Fıkıh Usûlündeki Nesh Teorisine Göre Kur’an’da Geçen Haber İfadelerinin Neshi

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 731 - 764, 31.12.2020

Recep Çetintaş

https://doi.org/10.47424/tasavvur.782990

Öz

İslâm’ın ilk dönemlerinden başlayarak âlimler neshin mahiyeti, delilleri ve Kur’an’da geçen emir ve nehiy ifadeleri yanında haber ifadelerinin neshin konusu olup olmayacağı meseleleri üzerinde yoğunlaşarak bir nesh teorisi meydana getirmişlerdir. Bu bağlamda şer’î hüküm içeren haber ifadelerinin emir ve nehiy manasında oldukları için metninin daha sonra gelen şer’î bir delille nesh edilmesi caiz görülmüştür. Haberin ifade ettiği şeye (medlûl) gelince; Allah’ın sıfatları ve kıyametin kopuşu gibi değişmesi mümkün olmayan şeylerden ise, yalana yol açacağı için, bunun nesh edilmesi caiz görülmemiştir. Bu iki konuda âlimler ittifak etmişlerdir. Geçmişte olanları ve gelecekte olacak hâdiseleri bildiren haberin ifade ettiği şeyin neshin konusu olup olmayacağı konusunda ise ihtilafa düşmüşlerdir. Keza vaad ve vaid bildiren haberler ile ebedîlikle kayıtlanan haber ifadelerini neshin caiz olup olmayacağı da tartışma konusu olmuştur. Burada Kur’an’da geçen haber ifadelerinin hangisinin nesh edilmesinin mümkün, hangisinin mümkün olmadığı meselesinin ana hatlarıyla ortaya konulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

haber, emir, nehiy, vaad, vaid, Fıkıh Usûlü

Teşekkür

Selamün aleyküm Osman hocam sizinle üzerinde konuştuğum maklem ekte gönderilmiştir.

Abrogation of News Expressions Mentioned in the Qur’an According to the Abrogation Theory in Fiqh Methodolgy

Öz

Along with the blogging of "Usul al-Fiqh", scholars have developed an abrogation theory by focusing on the nature of abrogation, it’s proofs and the abrogation of the order and forbid and news statements and whether they will be the subject of the abrogation. In this context, scholars agreed that it is permissible to abrogate the text of news statements. They also agreed on the fact that it is not permissible to abrogate the unchangeable news statements’ reporting (madlûl), such as the union of God, attributes of Allah and doomsday break. It is disputed whether the changeable news statements’ reporting what happened in the past and what will happen in the future are permissible to abrogate them. According to an opinion that is attributed to the majority of scholars, if the news statement is one of the things that can change, such as informing that a person is a believer or an unbeliever, it is permissible to abrogate it. According to one view, it is not permissible. While a group considered it permissible for news statement reporting about the future, it was not permissible for news statements’ reporting what happened in the past. While some scholars consider it permissible to abrogate the news statements that is promise and threatening, the majority said that it is not permissible.

Anahtar Kelimeler

News statements, order, forbid, promise, threatining, abrogation

Kaynakça

• Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddin Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Nşr. İbrâhîm el-Acûz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1425/2005.
• Bâcî, Ebü'l-Velîd Süleyman b. Halef. el-İşâratü fî usuli'l-fıkh. Thk. Muhammed Hasen İsmail. Beyrut: Dâru'l- Kütübi'l-İlmiyye, 1424/2003.
• Basrî, Ebü’l-Hüseyin Muhammed b. Ali. el-Mutemed fî usûli’l-fıkh. Thk. Muhyiddin Halil el-Meys. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• Bihârî, Muhibbullah b. Abdişşekûr. Müsellemü’s-subût. Leknevî’nin, Fevâtihu’r-rahmût adlı eseri içindedir. Nşr. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
• Birmâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdüddâim. el-Fevâidü’s-seniyye bi-şerhi’l-Elfiyye. Thk. Abdullah Ramazan Musa. Cîze: Mektebetü’t-Tev’iyeti’l-İslâmiyye, 1436/2015.
• Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr ʻan Usûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l- İslâmî, ts.
• Bulut, Ali. Belâgat -Meânî- Beyân- Bedî. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fî’l-Usûl. Thk. Acîl Câsim eş-Neşmî. Kuveyt: Dâru’t-Türâsi’l-İslâmî, 1414/1994.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf. el-Bürhân fî usûli’l-fıkh. Nşr. Salâh b. Muhammed b. Uveydah. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf. et-Telhîs fî usûli’l-fıkh. Thk. Muhammed Hasen İsmâîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Çetin, Abdurrrahman. “Nesih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2006 (XXXII, 579-586).
• Debûsî, Ebû Zeyd. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. Thk. Halil Muhyiddîn el-Meys. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1428/2007.
• Ebû Ya’lâ, Muhammed b. Hüseyin. el-Udde fî usûli’l-fıkh. Thk. Ahmed b. Ali b. Seyr el-Mübârekî. Riyâd, 1410/1990.
• Ekşi, Ahmet. "Cessâs ve Serahsî'de Mütekellimîn Metoduna Dair İzler Bağlamında Neshin Aklî Delilleri (Nesih- Bedâ Ayrımı)". İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi. 33/2019 (39-57).
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. Nşr. Nâcî es-Süveyd. Beyrut: el- Mektebetü’l-Asriyye, 1429/2008.
• Has, Şükrü Selim. “Klasik Fıkıh Usûlünde Neshin Mahiyeti”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 21 (2006/2).
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Sâbit. el-Fakîh ve’l-mütefakkıh. Thk. Ebû Abdurrahman Âdil b. Yusuf el- Garâzî. es-Suûdiyye: Dâru İbnü’l-Cevzî, 1421/2000.
• Hindî, Safiyyüddin Muhammed b. Abdürrahîm el-Urmevî. Nihâyetü’l-vusûl fî dirâyeti’l-usûl. Thk. Sâlih b. Süleyman Yusuf. Riyâd: Mektebetü’-Ticâriyye, 1417/1996.
• İbn Akîl, Ebü’l-Vefâ Ali b. Akîl. el-Vâzıh fî usûli’l-fıkh. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 1420/1999.
• İbn Emîru Hac, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed. et-Takrîr ve’t-tahbîr fî ilmi’l-usûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1404/1983.
• İbn Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osman b. Ömer, Muhtasaru Müntehe’s-sûl (su’âl) ve’lemel fî ‘ilmeyi’l-usûl ve’l- cedel, thk. Nezir Hammâd, (Beyrut: Dâru İbn Hazım, 1427/2006.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Thk. Mahmûd Hâmid Osmân. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1419/1998.
• İbn Kesîr, Ebü'l-Fida İmadüddin İsmail. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. Thk. Muhammed İbrâhîm el-Bennâ- Muhammed Ahmed Âşûr. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1404/1984.
• İbn Manzûr, Cemaleddin b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Dâru Sâdır, 1414/1993.
• İbn Müflih, Muhammed b. Muflih b. Muhammed. Usûlü'l-fıkh. Thk. Fahd b. Muhammed es-Sedehân. Mektebetü'l- Ubeykân, 1420/1999.
• İbnü'n-Neccâr, Takıyyüddin Ebü'l-Bekâ Muhammed. Muhtasaru't-Tahrîr Şerhu Kevkebi'l-münîr. Thk. Muhammed Zuhaylî vdğ. Mektebetü'l-Ubeykân, 1418/1997.
• İbrahim Mustafa ve dğr.. el-Mu’cemü’l-vasît. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1417/1996.
• Îcî, Ebü'l-Fazl Adudüddîn Abdurrahman. Muhtasaru’l-müntehe’l-usûlî li İbni’l-Hâcib el-Mâlikî. (Sa’düddin et- Taftazânî’nin Hâşiyesi içerisindedir). Thk. Muhammed Hasen İsmâil eş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1425/2004.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Şemsüddin Mahmud. Beyânü’l-Muhtasar Şerhu Muhtasarı İbni’l-Hâcib. Thk. Muhammed Muzaffer Bekâ. es-Suûdiyye, Dâru’l-Medenî, 1406/1986.
• İsnevî, Cemâlüddîn Ebû Muhammed Abdürrahîm. Nihâyetü’s-sûl şerhu Minhâci’l-vüsûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1420/1999.
• Karâfî, Şihâbüddin Ahmed b. İdrîs. Nefâisü'l-usûl fî Şerhi'l-Mahsûl. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1416/1995.
• Leknevî, Abdülalî Muhammed b. Nizamüddin. Fevâtihu’r-rahmût bi şerhi Müsellemi’s-sübût. Nşr. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
• Merdâvî, Alâüddîn Ebü’l-Hasen Ali b. Süleyman. et-Tahbîr Şerhu’t-Tahrîr fî usûli’l-fıkh. Thk. Abdurrahman b. Abdillah el-Cübreyn. Riyad: Mektebetü’-Rüşd, 1421/2000.
• Minyâvî, Ebü’l-Münzir Mahmud b. Muhammed. eş-Şerhu’l-kebîr li Muhtasari’l-usûl min ilmi’l-usûl. Mısır, 2011.
• Molla Fenârî, Muhammed b. Hamza b. Muhammed. Fusûlü'l-bedâi' fî usûli'ş-şerâi'. Thk. Muhammed Hasen İsmâil. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1427/2006.
• Pezdevî, Ebü’l-Usr Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed. Usûlü’l-Pezdevî. Abdülaziz el-Buharî’nin, Keşfü’l-esrâr adlı eseri içindedir. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Râzî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Fâris. Mu’cemü mekâyîsi’l-lüga. Thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer Fahreddin. el-Mahsûl fî ilmi'l-usûl. Thk. Tâhâ Câbir Feyyâz el-Alvânî. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1418/1997.
• Sem'ânî, Ebü'l-Muzaffer Mansur b. Muhammed. Kavâtı'u'l-edille fî'l-usul. Thk. Muhammed Hasen İsmail. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1420/1999.
• Semerkandî, Ebû Bekir Alaüddîn Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-ukûl fî usûli’l-fıkh. Thk. Abdülmelik Abdurrahman es-Sa’dî. Bağdat: Vüzâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’d-Diniyye, 1407/1987.
• Serahsî, Ahmed b. Ebû Sehl. Usûlü's-Serahsî. Thk. Ebü’l-Vefâ el-Afgânî. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1404/1984.
• Sübkî, Takıyyüddin Ebü’l-Hasen Ali. el-İbhâc fî şerhi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416/1995.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ. el-Muvâfakât İslâmî İlimler Metodolojisi. Çev. Mehmet Erdoğan. İstanbul: İz Yayıncılık, 1413/1993.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. İrşâdü’l-fuhûl ilâ tahkîki ilmi’l-usûl. Nşr. Ebû Musʻab Muhammed Saʻîd el-Bedrî. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1413/1992.
• Şîrâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali. el-Lüma’ fî usûli’l-fıkh. Thk. Muhyiddîn Mastû - Yusuf Ali Büdeyvî. Dımeşk: Dâru’l- Kelimi’t-Tayyib, ts.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmi’u’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
• Tehânevî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Mevsûâtü Keşşâf ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. Thk. Ali Dehrûc. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Üsmendî, Ebü’l-Feth Alâüddîn. Bezlü’n-nazar fî’l-usûl. Thk. Muhammed Zeki Abdülber. Kahire: Mektebetü’d- Dâri’t-Türâs, 1413/1992.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Haber”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1996, (XIV, 346- 349).
• Yerlikaya, Ünal. “Fıkıh Usûlünde Neshin İmkânı Sorununun Husn-Kubh Problemiyle İlişkilendirilmesi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 27 (2012/2), (87-107).
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. Dâru’l-Kütübî, 1415/1994.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedereddin Muhammed b. Abdullah. Teşnîfü'l-mesâmi' bicem'i'l-cevâmi'. Mektebetü Kurtuba li'l-Bahsi'l-İlmî ve İhyâi't-Türâs, 1419/1998.
• Zühaylî, Mustafa Vehbe. el-Vecîz fî usûli’l-fıkhi’l-İslâmî. Dımeşk: Dâru’l-Hayr, 1427/2006.