Uthmān ibn Maz‘ūn’s Death Date and Analysis of the Riwāyahs about whether He was the First Person Buried in al-Baqī Cemetery

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 1, 389 - 409, 30.06.2020

Gülay Özkan Levent Öztürk

Öz

In a year after the Prophet’s migration to Madinah, the Masjid Al-Nabawī was built and during that time, the al-Baqī’ Cemetery was also built. There are different narratives about who was the first companion buried in the al-Baqī’ Cemetery, which is also known as Baqī’ al-Gharqad, Jannat al-Baqī’. There are some different narratives which tells us about who was the first companion buried to the Cemetery whether Es’ad ibn Zurārah from Ensār or Uthmān ibn Maz’ūn from Muhājir. This article deals with the issue whether Uthmān ibn Maz’ūn was the first buried person in al-Baqī’ Cemetery or not, in the context of narrations related to his death date. The information which will be discussed in this article in the context of narrations, will shed light on the establishment date of the al-Baqī’ Cemetery. The issue is also important in terms of the narrations about evaluation of the al-Baqī’ Cemetery and related to the first burials which have not been analysed separately. In the article, the material obtained by conducting a large literature review was criticized and problems related to narrations were pointed out. In addition, it has been tried to be determined whether the differences we encounter in narrations can be caused by calendars arranged or not arranged according to the formal method or to nasī method.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Madinah, Baqī’ al-Gharqad, Uthmān ibn Maz’ūn, Burial

Osman b. Maz‘ûn’un Vefat Tarihi ve Bakî‘ Mezarlığı’na Defnedilen İlk Kişi Olup Olmadığı ile İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi

Öz

Hz. Peygamber’in Medine’ye hicretinden sonra henüz bir yıl geçmeden Mescid-i Nebevî inşa edilmiş ve bu esnada Bakī’ Mezarlığı da teessüs etmiştir. Bakīu’l-Garkad, Cennetü’l-Bakī’ gibi adlarla da anılan Bakī’ Mezarlığı’na ilk defnedilen kişinin kim olduğu mevzuunda birbirinden farklı rivayetler bulunmaktadır. Bu hususta, ilk defnedilen sahâbînin Ensar’dan Es’ad b. Zürâre veya Muhacirlerden Osman b. Maz’ûn olduğu şeklindeki rivayetler ön plâna çıkmaktadır. Bu makalede, Osman b. Maz’ûn’un vefat tarihi ile ilgili rivayetler bağlamında onun Bakī’ Mezarlığı’na ilk defnedilen kişi olup olmadığı konusu ele alınmaktadır. Bu makalede ele alınacak rivayetler çerçevesinde ortaya konulacak bilgiler, Bakī’ Mezarlığı’nın teşekkül tarihine ışık tutmuş olacaktır. Bakī’ Mezarlığı’nın teessüsü ve ilk defnedilenlerle ilgili rivayetlerin müstakil olarak analiz edilmemiş olması bakımından konu önem arz etmektedir. Makalede geniş bir literatür taraması yapılmak suretiyle elde edilen malzeme analiz edilmiş ve rivayetlerle ilgili sorunlara işaret edilmiştir. Ayrıca rivayetlerde karşılaşılan farklılıkların, nesî usulüne göre düzenlenmiş veya düzenlenmemiş takvimlerden kaynaklanmış olup olamayacağı ortaya konulmaya çalışıl-mıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Medine, Bakī’ Mezarlığı, Osman b. Maz’ûn, Defin

Kaynakça

• Apaydın, Mehmet. Siyer Kronolojisi. İstanbul: Kuramer Yayınları 2018.
• Ağırman, Cemal. “et-Târihu’l-Kebîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/89-90. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Bahraku’l-Yemenî, Muhammed b. Ömer b. Mübârek el-Hadramî. Hadâiku’l-envâr ve metâliu’l-esrâr fî sîreti’n-nebiyyi’l-muhtâr. nşr. Muhammed Gassân Nasûh Azkûl. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1419/1998.
• Begavî, Ebü’l-Kâsım Abdullah b. Muhammed. Muʿcemü’s-sahâbe. nşr. Muhammed el-Emîn b. Muhammed el-Cekenî. 5 Cilt. Kuveyt: Mektebetü Dâri’l-Beyân, 1421/2000.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Ensâbü’l-eşrâf. nşr. Süheyl Zekkâr - Riyâd ez-Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1417/1996.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-Husrevcerdî el-Hurâsânî. Delâʾilu’n-nübüvve. nşr. Abdu’lmutî Kalʿacî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye - Dâru’r-Reyyân, 1408/1988.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâʿîl. Sahîhu’l-Buhârî. nşr. Ebû Suhayb el-Keremi, Riyad: Beytü’l-Efkâr, 1998/1419.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâʿîl. et-Târîhu’l-evsat. nşr. Mahmûd İbrahim Zâyed. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, 1397/1977.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâʿîl. et-Târîhu’l-kebîr. nşr. Hey’et. 8 Cilt. Haydarâbad: Dâiratü’l-Maʿârifi’l-Osmâniyye.
• Bürrî, Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdullah et-Tilmsânî. el-Cevhere fî nesebi’n-nebî ve ashâbihi’l-aşere. nşr. Muhammed et-Tûncî. 2 Cilt. Riyad: Dâru’r-Rifâʿî, 1403/1983.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer el-Bağdâdî. Sünenü’d-Dârekutnî. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1424/2004.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʿas es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. nşr. Şuayb el-Arnaût. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebû Nuʿaym, Ahmed b. Abdullah b. Ahmed el-İsbehânî. Maʿrifetü’s-sahâbe. nşr. Âdil b. Yûsuf el-Azzâzî. 7 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1419/1998.
• Ebû Süleymân er-Rabʿî, Ebû Süleymân Muhammed b. Abdullah b. Ahmed b. Rabîʿa b. Süleymân b. Hâlid b. Abdirrahman b. Zebri’r-Rabʿî. Târîhu mevlidi’l-ulemâ ve vefeyâtihim. nşr. Abdullah Ahmed Süleymân el-Hamd. 2 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Âsıme, 1410/1989.
• Ebû Ubeyd el-Bekrî, Abdullah b. Abdilazîz el-Endelüsî. Muʿcem me’staʿcem min esmâi’l-bilâdi ve’l-mevâdi‘. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1403/1983.
• Ebü’l-Hasen el-Herevî, Alî b. Ebî Bekr b. Alî. el-İşârât ilâ maʿrifeti’z-ziyârât. Kâhire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1423/2002.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Muhammed b. Ya‘kûb. el-Megânimü’l-metâbe fî me‘âlimi tâbe. nşr. Heyet. Medine: Merkezü Buhûs ve Dirâsât, 1423/2002.
• Halebî, Ebü’l-Ferec Alî b. İbrâhîm b. Ahmed Nûreddîn b. Burhâneddîn. İnsânü’l-uyûn fî sîreti’l-emîni’l-Meʾmûn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427/1406.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr Halîfe b. Hayyât el-Usfurî. Tabakâtu Halîfe b. Hayyât. nşr. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1414/1993.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr Halîfe b. Hayyât el-Usfurî. Târîhu Halîfe b. Hayyât. nşr. Ekrem Dîyâ el-Umerî. Beyrut: Mü’essesetü’r-Risâle, 1397/1977.
• Hârizmî, Muhammed b. İshâk el-Hârizmî. İsâretü’t-terğîb ve’t-teşvîk ilâ’l-mesâcidi’s-selâse ve’l-beyti’l-atîk. nşr. Mustafâ Muhammed ez-Zehebî. Suudi Arabistan: Mektebetü Nizâr Mustafâ el-Bâz, 1418/1997.
• İbn Abdülberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed b. Abdülberr el-Kurtubî. el-İstîʿâb fî maʿrifeti’l-ashâb. nşr. Alî Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1413/1992.
• İbn Adiyy, Ebû Ahmed Abdullah b. Adiyy el-Cürcânî. el-Kâmil fî duʿafâʾi’r-ricâl. nşr. Âdil Ahmed Abdulmevcûd - Alî Muhammed Muʿavvid. 9 Cilt. Beyrut: el-Kütübü’l-İlmiyye, 1418/1997.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen. Târîhu Dımaşk. nşr. Amr b. Gurâme el-ʿUmrevî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• İbn Ebî Hayseme, Ebû Bekir Ahmed b. Ebî Hayseme. et-Târîhu’l-kebîr. nşr. Salâh b. Feth. 2 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 1427/2006.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe Abdullah b. el-Absî. el-Musannef. nşr. Muhammed Avvâme. 21 Cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble, t.s.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Alî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Alî Muhammed Muʿavvad. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Alî İbn Hacer el-Heytemî. Eşrefü’l-vesâʾil ilâ fehmi’ş-şemâʾil. nşr. Ahmed b. Ferîd el-Mezîdî. Beyrût: 1419/1998.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Sikât. nşr. Şerefü’d-Dîn Ahmed. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1395/1975.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. es-Sîretü’n-Nebeviyye ve Âhbâru’l-Hulefâ. nşr. Azîz Bey v.dğr. 2 Cilt. Beyrut: el-Kütübü’s-Sekâfiyye, 1417/1996.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik b. Hişâm el-Himyerî. es-Sîretü’n-nebeviyye. nşr. Mustafâ es-Sakkâ v.dğr. 2 Cilt. Mısır: Mektebetü Mustafâ el-Bâbî’l-Halebî, 1375/1955.
• İbn İshâk, Ebû Abdullah Muhammed b. İshâk b. Yesâr el-Muttalibî. es-Sîre (Kitâbu’s-siyer ve’l-megâzî). nşr. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1398/1978.
• İbn Kâni‘, Ebü’l-Hüseyn Abdülbâkî b. Kâni‘ ve’l-Bağdâdî. Muʿcemu’s-sahâbe. nşr. Salâh b. Sâlim el-Mısrâtî. 3 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Gurebâʾi’l-Eseriyye, 1418/1997.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. el-Maʿârif. nşr. Servet Ukkâşe. Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, 1413/1992.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. nşr. Nâsırüddin el-Elbânî. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, t.s.
• İbn Mende, Ebû Abdullah Muhammed b. İshâk. Fethu’l-elbâb fi’l-künâ ve’l-elkâb. nşr. Ebû Kuteybe Nazzâr Muhammed el-Fâriyâbî. Riyad: Mektebetü’l-Kevser, 1417/1996.
• İbn Mende, Ebü’l-Kâsım Abdurrahman b. Muhammed b. İshâk b. Mende el-Abdî el-Isbehânî. el-Mustahrec min kütübi’n-nâs li’t-tezkireti ve’l-mustatrafi min ahvâli’r-ricâli li’l- maʿrife. nşr. Amir Hasen Sabrî et-Temîmî. 3 Cilt. b.y.: t.s.
• İbn Nâsıruddîn ed-Dımaşkî, Muhammed b. Abdullah el-Kaysî. Câmiʿu’l-âsâr fî’s-siyer ve mevlidi’l-muhtâr. nşr. Ebû Yaʿkûb Neşʾet Kemâl. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Felâh, 1431/2010.
• İbn Saʿd, Ebû Abdullah Muhammed b. Saʿd b. Menî. et-Tabakât. nşr. Alî Muhammed Ömer. 11 Cilt: Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1421/2001.
• İbn Saʿd, Ebû Abdullah Muhammed b. Saʿd b. Menî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. nşr. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 8 Cilt. Beyrût: 1410/1990.
• İbn Seyyidünnâs, Ebü’l-Feth Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Yaʿmûrî. Uyûnu’l-eser fî funûni’l-megâzî ve’ş-şemâil ve’s-siyer. nşr. İbrâhîm Muhammed Ramadân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1414/1993.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe en-Nümeyrî. Târîhu’l-Medîne. nşr. Fehîm Muhammed Şeltût. 4 Cilt. Cidde: 1399/1979.
• İbnü’l-Âkûlî, Ebü’l-Mekârim Muhammed b. Muḥammed b. Abdullah. er-Rasf lima ruviye ani’n-nebî mine’l fiʿli ve’l-vasf. 2 Cilt. Beyrut: Müʾessesetü’r-Risâle, 1414/1994.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed el-Cezerî. Üsdü’l-gâbe fî maʾrifeti’s-sahâbe. nşr. Âdil Ahmed er-Rufâʿî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâʾi’t-Türâsi’l-Arabî, 1996.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. el-Mevâhibü’l-ledünniyye bi’l-menhi’l-Muhammediyye. 3 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkiyye, t.s.
• Kaşşâş, Ahmed Sa’îd. en-Nebât fî cibâ’li’s-Serât ve’l-Hicâz: Mu’cemü lügavî nebâti musavvar. 2 Cilt. Medine: Seravât, 2006.
• Keskin, Yusuf Ziya. Buhârî’nin et-Târîhu’l-kebîr’ine Yönelik Tenkitler. Marife. 2/3, 2003.
• Kıvâmüssünne et-Teymî, Ebü’l-Kâsım İsmail b. Muhammed. Siyerü’s-selefi’s-sâlihî. nşr. Kerem b. Hilmî b. Ferhât b. Ahmed. Riyad: Dâru’r-Râye, t.s..
• Merzübânî, Ebû Ubeydullah Muhammed b. İmrân. Muʿcemu’ş-şuʿarâ. nşr. F. Krenkow. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1402/1982.
• Mesʿûdî, Ebü’l-Hasen Alî b. el-Hüseyn b. Alî. et-Tenbîh ve’l-işrâf. nşr. Abdullah İbrâhîm es-Sâvî. Kahire: Dâru’s-Sâvî, t.s.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Künâ ve’l-esmâ. nşr. Abdurrahîm Muhammed Ahmed el-Kaşkarî. 2 Cilt. Medine: İmâdetü’l-Bahsi’l-İlmî, 1404/1984.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. Tehzîbu’l-esmâʾ ve’l-lügât. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.s.
• Öztürk, Levent, İlk Hicret Habeşistan, İstanbul: Siyer Yayınları, 2015.
• Semhûdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Abdullah. Vefâü’l-vefâ bi ahbâri dâri’l-Mustafâ. nşr. Hâlid Abdulganî Mahfûz. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Sıbt b. el-Acemî, Ebû Zer Ahmed b. İbrâhîm. Künûzu’z-zeheb fî târîhi Haleb. 2 Cilt. Haleb: Dâru’l-Kalem, 1417/1996.
• Süheylî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullah b. Ahmed. er-Ravd’ul-ünüf fî şerhi’s-sîreti’n-nebevîyye. nşr. Umar Abdüsselâm es-Selâmî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâʾi’t-Türâsi’l- Arabî, 1421/2000.
• Şâmî, Muhammed b. Yûsuf es-Sâlihî eş-Şâmî. Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd fî sîreti hayri’l-ibâd. nşr. Âdil Ahmed - Alî Muhammed Muʿavvid. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1993.
• Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî. Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Türâs, 1387/1967.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd el-Basrî. el-Müsned. nşr. Muḥammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Kahire: Dâru Hecer, 1419/1999.
• Yaʿkûb b. Süfyân el-Fesevî, Ebû Yûsuf Yaʿkûb b. Süfyân el-Fârisî. el-Maʿrife ve’t-târîh. nşr. Ekrem Dîyâ el-Umerî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1401/1981.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdullah Yâkût b. Abdullah er-Rûmî. Muʿcemü’l-büldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1995.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osmân b. Kâymâz. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâ. nşr. Şuʿayb el-Arnaût. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Zeynüddîn İbnü’l-Muvaffak, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn b. Abdurrahmân İbni’ş-Şeyh Ebi’l-Harem Mekkî b. Osmân eş-Şâriʿî eş-Şâfiʿî. Mürşidü’z-züvvâr ilâ kubûri’l-ebrâr. 2 Cilt. Kâhire: ed-Dâru’l-Mısriyyeti’l-Lübnâniyye, 1415.