Osmanlı İdaresinde Arnavutluk’ta Görülen Kripto (Gizli) Hıristiyanlar Üzerine Genel Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 1237 - 1268, 31.12.2020

İlir Rruga

https://doi.org/10.47424/tasavvur.804550

Cited By: 1

Öz

Balkan yarımadası Osmanlı Devleti’nin hâkimiyetine girdikten sonra orada yaşayan farklı milletler ile Osmanlılar arasında karşılıklı bir şekilde sosyo-kültürel, ekonomik, dinî vb. alanlarda bir etkileşim ve gelişim meydana gelmiştir. Bu etkileşim ve gelişimin nasıl olduğuna dair objektif ve sübjektif bazı çalışmalar yapılmıştır. Bu hususla ilgili son araştırmalarda ortaya çıkan ortak kanaat, Osmanlıların fethettikleri yeni bölgelerdeki Gayri Müslimlere İslâm dinini telkin etmekle birlikte onların din, gelenek ve örflerini zorla değiştirme politikaları izlemedikleri gerçeğidir. Nitekim Osmanlılar Balkanlarda 5 asır hâkimiyet sürmekle birlikte 20. yüzyıla gelindiğinde sadece Arnavutların ekseriyeti ve Boşnakların İslam’ı benimsedikleri görülmektedir.
Arnavutların İslâm dinini benimsedikleri dönemlere bakıldığında Kripto (gizli) Hıristiyan grupların değişik bölgelerde ve dönemlerde ortaya çıkmaları dikkatimizi çekmektedir. Kripto Hıristiyan vakaları Osmanlı’nın diğer Balkan bölgelerinde, Kıbrıs, Adalar, Trabzon vb. gibi yerlerde de görülmüştür. Bu makale günümüz Arnavutluk’un sınırları içerisinde meydana gelen Kripto Hıristiyan olaylarını incelemeyi amaçlar. Araştırmanın temel kaynaklarını o dönemin papaz raporları ve Osmanlı arşiv belgeleri oluşturmaktadır. Ayrıca bu konuyla ilgili yapılan yerli ve yabancı yeni çalışmalara da atıf yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kripto / Gizli Hıristiyan, Arnavut, Osmanlı, Hıristiyanlar, Müslümanlar, İslam, Din Değiştirme

A General Evaluation on the Crypto Christians in Albania in the Ottoman Administration

Öz

After the Balkan peninsula came under the rule of the Ottoman State, there is a mutual interaction and development in the fields of socio-cultural, economic, religious and so on between the Ottomans and different nations living there. Some objective and subjective studies have been done on how this interaction and development occurs. The common opinion that emerged in recent studies on this it is the fact that although the Ottomans instilled the religion of Islam in non-Muslims in the new regions they conquered, they did not follow the policies of changing their religious traditions and customs by force. As a matter of fact, although the Ottomans dominated the Balkans for 5 centuries when it comes to the 20th century, it is seen that only the majority of Albanians and Bosnians have adopted Islam.
The periods when Albanians adopted the religion of Islam (which century started more intense Islamization movements, 17th or 18th, if we mention) when we look at it, the emergence of Crypto Christian groups in different regions and periods draws our attention. The facts of Crypto Christians are in other Balkan regions of the Ottoman State it has been seen in places such as Cyprus, Islands, Trabzon etc. This article aims to examine the Crypto Christian events that occurred within the borders of today's Albania. The main sources of the research are the priest's reports and Ottoman archive documents of that period. In addition, we referred to new local and foreign studies on this subject.

Anahtar Kelimeler

Crypto Christian, Ottoman,, Albanian, Islam, Muslim, Conversion

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Mühimme Defterleri, III, H. 818, H. 852, H. 1037, H, 1475, H. 1643.
• Ahbab, Yakup. “Laramanlar: Gizli Hristiyan Arnavutların Mihaliç’e Sürgünü (1846-1848)”. Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies 55 (2020), 207-242.
• Akgündüz, Ahmed. Pax Ottoman. Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Yönetimi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2008.
• Aktan, Hamza. “Kur’an ve Sünnet Işığında Zımmilerin Hak ve Yükümlülükleri”. İstanbul: y.y., ts.
• Anamali, Skender (ve öte.). Historia e Popullit Shqiptar I. Tiranë: Akademia e Shkencave e Shqipërisë Instituti i Historisë - Toena, 2002.
• Arnold, Thomas Walker. İslâm’ın Tebliğ Tarihi. çev. Yıldırım, Bekir - Polat, Cenker İlhan. İstanbul: İnkılâb Yayınları, 2007.
• Aslan, Halide. “Tanzimat Döneminde Dinî Değişim Halleri: İhtida-Gizli Din-Tanassur ve Osmanlı”. Toplum Bilimleri Dergisi 6/12 (2012), 55-82.
• Biçoku, Kasem. “Fryma Shqiptare e Kishës Katolike dhe Kuvendi i Arbnit”. Studime Historike 3-4 (2003), 17-30. Bilge, Mustafa L. “Arnavutluk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 3. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Clayer, Nathalie. “Religious pluralism in the Balkans during the late Ottoman imperial era: towards a dynamic model”. Imperial Lineages and Legacies in the Eastern Mediterranean Recording the imprint of Roman, Byzantine and Ottoman rule. ed. Rhoads Murphey. 18/101-114. Londra - New York: Routledge - University of Birmingham, 2017.
• Czerminski, Marcin. Shqiperia (Pershkrime Historike, Etnografike, Kulturore dhe Fetare). çev. Leonard Zissi. Tiranë: Onufri, 2014.
• Duka, Ferit. “Kriptokristianizmi (Krishtërimi i fshehtë) dhe Kuvendi i Arbnit”. Studime Historike 3-4 (2003), 31-42.
• Duka, Ferit. “Perhapja e Islamizmit ne harkun kohor nga pushtimi Osman deri ne kuvendin e Arbnit”. Tiranë: Konferenca Ipeshkvnore e Shqipërisë, ts.
• Duka, Ferit. Shekujt Osmanë në Hapësirën Shqiptare (Studime dhe dokumente). Tiranë: UET (Universiteti Europian i Tiranës), 2009.
• Duka, Ferit. “Tokat e Kastrioteve: Zona Kruje-Diber”. Skënderbeu dhe Europa (Përmbledhje Kumtesash). Tiranë: Akademia e Shkencave e Shqipërisë, 2006.
• Efendi, Şeyhülislam Yenişehirli Abdullah. Behcetü’l-Fetâvâ. ed. Mustafa Demiray. İstanbul: Klasik Yayınları, 2011.
• Eryılmaz, Bilal. Osmanlı Devletinde Gayrimüslim Teb’anın Yönetimi. İstanbul: Risale Yayınları, 1990.
• Faveirial, Zhan Klod. Historia (me e vjeter) e Shqiperise. çev. Gent Ulqini. Tiranë: Plejad, 2004.
• Fayda, Mustafa. “Zimmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 44. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Frashëri, Mehdi. Historia e Lashtë e Shqipërisë dhe e Shqiptarëve. Tiranë: Phoenix, 2. Basım, 2000.
• Frazee, Charles A. Catholics ans sultans: the church and the Ottoman Empire: 1453-1923. Cambridge: Cambridge University, 1983.
• Gashi, Feim. “Kosova Cumhuriyeti’nde Yaşayan Gençlerin Dini Yönelimleri”. Balkan Araştırmaları Dergisi 1/1 (2010), 57-90.
• Gashi, Feim. “Yeni Dini Akımların Ortaya Çıkmasını Etkileyen Sosyo-Psikolojik Faktörler (Kosova Örneği)”. ed. Mehmet Dursun Erdem vd. 369-392. Ankara: Pruva Yayınları, 2019.
• Gıyasettin Aytaş. “Osmanlı Dönemi Belgelerinde Hoşgörü Ekseninde İçerik Analizleri ve Arnavutluk”. 275-288. Tiranë: TİKA - Shtypshkronja DAJTI, 2005.
• Giray, Muhteşem. “Berat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 5. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Gjini, Gasper. Ipeshkvia Shkup Prizren neper shekuj. Ferizaj: Drita, 1992.
• Graceni, Bardhyl. “Laramania fetare e shpatarakeve (fundi i shekullit XIX deri ne vitin 1908)”. Studime Historike 4 (1987).
• Isufi, Hajredin. “Aspekte te Islamizimit ne Çameri”. Studime Historike 3-4 (2004).
• İbnü’d-Deyba’, Ebû Muhammed Vecihüddin Abdurrahman b. Ali. Hadis Ansiklopedisi: Kütüb-i Sitte. Ankara: Akçağ Yayınları, b.y.
• Jacques, Edwin. Shqiptarët: Historia e Popullit Shqiptar nga Lashtësia Deri në Ditët e Sotme. çev. Edi Seferi. Tiranë: Kartë e Pendë, 1996.
• Kazıcı, Ziya. “İslam Devletlerinin Zımmi Tebeaya Bakışı (Osmanlı Örneği)”. İstanbul: y.y., 2007.
• Kiel, Machiel. Ottoman Architecture in Albania 1385-1912. İstanbul: Research Centre for Islamic History Art & Culture (IRCICA), 1990.
• Llukani, Andrea. Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë (nga vitet apostolike deri në vitet tona). Tiranë: Botimet Trifon Xhagjika, 2009.
• Michel, R. L. N. “Muslim-Christian Sect in Cyprus”. The Nineteenth Century Journal 63 (1908), 751-762.
• Mirdita, Zef. Krishtenizmi nder Shqiptare. Prizren - Zagreb: Drita & Misioni Katolik Shqiptar ne Zagreb, 1998.
• Özcan, Abdülkadir. “Devşirme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 9. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Özçelik, İsmail. Devlet-i ‘Aliyye’nin Toplumsal Düzeni ve Kurumları. Ankara: Gazi Kitabevi, 2013.
• Paqarizi, Sead. “Hıristiyanlığın Arnavutluk ve Kosova’ya Giriş ve Yayılış Sürecine Kısa Bir Bakış-1”. Balkan Araştırmaları Dergisi 3/1 (2011), 163-178.
• Paqarizi, Sead. “Hıristiyanlığın Arnavutluk ve Kosova’ya Giriş ve Yayılış Sürecine Kısa Bir Bakış-2” 2/2 (2011), 67- 83.
• Pelushi, Joan. “Kriptokrishterimi ne Shqiperi”. Tiranë: Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë, 2003.
• Pulaha, Selami. Qendresa e Popullit Shqiptar Kundër Sundimit Osman nga Shekulli XVI deri ne Fillim te Shekullit XVIII: (Dokumente Osmane). Tiranë: Akademia e Shkencave e RPS te Shqipërisë Instituti i Historise, 1978.
• Rruga, İlir. Arnavutluk’ta Hıristiyanlık ve İslamiyet’in Tarihçesi. Yayınlanmamış: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2011.
• Rruga, İlir. “Arnavutluk’ta Osmanlı Döneminde (XV-XVII. Yüzyıllarda) Müslümanlar ile Hıristiyanların Birlikte Yaşama Tecrübesi”. DEÜİFD (Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi) 47 (2018), 205-223.
• Sinani, Shaban. Kodiket Kronografike te Shqipërisë. Tiranë: Naimi, 2004.
• Skendi, Stavro. “Crypto-Christianity in the Balkan area under the Ottomans”. Slavic Review (ASEEES) 2/26 (1967), 227-246.
• Sufflay, Milan von. Situata e Kishës në Shqipërinë Paraturke: Zona e Depërtimit Ortodoks në “Digën” Katolike. çev. Edmond Malaj. Shkodër: Botime Françeskane, 2013.
• Thengjilli, Petrika. “Aspekte të Pakësimit Numerik të Bashkësisë Katolike në Shqipëri (shek. XVI-XVIII)”. Studime Historike 1-2 (2000), 21-44.
• Thengjilli, Petrika. Historia e popullit Shqiptar 395-1875. Tiranë: SHBLU, 1999.
• Thengjilli, Petrika. “Taksat e Zakonshme Shteterore ne Tokat Shqiptare Gjate Shek. XVII-XVIII”. Studime Historike 2 (1987).
• Tufan, Muzaffer. “Arnavutların Milli Kimliğini Koruyan Osmanlı Hoşgörüsü”. 259-268. Tiranë: TİKA - Shtypshtronja DAJTI, 2005.
• Türkan, Ahmet. Osmanlı’da Kripto Hıristiyanlar. İstanbul: Kitabevi, 2012.
• Türkan, Ahmet. “Tanzimat’tan Sonra Osmanlı Devleti’nde Tanassur Olayları ve Akdağmadeni’ndeki Gizli Hristiyan İstavriler”. Türk-İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 10 (Yaz) (2010), 141-174.
• Türkyılmaz, Zeynep. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Gizli Hristiyanlar”. Erişim 29 Eylül 2020. http://www.ottomanhistorypodcast.com/2014/11/gizli-hristiyanlik.html
• Yaman, Ahmet. “Zimmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 44. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Zamputi, Injac vd. Burime te Zgjedhura per Historine e Shqipërisë (Shqiperia nen Sundimin Feudal – Ushtarak Otoman 1506-1839). Tiranë: Universiteti Shteteror i Tiranës - Instituti i Historise dhe i Gjuhesise, 1961.
• Zamputi, Injac. Dokumente të Shekujve XVI-XVII për Historinë e Shqipërisë. Tiranë: Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë Instituti i Historisë, 1989.
• Zamputi, Injac. “Elemente te Vetedijes Shqiptare ne Perpjekjet per Liri, per Gjuhen Shqipe e per Aresim ne Shekujt XVI-XVII”. Studime Historike 3 (1965).
• Zamputi, Injac. Relacione mbi Gjendjen e Shqipërisë Veriore dhe të Mesme nga shek. XVII, (1610-1634). Tiranë: b.y., 1963.
• Zefi, Dom Shan. “Diskutime”. Shkodër: Phoenix, 2000.
• Zefi, Dom Shan. “Fenomeni i Laramanizmit në Vazhdën e Islamizimit Ndërshqiptar në Dritën e Relacioneve Kishtare”. Shkodër: Phoenix, 2000.
• Zefi, Dom Shan. Islâmizimi i Shqiptarëve Gjatë Shekujve (XV-XX) - (Arsyet e islamizimit dhe qendrimi i kishes ndaj kesaj dukurie). Prizren: Drita, 2000.
• Zefi, Dom Shan. “Kuvendi i Parë i Arbnit (1703)”. Tiranë: Konferenca Ipeshkvnore e Shqiperise, 2009.
• Zojzi, Rrok. “Mbeturina te familjes patriarkale qe i behen pengese emancipimit te plote te gruas shqiptare”. Studime Historike 1 (1969), 33-37.
• Osmanlı Arşiv Belgelerinde Arnavutluk - Shqiperia ne Dokumentet Arkivale Otomane. İstanbul: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2008.