Hadis İlmi Açısından "Men Hafiza" Rivâyeti ve Manzum Kırk Hadis Geleneğine Tesiri

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 931 - 970, 31.12.2020

Mustafa Yüceer

https://doi.org/10.47424/tasavvur.791737

Cited By: 3

Öz

Hz. Peygamber’den (s) nakledilen rivayetler dine ait hükümleri bildirmekle beraber toplumsal ve kültürel bağları da etkilemiştir. Rivayetlerin tedvini ile birlikte ortaya çıkan hadis edebiyatı dinin bütün konularını kapsayan eserlerin yanında belirli konuları veya özellikleri barındıran metinler etrafında gelişmiştir. Bu eserlerden kırk hadisler, zayıf hükmü verilen bir rivayette geçen Hz. Peygamber’in şefaatine ulaşma ve fakih olarak diriltilme düşüncesiyle yaygınlık kazanmıştır. Özellikle Abdurrahman Câmî’nin etkisiyle kırk hadisler tam veya kısmî iktibasla ya da tercüme yoluyla nazma çekilerek Osmanlı döneminde manzum kırk hadis geleneği oluşmuştur.
Bu makalede zikri geçen ve zayıf kabul edilen "men hafıza" rivayeti hadis ilminin kriterlerine göre incelenmiş tespit edilen 13 sahabiden 41 farklı tariki değerlendirilmiştir. Ayrıca rivayette yer alan idrac ve lafız farklılıkları ile muhaddislerin bu rivayetle ilgili görüşleri dile getirilmiştir. Rivayetin muhtevasına dair yapılan tahlillerin yanı sıra Osmanlı şairleri özelinde rivayetin kırk hadis geleneğine etkisi ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kırk Hadis, Tahrîc, Osmanlı Manzum Hadis Edebiyatı

The Narration of "Men Hafiza" With Respect to Hadith Dicipline and its Effect on the Tradition of the Forty Hadith in Verse

Öz

The narrations narrated from the Prophet (pbuh) inform the religious judgements and also affected social and cultural ties. The hadith literature, which emerged with the compilation of narrations, has developed around texts that cover all subjects of religion as well as works that include certain subjects or characteristics. Among these works, forty hadiths have become widespread with the thought of attainment of the intercession of the Prophet and being resurrected as a faqih which is mentioned in a narration regarded as weak. Especially with the influence of Abdurrahman Câmî, the poetical tradition of forty hadiths was formed during the Ottoman period, being written in verse in full or partial quotation or translation. In this article, the aforementioned narration of men hafiza, which is considered weak, has been examined according to the criteria of the hadith science and 41 different tariqs from 13 detected companions are evaluated. In addition, the differences of idraj and wording versions in the narration and the views of the hadith scholars about this report were expressed. In addition to the analyzes made on the content of the narration, the effect of the narration on the tradition of forty hadiths has been revealed for the Ottoman poets were expressed.

Anahtar Kelimeler

forty hadiths, Explanation, Ottoman verse hadith literature

Kaynakça

• Aclûnî, Ebu’l-Fidâ İsmâîl b. Muhammed b. Abdilhâdî el-Cerrâhî. Keşfü’l-hafâ ve müzîlu’l-ilbâs amme’ştehera mine’l-ehâdîsi alâ elsineti’n-nâs. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Kudsî, 1. Basım, 1351.
• Aliyyü’l-Kârî, Ebu’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Herevî. Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l- Mesâbîh. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1. Basım, 1994.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. el-Câmiu li-şuabi’l-îmân. thk. Abdulali Abdulhamîd Hâmid. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî. ed-Duâfâu’s-sağîr. thk. Ebû Abdullah Ahmed b. İbrahim b. Ebu’l-Ayneyn. Mektebetü İbn Abbas, 1. Basım, 2005.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî. el-Camiu’l-müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasaru min umûri Rasulillahi ve sünenihi ve eyyâmihî. Riyad: Dârü’s-Selâm, 1. Basım, 1419.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî. Kitâbü’t-târîhi’l-kebîr. thk. Muhammed Abdulmuîd Hân. 8 Cilt. Haydarabad: Dâiratü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1. Basım, b.y.
• Bûsırî, Ebu’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Ebî Bekr b. İsmâîl. İthâfü’l-hıyere bi-zevâʾidi’l-mesânîdi’l-ʿaşere. thk. Dârü’l-Mişkât. 9 Cilt. Riyad: Dârü’l-Vatan, 1. Basım, 1999.
• Canlı, Mustafa. “Rivâyetlerde Âlim Portresi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (13M.S.), 43-70.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. Ta’lîkâtü’d-Dârekutnî ale’l-Mecrûhîn li-İbn Hıbbân. thk. Halil b. Muhammed el-Arabî. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1994.
• Ebû Bekir eş-Şâfiî, Muhammed b. Abdullah b. İbrahim b. Abdeveyh el-Bağdâdî. Kitâbü’l-Fevâid (Gaylâniyât). thk. Hilmi Kâmil. 2 Cilt. Riyad: Dâru İbnü’l-Cevzî, 1. Basım, 1997.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1. Basım, 1419.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk el-İsfahânî. Hilyetü’l-Evliyâ. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1409.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn. Silsiletü’l-ehâdisi’d-daîfe ve’l-mevdûa’ ve eseruha’s-seyyi’ fi’l-ümme. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 1. Basım, 1988.
• Fettenî, Cemâlüddîn Muhammed Tâhir b. Alî. Tezkiretü’l-mevdû’ât. Kahire: İdâretü’t-Tıbâ’ati’l-Münîre, 1. Basım, 1343.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: Otto Yayınları, 5. Basım, 2014.
• Hasan b. Süfyan, Ebu’l-Abbâs el-Hasen b. Süfyân b. Âmir eş-Şeybânî. Kitâbü’l-Erbaîn. thk. Muhammed b. Nâsır el-Acemî. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1414.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîhu medîneti’s-selâm (Târîhu Bağdâd). thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. 24 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1417.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Şerefü ashâbi’l-hadîs. thk. M. Sait Hatipoğlu. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 1972.
• Irâkî, Ebu’l-Fadl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân. el-Muğnî an hamli’l-esfâr fi’l-esfâr fî tahrîci mâ fi’l-İhyâʾi mine’l-ahbâr. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü Taberiyye, 1. Basım, 1995.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. Câmi’u beyâni’l-’ilm ve fadlihî ve mâ yenbağî fî rivâyetihî ve hamlihî. thk. Ebu’l-Eşbel ez-Züheyrî. 2 Cilt. S. Arabistan: Dâru İbnü’l-Cevzî, 1. Basım, 1994.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî b. Abdillah el-Cürcânî. el-Kâmil fî du’afâi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvad. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, b.y.
• İbn Asâkîr, Ebû Mansur Abdurrahman b. Hasan Fahruddîn. Kitâbü’l-erbaîn fî menâkibi ümmühâti’l müminîn. thk. Muhammed Mutî’ - Gazve Büdeyr. Dımeşk: Dârü’l-Fikr, 1. Basım, 1986.
• İbn Asâkîr, Ebû Mansur Abdurrahman b. Hasan Fahruddîn. Erbaûne hadisen fi’l-hassi ale’l-cihâd. thk. Abdullah b. Yusuf. Kuveyt: Dâru Hulefâi lil-Kitabi’l-İslâmî, 1. Basım, 1984.
• İbn Asâkîr, Ebû Mansur Abdurrahman b. Hasan Fahruddîn. Şerhu’l-erbaîne hadîsen en-Neveviyye. Meke: Mektebetü’l-Faysaliyye, 1. Basım, b.y.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-taʿdîl. thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî el-Yemânî. 9 Cilt. Haydarabad, 1. Basım, 1953.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Lisânü’l-Mîzân. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1. Basım, 2002.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Takrîbü’t-Tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Suriye: Dârü’r-Rüşeyd, 1. Basım, 1986.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tehzîbü’t-tehzîb. 15 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1993.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Telhîsü’l-habîr fî tahrîci ehâdîsi’l- Râfi’l-Kebîr. thk. Ebû Âsım Hasan b. Abbas b. Kutub. 4 Cilt. Mısır: Dârü’l-Kurtuba, 2. Basım, 1995.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Kitâbü’l-mecrûhîn mine’l-muhaddisîn. thk. Muhammed Abdülmecid es-Selefî. 2 Cilt. Riyad: Dârü’s-Sâmi’î, 1. Basım, 2000.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1. Basım, 1419.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l- Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414.
• İbn Ved’an, Muhammed b. Ali b. Ubeydullah b. Ahmed b. Sâlih b. Süleyman el-Mevsılî. el-Erba’ûne’l-Ved’âniyye (el-Mevdû’a). thk. Ali b. Hasan b. Ali b. Abdülhamid el-Eseri. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1986.
• İbn Ved’an, Muhammed b. Ali b. Ubeydullah b. Ahmed b. Sâlih b. Süleyman el-Mevsılî. el-Erbe’ûne’l-Ved’âniyye. Mısır: el-Mektebetü’l-Ezheriyye, 4681.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-’İlelü’l-mütenâhiye fi’l- ehâdîsi’l-vâhiye. thk. İrşâdü’l-Hakk el-Eserî. 2 Cilt. Lahor: Dâru Neşri’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1979.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî b. Ahmed el-Ensârî el-Mısrî. el-Bedrü’l-münîr fi’t-tahrîci’l- ehâdîsi ve’l-âsâri’l-vâkı’ati fi’ş-Şerhi’l-Kebîr. thk. Mustafa Ebu’l-Gayd vd. 9 Cilt. Riyad: Dârü’l-Hicret, 1. Basım, 2004.
• Kâdı Iyâz, Ebu’l-Fadl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. el-İlmâ’ ilâ ma’rifeti usûli’r-rivâyeti ve takyîdi’s-semâ’. thk. Seyyid Ahmet Sakr. Kâhire: Dârü’t-Turâs, 1. Basım, 1970.
• Karahan, Abdülkadir. İslâm-Türk Edebiyatında Kırk Hadis. Ankara: DİB Yayınları, 2. Basım, 1991.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn b. Nûriddîn Alî el-Haddâdî. Feydu’l-Kadîr şerhu’l- Câmi’i’s-sağîr. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 2. Basım, 1972.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. el-Kuşeyrî. el-Müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasaru mine’s-süneni bi- nakli’l-adli ani’l-adli an Rasûlillah. Riyad: Dârü’s-Selâm, 1. Basım, 1419.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Kitâbu’d-duafâi ve’l-mecrûhîn. thk. Bûrân ed-Dannâvî - Kemal Yûsuf el-Hût. Lübnan: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1. Basım, b.y.
• Râgıb el-İsfahânî. el-Müfredât fî garîbi’l-Kurʾân. thk. Ebu’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed Safvan Adnân ed- Dâvûdî. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1. Basım, 1412.
• Râmhürmüzî, Ebû Muhammed İbn Hallâd el-Hasen b. Abdirrahmân b. Hallâd el-Fârisî. el-Muhaddisü’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâʿî. thk. Muhammed Acac el-Hatib. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1. Basım, 1404.
• Sadruddîn el-Bekrî, Hasan b. Muhammed b. Muhammed et-Teymî. Kitâbü’l-erbaîne hadîsen. thk. Muhammed Mahfuz. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1980.
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. el-Mekâsıdü’l-hasene. thk. Muhammed Osman el-Haşt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1. Basım, 1985.
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. Fethu’l-muğîs bi şerhi Elfiyeti’l- hadîs. thk. Ali Hüseyin Ali. 4 Cilt. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 1. Basım, 2003.
• Sem’ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr el-Mervezî. el-Ensâb. thk. Abdurrahman b. Yahyâ el- Muallimî el-Yemânî. Haydarabad: Dâiratü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1. Basım, 1962.
• Sıbt İbnü’l-’Acemî, Ebu’l-Vefâ Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed b. Halîl el-Halebî. el-Keşfü’l-hasîs ammen rumiye bi-vad’i’l-hadîs. thk. Subhi es-Sâmarrâî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1. Basım, 1987.
• Sıbt İbnü’l-’Acemî, Ebu’l-Vefâ Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed b. Halîl el-Halebî. Erbaʿûne’l-büldâniyye (Kitâbü’l-Erbaʿîn el-müstagnî bi-taʿyîni mâ fîhi ʿani’l-muʿîn). thk. Muhammed İdris Zübeyr. Lahor, b.y.
• Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. ed-Dürerü’l-müntesire fi’l- ehâdîsi’l-müştehire. thk. Muhammed b. Lutfî es-Sabbâğ. Riyad: ’Imâdetü Şüûni’l-Mektebât, 1. Basım, 1983.
• Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Câmiu’s-sağîr fî ehâdisi’l- beşîri’n-nezîr. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1990.
• Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. ez-Ziyâdât ale’l-Mevdûât ve yüsemmâ zeylü el-Leâli’l-masnûa’, thk. Râmiz Hâlid Hacı Hasan, 2 Cilt. Riyad: Mekbetetü’l-Maârif, 1. Basım, 2010.
• Şuayb el-Arnavut - Beşşâr Avvâd Ma’ruf. Tahrîru Takrîbü’t-tehzîb. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1997.
• Tebrizî, Muhammed b. Abdullah el-Hatîb el-Umerî. Mişkâtü’l-Mesâbîh. thk. Muhammed Nâsıruddîn Elbânî. 3 Cilt. Beyrut: el-Müessesetü’l-Arabiyye, 3. Basım, 1985.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî. el-Câmîu’l-muhtasaru mine’s-süneni an Rasûlillah, Riyad: Dârü’s-Selâm, 1. Basım, 1419.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî. ’İlelü’t-Tirmizî, (el-Kebîr). thk. Subhi es-Sâmarrâî vd. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1. Basım, 1409.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ. Kitâbu’d-duâfâi’l-kebîr. thk. Abdülmu’tî Emîn Kal’acî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1984.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Mîzânü’l- İ’tidâl fî nakdi’r-ricâl veylühü Zeylü Mîzân’il-İ’tidâl. thk. Ali Muhammed Muavvad - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1995.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî. et-Tezkire fi’l- ehâdîsi’l-müştehire (el-Leʾâli’l-mensûre fi’l-ehâdîsi’l-meşhûre, el-Fevâʾidü’l-mensûre fi’l-ehâdîsi’l-meşhûre). thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1986.
• Zürkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilbâkî b. Yûsuf. Muhtasarü’l-Makâsıdi’l-hasene. thk. Muhammed b. Lutfî es-Sabbâğ. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 4. Basım, 1989.