnâaşeriyye. nşr. Muhibbüddîn el-Hatîb. İstanbul: el-Mektebetü Işık, 1976.
• Atalan, Mehmet. “Tarikat Silsilelerinde Ca‘fer-i Sâdık’ın Yeri”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi 9/2 (2016): 139-161.
• Attâr, Ferîdüddin. Tezkiretü’l-evliyâ. haz. Süleyman Uludağ. Bursa: İlim ve Kültür Yayınları, 1984.
• Bezzâzî, Hâfızüddîn Muhammed b. Muhammed b. Şihâb el-Kerderî el-Hârizmî. Menâkıbü’l-İmâmi’l-A‘zam Ebî Hanîfe. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1981.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. et-Târîhu’l-kebîr. 8 cilt, Haydarâbâd: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1362.
• Ebû Nu‘aym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. Hılyetü’l-evliyâ’ ve tabakâtü’l-asfiyâ’ thk. Mustafâ Abdülkâdir Atâ. 2. Baskı. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.
• Ebû Nu‘aym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. Müsned-i İmâm Ebî Hanîfe. thk. Nazar Muhammed El-Fâryâbî. 1. Baskı. Riyâd: Mektebetü’l-kevser, 1994.
• Ebû Yûsuf, Ya‘kub b. İbrâhîm el-Kûfî. Kitâbü’l-âsâr. tsh. Ebû’l-Vefâ el-Efgânî. 1. Baskı. Kâhire: Matbaatü’l-istikâme, 1355.
• Ebû Yûsuf, Ya‘kub b. İbrâhîm el-Kûfî. Kitâbu’l-harâc. nşr. Muhibbüddîn el-Hatîb. 5. Baskı. Kâhire: el-Matbaatü’s-Selefîyye, 1396.
• Ebû Zehra, Muhammed. Ebû Hanîfe. çev. Osman Keskioğlu. 2. Baskı. Ankara: DİB Yayınları, 1997.
• Ebû Zehra, Muhammed. İmam Ca‘fer. çev. İbrahim Tüfekçi. 1. Baskı. İstanbul: Şafak Yayınları, 1992.
• Endelüsî, Ebû Bekr Muhammed b. İsmâîl b. Muhammed İbn Halfûn el-Ezdî. Esmâü şuyûhi Mâlik b. Enes. thk. Ebû Abdülbâri Rızâ Bûşâme el-Cezâirî. 1. Baskı. Edvâü’s-selef, 2004.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Ondört Masum: Hz. Peygamber, Hz. Fatıma ve Oniki İmam. 2. Baskı. İstanbul: Der Yayınları, 1989.
• Güler, Zekeriya. “Şayet O İki Yıl Olmasaydı Numan Helak Olurdu Sözünün İmam Ebû Hanîfe’ye Nisbeti ve Mahiyeti”. Rıhle Dergisi 4/14 (2012): 58-62.
• Hakîmî, Muhammed Rızâ. Levlâ senetân le heleke Nu‘mân. 1. Baskı. b.y.: y.y., 1985.
• Hâşim Mâruf el-Hasenî. U‘sulü’t-teşeyyu‘: arz ve dirâse. Beyrut: Dâru’l-kalem, y.y.
• Hatîb el-Bağdâdî. Târîhu Medînetü’s-Selâm. thk. Beşşâr Avvâd thk. Marûf. 4. Baskı. 17 cilt, Tunus: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 2015.
• Heytemî, İbn Hacer. el-Hayrâtü’l-hisân fî menâkıbi’l-İmâmi’l-Aʿzam Ebî Hanîfe en-Nu‘man. thk. Halil el-Meys. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Hocaefendi, Seyyid Muhammed. Tasavvuf, Tarikatlar ve Silsileleri. 4 cilt, İstanbul: Ustaoğlu Kitabevi, 2005.
• Hûî, Ayetullah Ebû’l-Kâsım b. Ali Ekber b. Haşim. Mu‘cemü ricâli’l-hadîs ve tafsili tabakâti’r-ruvât. 24 cilt, Necef: Müessesetü’l-imâmü’l-Hûî el-İslâmî, y.y.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tehzîbü’t-Tehzîb. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Alî Muhammed Muavvaz. 7 cilt, Riyâd: Vizaretü’ş-şuûni’l-İslâmiyye ve’l-Evkaf ve’d-Da’ve ve’l-İrşad, y.y.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed el-Bermekî. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâü ebnâi’z-zamân. thk. İhsan Abbâs. 8 cilt, Beyrut: Dâru sâdır, 1977.
• İbn Mencûye, Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-İsfahânî. Ricâlü Sahih-i Müslim. thk. Abdullah el-Leysî. 1. Baskı. 2 cilt, Beyrut: Dârü’l-marife, 1987.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdullah Muhammed ez-Zührî. Kitâbü’t-Tabakâti’l-Kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 1. Baskı. 11 cilt, Kâhire: Mektebetü’l-Hâncî, 2001.
• İbn Şehrâşûb, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali el-Mâzenderânî. Menâkıbü Ali b. Ebî Tâlib. thk. Yûsuf el-Bukâî. 2. Baskı. 4 cilt, Beyrut: Dâru’l-advâ, 1991.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddîn Ebü’l-Ferec. Sıfatü’s-safve. thk. Mahmûd Fâhûrî-thc. Muhammed Revvâs Kal’âcî. 2. Baskı. 4 cilt, Beyrut: Dârü’l-marife, 1979.
• Karaşî, Bâkır Şerif. Mevsûatü sîreti ehl-i beyt. thk. Mehdî Bâkır el-Karaşî. 4. Baskı. 40 cilt, Necef: Müessesetü’l-İmami’l-Hasan, 2016.
• Kevserî, Muhammed Zâhid. İrgâmü’l-merîd fî şerhi’n-nazmi’l-‘atîd li-tevessüli’l-mürîd. 1. Baskı. Kâhire: el-Mektebetü’l-ezheriyye li’t-türâs, 2000.
• Küleynî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ya’kûb. el-Usûl mine’l-Kâfî. nşr. Ali Ekber el-Gaffârî. 4. Baskı. Beyrut: Dârü’t-teârüf li’l-matbuûât, 1401.
• Kuzudişli, Bekir. Şia ve Hadis: Başlangıcından Kütüb-i Erbaa’ya Hadis Rivayeti ve İsnad. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Mekkî, Muvaffak b. Ahmed. Menâkıbü’l-İmâmi’l-A‘zam Ebî Hanîfe. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1981.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 2. Baskı. 35 cilt, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1985.
• Muhsin el-Emîn. A‘yânü’ş-Şî‘a. thk. Hasan el-Emin. 10 cilt, Beyrut: Dârü’t-teârüf li’l-matbuûât, 1983.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Rüstem es-Sagîr. Delâilü’l-imâme. thk. Kısmü’d-dirâsâti’l-İslâmiyye. 1. Baskı. Kum: Mektebetü’l-ba‘se, 1992.
• Taşköprizâde, Ahmed Efendi. Mevsûatü mustalahâti Miftâhu’s-sa‘âde ve misbâhu’s-siyâde fi mevzû‘âti’l-‘ulûm. thk. Ali Dahrûc. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1998.
• Tok, Fatih. “Ebû Hanîfe’nin Yetiştiği Çevre”. Uluslararası İmam-ı Azam ve Birlikte Yaşama Hukuku Sempozyumu (Eskişehir, 07-08 Mayıs 2015). Ed. Abdullah Acar. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Basımevi, 2015: 285-320.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasan. İhtiyârü ma‘rifeti’r-ricâl. thk. Cevâd el-Kayyûmî el-İsfehânî. 1. Baskı. Kum: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 1427.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasan. Ricâlü’t-Tûsî. thk. Cevâd el-Kayyûmî el-İsfehânî. 5. Baskı. Kum: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 1430.
• Tüsterî, Muhammed Takî. Kâmûsu’r-ricâl. 1. Baskı. 7 cilt, Kum: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 1422.
• Uzunpostalcı, Mustafa. “Ebû Hanîfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 131-145. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994.
• Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebû Hanîfe’nin Hadis Anlayışı ve Hanefî Mezhebinin Hadis Metodu. 5. Baskı. Ankara: DİB Yayınları, 2018.
• Ya‘kubî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kub İshâk b. Ca‘fer b. Vehb b. Vâzıh. Târihu’l-Yâkubî. 2. Baskı. 2 cilt, Beyrut: Dârü Sâdır, y.y.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lami’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût, Hüseyin el-Esed. 3. Baskı. 25 cilt, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1985.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Tarihu’l-İslam ve vefeyatü’l-meşahîr ve’l-a‘lam. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 17 cilt, Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 2003.