Ebû Ca’fer Muhammed bin Abdullah el-İskâfî’nin Hayatı, Şahsiyeti ve Kelâmî Görüşleri

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 1107 - 1136, 31.12.2020

Yasin Ulutaş

https://doi.org/10.47424/tasavvur.794170

Öz

Erken dönem Mu’tezile kelâmcılarından biri olan Ebû Ca’fer Muhammed b. Abdullah el-İskâfî, (ö.240/854) kelâm ilmi ile ilgili sahip olduğu bilgi birikimini kullanarak İslam inanç ilkelerini daha çok akli ilkelerle savunmuştur. Mu’tezilenin genel metoduna uygun olarak tevhid, zat sıfat ilişkisi, halku’l-Kur’an, adalet, hüsün ve kubuh gibi konuları teşbihten uzak tenzihi önceleyen bir bakış açısıyla açıklamaya çalışmıştır. Allah’ın varlığını akli olarak ispat etmek amacıyla âlemin bütün unsurlarıyla hâdis olduğunu savunmuştur. Ayrıca yaşadığı dönemde sosyal bir problem olan imâmet konusu ile ilgili daha faziletli imâm varken faziletli olanın imâm olmasını meşru görerek Şia ile diğer Müslümanlar arasındaki bu sorunu çözmeye çalışmıştır. Makalede müellifin ilahiyat ve âlem ile ilgili görüşleri daha çok klasik kelâm kaynaklarından, imâmet ile ilgili düşünceleri ise müellifin eserlerinden faydalanılarak tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmamız, İslam düşüncesinin teşekkül döneminde İslam inancını savunan kelâmcıların görüşlerini dönemin şartları gözetilerek tarafsız bir şekilde ortaya koymayı hedeflemektedir. Bilindiği gibi İslam kelâmının oluşumuna katkı sunan ilk dönem kelâmcılarının yazdığı eserlerin büyük bir kısmı günümüze ulaşmamıştır. İslam kelâmının hangi şartlarda oluştuğu ve şekillendiğinin doğru bir şekilde öğrenilmesi açısından erken dönem kelâmcılarının görüşlerinin bilinmesi önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kelam, İlahiyat, Alem, İmamet, İskâfî

Abû Ja’fer Muhammâd İbn Abdallâh al-İskâfî’s Life, Personality and Opinions About Kalâm

Öz

One of the early era Mu’tezile theologians, Abû Ja’fer Muhammad bin Abdallâh al-İskâfî (death.240/854) has supported Islamic belief principals rather with rational principals by using his knowledge and wisdom about kalâm. In accordance with Mu’tezile’s general method, he has tried to explain things like tawhid, person and adjective relation, Koran’s people, justice and goodness and evil with a perspective that is far from comparison and prioritizes exclusion. With an aim to rationally prove Allah’s existence, he has supported that the whole universe is a hadith. He has also tried to solve the social problem of leadership in his era by regarding that it is appropriate that a virtuous imam could become a leader while there is a more virtuous one and by this, he has tried to solve the problem between the Shiah and other Muslims. In this article we have tried to determine the author’s opinions about theology and universe in rather classical kalâm sources and his opinions about leadership in his own works. We have aimed to objectively put forward opinions of theologians that supported the Islam belief in the era that Islam was getting its texture by regarding the era’s conditions in our study. As known, most of the works of the first era theologians who have contributed Islamic theologian’s formation have not reached today. It is important to know early era theologian’s opinions in order to learn under which conditions and how Islamic theology got formed.

Anahtar Kelimeler

Kelam, İlahiyat, alem, İmamet, İskâfî

Kaynakça

• Aydınlı, Osman. Mu’tezilî İmâmet Düşüncesinde Farklılaşma Süreci. Ankara: Araştırma Yayınları, 2003.
• Bağdâdî, Abdülkadir el-. Mezhepler Arasındaki Farklar, çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1990.
• Balâzürî, İmam Ahmed bin Yahya bin Cabir el-. Ensabu’l-Eşrâf. thk. Suheyl-Zekkar –Riyaz Zerkayi. Beyrut: Darü’l- ikr,1996.
• Bedevî, Abdurrahman. Min Tarih’l-ilhâd fil İslâm. Kahire: Siynâ en-Neşr, 1945.
• Câhiz, Ebu Osman Bahr b. Amr el-. Resâilü’c-Câhiz. şrh. Ali Ebu Mülhim. Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, 2002.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf. çev. Ömer Türker. İstanbul: TYEKB Yayınları, 2015.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn el-. Kitâbü’l-İrşâd. çev. Adnan Bülent Baloğlu vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Ebu Mülhim, Ali. Resâilü’c-Câhiz. Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, 2002.
• Emin, Ahmet. Fecrü’l-İslâm. çev. Ahmed Serdaroğlu. Ankara: Kılıç Kitabevi, 1976.
• Eş’arî, Ebû’l-Hasan. Makâlâtu’l-İslâmiyyin ve İhtilâfi’l-Musallîn. çev. Mehmet Dalkılıç-Ömer Aydın. İstanbul:Kabalcı Yayınevi, 2005.
• Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbeddîn Yâkût b. Abdillâh el-. Mu’cemü’l-Büldân, nşr. F. Wüstenfeld. Beyrut: Dârû Sâdr, 1977.
• Ka’bî, Ebü’l-Kâsım el-.Uyûnü’l-Mesâil ve’l-Cevâbât. thk. Râcih el-Kurdî vd. Amman:Dârü’l-Hâmid, 2014.
• Kâdî Abdülcebbâr, b. Ahmed el-Hemedânî. Fadlü’l-i’tizal ve Tabakâtü’l-Mu’tezile ve Mübâyenetihim Lisâiri’l- Muhâlîfin. thk. Fuad Seyyid. Tunus: ed-Dârü’t-Tunisiyye, Li’n-Neşr, 1974.
• Kâdî Abdülcebbâr, b. Ahmed el-Hemedânî. Şerhu’l Usûli’l-Hamse. çev. İlyas Çelebi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Kâdî Abdülcebbâr, b. Ahmed el-Hemedânî. el-Muğnî fi Ebvâbi’t-Tevhîdi vel-Adl. thk. Muhammed Mustafa Hilmî vd. Kahire: Darü’l-Mısriyye, 1960.
• İbn Ebü’l-Hadîd, Şerhu Nechil Belâğâ. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. Kum: Dârü Kütübi’l-Arabiyye, 1959.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Kurtubî. el-Faslfi’l-Milel ve’l-Ehva ve’n-Nihal. çev. Halil İbrahim Bulut. İstanbul: T.C.Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
• İbn Nedim, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebu Yakub İshak. Kitâbü’l-Fihrist. thk. Rıza Teceddüd el-Mâzendârî.Beyrut: Darü’l-Mesire, 1988.
• İbnu’r-Râvendî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Yahyâ b. Muhammed b. İshak. Kitâbü Fâdihatü’l-Mu’tezile. Paris, Edıtıons Oueıdat, 1975.
• İbn Tâvus, Ahmed b. Musa b. Ca’fer, Binâü el-Mkâletü’l-Fatımiyye fî Nakzî er-Risaletü’l-Osmaniye. thk. Seyid Ali el-Adnânî el-Ğureyfî. Beyrut: Müesse-setü Âl-i Beyt Li İhyâî Türâs, 2013.
• İskâfî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Abdullah el-. el-Mi’yârü’l-muvâzene. thk. Şeyh Muhammed Bakır el-Mahmudî, b.y., 1981.
• Malâti, Ebü’l-Hüseyin el-. et-Tembîh ve’r-Red alâ Ehli’l-Hevâ ve’l-Bida’. thk. Muhammed Zahir el-Kevserî. Beyrut: Mektebetü’l-Me’ârif, 1968.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan el-. Maddi ve Manevî Yüce Hedefler. çev. Bergamalı Cevdet Efendi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1993.
• Murtezâ, Ahmed b. Yahya b. Tabakâtü’l-Mu’tezile. thk. Susanna Diwald Wilzer Beyrut: Darü’l-Muntezir, 1988.
• Nesefî, Ebu’l-Muin en-. Bahrü’l-Kelâm. çev. Ramazan Biçer. İstanbul: Gelenek Yayınları, 2010.
• Sâbûnî, Nureddin es-. Mâtürîdiyye Akaidi. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1978.
• Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr es-. el-Ensâb. nşr. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî. Haydarâbâd: Matba’tü Meclisü Dâiretü el-Me’ârif el-Osmaniyye, 1977.
• Seyyid, Muhammed Salih Muhammed es-. Ebû Ca’fer el-İskâfî ve Erâühû el-Kelâmiyye ve’l-Felsefiyye. Kahire: Dârû Kubâ, 1998.
• Şehristânî, Muhammed eş-. el-Milel ve’n-Nihal. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Lıtera Yayıncılık, 2011.
• Teftâzânî, Sa’dûddîn Mes’ûd b. Fahreddîn et-. Şerhu’l-Akâid. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 2015.
• Ümit, Mehmet. Hicrî Üçüncü Asırda Şiî-Mu’tezilî İmâmet Tartışmaları ve İskâfî’nin Yeri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Ümit, Mehmet. “Zeydiyye Mezhebi, İmâmet Anlayışı ve Sahâbe Hakkındaki Görüşleri”. Yakın Doğu Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: I, Sayı:2 (2015), s. 93-118.
• Watt, W. Montgomery. İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Umran Yayınları, 1981.