Tütün Kullanımına Mutedil Bir Yaklaşım: Şevkizâde Süleyman Efendi’nin Duhân Risalesi

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 1399 - 1439, 31.12.2020

Şenol Saylan

https://doi.org/10.47424/tasavvur.810828

Cited By: 2

Öz

18. yüzyılın başlarında vefat ettiği düşünülen Şevkizâde Süleyman Efendi, tütün kullanımının yaygınlaştığı ve şiddetli yasaklamalar sonrası yasakların gevşediği bir dönemde yaşamış bir Osmanlı âlimidir. Bu dönem, Şeyhülislam Bahâî Mehmed Efendi’nin (ö. 1064/1654) tütünün mubahlığına dair verdiği fetvası ve devletin tütünü resmen vergilendirmesi (1688) sonrasına tekabül eder. Söz konusu dönemde tütün kullanmanın hükmüyle ilgili tartışmalar yoğun bir şekilde devam etmekte olup, lehte ve aleyhte pek çok risâle kaleme alınmıştır.
Konuyla ilgili risale kaleme alan müelliflerden biri olan Şevkizâde risalesinde, tütün kullanımı ile ilgili tartışmalarda uygun olmayan deliller ve hakarete varan sert bir üslup kullanıldığı, tütün içilmesine engel olmak ve fitneyi önlemek üzere bu eserlerde konuyla ilgili nass bulunmadığı ve kıyasla hüküm istihraç etmenin ihmal edildiği gibi pek çok asılsız iddialarda bulunulduğunu belirtir. Söz konusu tartışmaların ise insanları kafa karışıklığı içinde bıraktığını, bu nedenle Kitap, sünnet ve müçtehitlerin görüşleri ışığında mesele ile ilgili doğruları ortaya koymak üzere kısa bir risale telif ettiğini belirtir. Tütünle ilgili genellemeci bir hükümden kaçınan Şevkizâde risalesinde; tütün kullananların mescide gelmekten menedilmesi, tütünün habâisten olup olmadığı, devlet başkanının tütün hakkındaki emrinin hükmü ve bağlayıcılığı, tütün kullanmanın haramlığını ve mubahlığını savunanların bazı iddialarının değerlendirilmesi ve tütün içmenin oruca etkisi gibi meselere ayrı ayrı temas eder.
Bu makalede Şevkizâde’nin tütün hakkındaki risâlesi tanıtıldı ve incelendi, ayrıntılı olarak muhtevasına temas edildi ve son olarak risâlenin tahkikli metnine yer verildi.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Osmanlı, Tütün, Şevkizâde Süleyman, Nebzetün Min Hükmi’d-Duhân, Nebza min hukm al-duhân

A Moderate Approach to Smoking: The Treatise of Duhān by Shavki-zāde Suleymān Efendi

Öz

Shavki-zāde Suleymān Efendi, who was thought to have died in the early 18th century, is an Ottoman scholar who lived in a period when tobacco use became widespread and prohibitions were relaxed after severe prohibitions. This period corresponds to the fatwa of Shayh al-Islam Bahâî Mehmed Efendi (d. 1064/1654) regarding the permissibility of tobacco and the state's official taxation of tobacco (1688). During this period, discussions on the provision (hukm) of tobacco use continued intensely, and many treatises were written for and against.
Shavki-zāde is one of the authors who wrote a treatise on the subject. He states that in discussions about the use of tobacco are used improper evidence and insulting style. He states that in order to prevent smoking and to prevent chaos, many unfounded claims have been made in these works, such as the absence of narration (nass) on the subject and neglecting judgment by analogy. He says that these discussions left people in confusion, therefore, wrote a short treatise to reveal the truth about the issue in the light of the Book (Qurʾān) and the Sunnah and the views of the mujtahids.
Shavki-zāde avoids a generalist provision about tobacco and he deals with the following issues separately in the treatise: Prohibition of tobacco users from coming to the mosque; whether tobacco is one of the dirty things (habāith); the provision and bindingness of the head of state's order on tobacco; evaluation of some of the claims of those who defend the prohibition (hurmat) and permissibility (ibāha) of using tobacco; the effect of smoking tobacco on fasting.
In this article, Shavki-zāde's treatise about tobacco was introduced and its content was discussed in detail, and finally, edition critical text of the treatise was included.

Anahtar Kelimeler

Fıqh, Ottoman, Tobacco, Shavki-zāde Suleymān, Hukm al-Duhan

Kaynakça

• Akhisârî, Ahmed. “er-Risâletü’d-duhâniyye”. Tütün İçmek Haram mıdır?. mlf. Yahya Michot. 91-96. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2015.
• Aynî, Bedreddin Mahmûd b. Ahmed el-Hanefi. Umdetü'l-kārî şerhi Sahîhi'l-Buhârî. 6. Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî. 1431/2010.
• Begavî, Ḥüseyn b. Mesûd el-Ferrâ. Mesâbîhü's-Sünne. nşr. Yûsuf Abdurraḥmân el-Maraşlî vd. 1. ve 2. Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 1407/1987.
• Beydâvî, Ebû Saîd Abdullâh b. Ömer eş-Şîrâzî. Envâru't-tenzîl ve esrâru't-teʾvîl. nşr. Muhammed Abdurrahman el-Maraşlî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, 1418/1997.
• Çiftçi, Fethullah. Kadızâde Mehmed Efendi Mebhas-ı Îmân: Dil İncelemesi-Tenkitli Metin-Dizin. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Damad, Abdurrahman Gelibolulu Şeyhizade. Mecmaü’l-enhur fî şerhi Mülteka’l-ebhur. 1. Cilt. thr. Halil İmran el- Mansur. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998/1419.
• Devletî, Ahmed. Risâletü’l-insâfiyye fî bahsi’d-duhâniyye. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Kasîdecizâde Koleksiyonu, 672, 24b-32b.
• Goodman, Jordan. Tobacco in History: The Cultures of Dependence. London: Routledge, 1993.
• Haddâdî, Ebû Bekr b. Ali b. Muhammed ez-Zebidî. el-Cevheretü'n-neyyire. 1. Cilt. İstanbul: Maṭbaa-i Ḫayriyye, 1322/1905.
• Halebî, İbrâhîm b. Muhammed b. İbrâhîm. Mülteka'l-ebhur. Beyrût: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1418/1998.
• Hatipoğlu, İbrahim. “Süleyman Fâzıl Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/86-87. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• İbn Melek, İzzeddin Abdüllatif b. Abdülazîz b. Emireddin. Mebârikü'l-ezhâr fî şerhi Meşâriki'l-envâr. 1. ve 2. Cilt. Beyrut: Dârü'l-Cîl, 1415/1995.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrahîm b. Muḥammed el-Mıṣrî. el-Eşbâh ve'n-Neẓâîr. Beyrût: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1419/1999.
• Kâdî İyâz, Ebü'l-Fazl İyaz b. Musa b. İyaz el-Yahsubi. İkmâlü’l-mu’lim bi-fevâidi Müslim. 2. Cilt. thk. Yahyâ İsmail. Beyrut: Dârü’l-Vefâ, 1419/1998.
• Kalaycı, Mehmet & Öztürk, Eyüp. “18. Yüzyıl Osmanlı Coğrafyasında Tütünün Sosyo-Kültürel Zeminine Dair Bir Metin: Ebū Sehl Numān Efendi ve Taḥlīlu’d-Duḫān Adlı Risâlesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 58/1 (2017), 1-45.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu'cemü'l-müellifîn. Beyrut: Mektebetü'l-Müsennâ, [t.y.].
• Kermî, Zeynüddîn Mer'i b. Yusuf el-Hanbelî. Tahkīku’l-burhân fî şe’ni’d-duhân ellezi yeşrabuhü’n-nâsü’l-ân. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2000.
• Lekânî, İbrahim. Nasîhatü’l-ihvân bi-ictinâbi’d-duhân. thk. Ahmed Mahmud Âli Mahmud. Bahreyn: y.y., t.y.
• Mollâ Hüsrev, Muḥammed b. Ferâmerz b. Alî. Dürerü'l-hükkâm şerḥu Gureri'l-aḥkâm. 1. Cilt. Dâru İḥyâi'l-Kütübi'l- Arabiyye, t.y.
• Okur, Kâşif Hamdi. “17. Yüzyıl Osmanlı Fıkıhçılarının Nevazile Yönelik Fıkhî Argümantasyonu Mehmed Fıkhî el-Aynî ve Risâletü’d-Duhân ve’l-Kahve Örneği”. Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası (Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler) - XVII. Yüzyıl. ed. Hidayet Aydar-Ali Fikri Yavuz. 381-393. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2017.
• Özen, Şükrü. “Tütün”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/5-9. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Özer, Hasan - Ateş, Mustafa. “17. Yüzyılda Nevâzil Türü Bir Mesele Olarak Tömbeki: İbrahim b. Ebî Seleme ve Pîrîzâde İbrâhim’in Tömbeki Risâleleri – Neşir ve Tahlil –“. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 35 (2020), 599-637.
• Remli, Zeynüddin Hayreddin b. Ahmed el-Eyyubi. el-Fetava'l-Hayriyye. 2. Cilt. Der. Muhammed İbrâhim. Kahire: el-Matbaatü'l-Kübra'l-Emiriyye, 2. Basım, 1882.
• Saylan, Şenol. “17. Yüzyıl Osmanlısında Bir Tütün Müdafaası: Ahmed Devletî’nin Risâletü’l-İnsâfiyye fî Bahsi’d- Duhâniyye Adlı Risâlesi”. AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (2020), 28-58.
• Seyyid Ali, Yakub b. Seyyid Ali el-Bursevî. Mefâtîhü’l-cinân ve mesâbîhü’l-cenân şerhu Şir‘ati’l-İslâm. thk. Ahmet Hâdi el-Kassâr. Lübnan: Kitâb Naşirûn, 1432/2011.
• Şerîf Curcânî, Alî b. Muḥammed b. Alî eş-Şerîf. Kitâbu't-taʿrîfât. nşr. İbrâhîm el-Ebyârî. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l- Arabî, 1405/1985.
• Şeyhzade, Muhyiddin Mehmed Kocevi. Hâşiye ala Tefsiri'l-Kâdi el-Beyzâvî. 2.-8. Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1419/1999.
• Şürünbülâlî, Hasan b. Ammar Ali. Merâkı’l-felâh fî şerh-i Nûri’l-izâh. Lübnan: Mektebetü’l-Asriyye, 1425/2005.
• Taberânî, Ebû'l-Kāsım Süleymân b. Ahmed eş-Şâmî. el-Muʿcemü'l-kebîr. nşr. Hamdî b. Abdulmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâŝi'l-Arabî, 1983.
• Yılmaz, Fehmi. Osmanlı İmparatorluğu’nda Tütün: Sosyal, Siyasi ve Ekonomik Tahlili. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Zeydânî, Muzhirüddin el-Hüseyin b. Mahmud. el-Mefâtîh fi şerhi’l-Mesâbîh. 2. ve 3. Cilt. thk. Nureddin Talib. Beyrut: Dâru’n-Nevâdir, 1433/2012.