Mütekaddim Dönem Sünnî Kelâmında Keramet

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 63 - 94, 30.06.2021

Hasan Sefa Turan

https://doi.org/10.47424/tasavvur.884659

Öz

Kelâm’da nübüvveti ispat meselesinde kullanılan temel delil mucizeler-dir. Bu sebeple mucizeye benzer şekilde ortaya çıkan diğer olağanüstü hâller, kelâmcıların gündeminde daima yer edinmiştir. Mucizeye ortaya çıkış şekli bakımından en fazla benzeyen velinin elinde olağanüstü olarak gerçekleşen keramet hadiseleridir. Keramet, Sünnî kelâmın oluşum döneminden sonraki asırlara kadar kelâm kitaplarında tartışılmış ve belirli bir teorik zemine konulmaya çalışılmıştır. Diğer kelâm tartışmalarında olduğu gibi, keramet meselesinde de Sünnî kelâmcıların önde gelen muhatapları Mu’tezile kelâmcıları olmuştur. Çalışma, mütekaddim dönem Sünnî kelâmındaki keramet yaklaşımlarını incelemeyi kendisine hedef edinmektedir. Bu minvalde, Eş’ariyye ve Mâtürîdiyye kelâm ekollerinin temel yaklaşımlarını belirleyen kelâmcılar çalışmaya dahil edilmiştir. Eş’ariyye kelâm ekolünden İmam Eş’arî (ö. 324/935), İbn Fûrek (ö. 406/1015), Bâkıllânî (ö. 403/1013), Abdülkâhir el-Bağdâdî (ö. 429/1037), İmamü’l-Harameyn el-Cüveynî (ö. 478/1085), Ebû Abdullah el-Halîmî (ö. 403/1012) ve Ebû İshâk el-İsferâyînî (ö. 418/1027); Mâtürîdiyye kelâm ekolünden ise İmam Mâtürîdî (ö. 333/944), Hakîm es-Semerkandî (ö. 342/953), Ebü’l-Yüsr el-Pezdevî (ö. 493/1100) ve Ebü’l-Mu’în en-Nesefî (ö. 508/1115) bu kapsamda çalışmaya dahil edilmiştir. Diğer taraftan sistematik kelâmın dışında kalan bazı müelliflerde çalışma kapsamına alınarak keramet kavramının ilk kullanımına işaret edilmiş ve farklı yaklaşımlar çalışmaya dahil edilmiştir. Çalışmada, kelâmcıların konu hakkındaki görüşleri deskriptif olarak sunulmakta, bu görüşlerden elde edilen yaklaşımlar ise değerlendirmeye tâbi tutulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Nübüvvet, Mucize, Veli, Keramet, Olağanüstü

Karāma in Early Period Sunnī Kālam

Öz

The main evidence used in a matter of proving prophethood in Kalām is miracles. For this reason, other extraordinary situations that miraculously occur have always been on the agenda of theologians. Of these the most similar to miracle is karāma events that occur extraordinary in the hands of Walī. Karāma has been discussed on certain theoretical grounds in kalām books during the beginning period of Sunnī kalām. As in other theological debates, the leading adversaries of Sunnī theologians in the issue of karāma were Muʿtazilite theologians. This study discusses approaches towards karāma in early period of Sunnī kalām. Accordingly, the scholars who determined the basic approaches of Ashʿariyya and Māturīdiyya kalām schools are included in the study. İmām al-Ashʿarī (d. 324/935), Ibn Fūrak (d. 406/1015), al-Bāqillānī (d. 403/1013), ʿAbd al-Qāhir al-Baghdādī (d. 429/1037), Abu’l-Maʿālī İmām al-ḥaramayn al-Juwaynī (d. 478/1085), Abū ʿAbdallāh al-Ḥalīmī (d. 403/1012) and Abū Isḥāq al-Isfarāyīnī (d. 418/1027) from Ashʿarī school; Abū Manṣūr al-Māturīdī (d. 333/944), Ḥakīm as-Samarqandī (d. 342/953), Abū al-Yusr al-Bazdawī (d. 493/1100) and Abū al-Muīn an-Nasafī (d. 508/1115) from Māturīdiyya school, in this context, are included in the study. Besides, some authors from fields other than kalām are included in the scope of the study in order to determine the first use of the concept of karāma and different approaches are discussed. In the study, after the views of the theologians on the subject are presented descriptively, these views are critically assessed.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Prophethood, Miracle, Karāma, Walī, Extraordinary

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Akîdetü Rivâyetü Ebî Bekr el-Hallâl. thk. Abdülaziz es-Seyrevân. Dımaşk: Dâru’l-Kuteybe, 1987.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn el-Herevî. Şerhu’l-Fıkhi’l-ekber. thk. Mervân Muhammed eş-Şiâr. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1997.
• Altıntaş, Ramazan. “Ebû Hanîfe’nin Kelâm Metodu ve “el-Fıkhu’l-Ekber” Adlı Eserine Yöneltilen Bazı İtirazlar”. İslâmî Araştırmalar 15/1-2 (2002), 185-205.
• Apaydın, H. Yunus. “İbn Ebî Zeyd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Ocak 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-hazm#1
• Aslan, Abdülgaffar. “Kelâm İlminin Gelişmesinde Türklerin Katkısı –Ebu’l-Mu’în en-Nesefî Örneği-“, Uluslararası Türk Dünyasının İslâmiyete Katkıları Sempozyumu, ed. İsmail Hakkı Göksoy, Nejdet Durak. 1/477-490. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2007.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed er-Rûmî el-Mısrî. Şerhu’l-Akîdeti’t-Tahâviyye. thk. Abdüsselâm Abdilhâdî Şenâr. Beyrut: Dâru’l-Beyrut, 1430/2009.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir et-Temîmî. Mezhepler Arasındaki Farklar. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Bağdâdî. Usûlü’d-din. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye, 1981.
• Bâkıllânî, Kâdî Ebû Bekir Muhammed b. Tayyib. Olağanüstü Olaylar ve Aralarındaki Farklar. çev. Adil Bebek. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• Bâkıllânî. el-İnsâf fîmâ yecibü i’tikadühu fe’lâ yecûzü’l-cehlü bihi. Mısır: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2000.
• Bardak, Ahmet. “İbn Fûrek’in el-Hudûd fi’l-Usûl Adlı Eserindeki Kelâmî Kavramlar”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 19/2 (2019), 415-440.
• Bektaş, Kevser Demir. Mu’tezile ve Keramet -Behşemiyye ve Hüseyniyye Ekolleri Arasında Kerametin İmkânı Üzerine Tartışmalar-. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2019.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Tavâli’u’l-Envâr. çev. İlyas Çelebi, Mahmut Çınar. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillah b. Yusuf. el-Akîdetü’n-Nizâmiyye. thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî. Kâhire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1992.
• Cüveynî. Kitâbü’l-İrşâd. thk. Tevfik Ali Vehbe. Ahmed Abdurrahim es-Sâyih. Kâhire: Mektebetü’s-Sekâfeti’t- Diniyye, 2009.
• Cüveynî. Luma’u’l-Edille Ehl-i Sünnet İnancının Delilleri. çev. Murat Serdar. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2017.
• Çelebi, İlyas. “Zühd ve Kuruluş Dönemlerinde Kelâm-Tasavvuf İlişkisi”. İlahiyat Fakülteleri Kelâm Anabilim Dalı Eğitim-Öğretim Meseleleri Koordinasyon Toplantısı-II. 2/185-196. İstanbul: İFAV Yayınları, 1998.
• Ebû Hanîfe, Nu’mân b. Sâbit. “el-Fıkhü’l-Ekber”. İmam-ı A’zam’ın Beş Eseri. çev. Mustafa Öz. 53-58. İstanbul: İFAV Yayınları, 2012.
• Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ, Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef. el-Mutemed fî usûli’d-dîn, thk. Vedî Zeydân Haddâd. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1974.
• Ebu Zehra, Muhammed. Ebû Hanîfe. çev. Osman Keskioğlu. İstanbul: DİB Yayınları, 1959.
• Eş’arî, Ebü’l-Hasen. el-İbâne an usûli’d-diyâne. Beyrût: Dâru İbn Zeydûn, ts.
• Gündoğdu, Mehmet. Ebû İshâk el-İsferâyînî ve Akaid Risâlesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1990.
• İbn Fûrek, Ebû Bekr, Mücerredu’l-Makalâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasen el-Eş’arî. Kâhire: Mektebetü li’l’Sekâfeti’l-Diniyye, 2005.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâ ve’n-Nihal Dinler ve Mezhepler Tarihi. çev. Halil İbrahim Bulut. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen el-Hemedânî. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. thk. Muhammed Muhammed Kasım. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
• Karadaş, Cağfer. “İbn Hazm ve Eş’arîlik Eleştirisi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (2009), 89-102.
• Kılavuz, Ulvi Murat. “İbn Hazm’da Nübüvvet Tasavvuru”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/1 (2015), 1-31.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. er-Risâle. çev. Ali Arslan. İstanbul: Arslan Yayınları, 1978.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. İslâm Akaidine Dair Eski Metinler. çev. Yusuf Ziya Yörükan. İstanbul: MEB Yayınları, 1953.
• Molla Câm’î, Nûruddîn Abdurrahman b. Nizâmiddîn Ahmed b. Muhammed. Nefehâtü’l-Üns min Hadarâti’l-Kuds Evliyâ Menkıbeleri. çev. Lâmiî Çelebi. sad. Süleyman Uludağ-Mustafa Kara. İstanbul: Marifet Yayınları, 1998.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu’temid. et-Temhîd li-Kavâidi’t-Tevhîd. thk. Muhammed Abdurrahman eş-Şâgûl. Kâhire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2006.
• Nesefî. Bahrü’l-Kelâm. thk. Muhammed Seyyid el-Bersîcî. Umman: Dâru’l-Feth, 2014.
• Nesefî. Tebsıratü’l-Edille. thk. Claude Salame. Dımaşk: Instıtut Françaıs De Damas, 1990.
• Pezdevî, Sadru’l İslâm Ebü’l Yüsr Muhammed b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdilkerim. Usûlü’d-Dîn. thk. Hanz Peter Lins, Ahmed Hicâzî Sekâ. Kâhire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1424/2003.
• Pezdevî. Ehl-i Sünnet Akâidi. çev. Şerafeddin Gölcük. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2013.
• Semerkandî, Ebû’l Kâsım el-Hakîm. es-Sevâdü’l-A’zam. İstanbul: Dâru’l-Yasin, 2013.
• Seyyid Şerif Cürcânî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Ali. Şerhu’l-Mevâkıf. çev. Ömer Türker. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Seyyid Şerif Cürcani. Mu’cemü’-Ta’rifât, thk. Muhammed Sıddık el-Minşevî. Kâhire: Dâru’l Fadîle, 2004.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Tabakâtü’ş-Şâfi’iyyeti’l-Kübrâ. 10 Cilt. Kâhire: Dârü’l- İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye. 1383/1964.
• Şık, İsmail- Arıcı, Mehmet. “Abdülkâhir el-Bağdâdî’nin Mucize ve Keramet Anlayışı”. Çukurova İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (2016), 93-112.
• Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Metnü’l-Akîdeti’t-Tahâviyye, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1416/1995.
• Tehânevî, Muhammed A’la b. Alî. Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. nşr. Ali Dahrûc-Abdullah Hâlidî. Lübnan: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Topaloğlu, Bekir – Çelebi, İlyas, Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 4. Basım, 2015.
• Türcan, Galip. “İbn Hazm’a Göre Ehl-i Sünnet Kavramının İçeriği”. Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 6/3 (Eylül-Aralık 2009), 81-95.
• Yavuz, Salih Sabri. “Ehl-i Sünnet ve Mutezile Bağlamında Doğruluk Ölçüsü Olarak Keramet”. Kelâm Araştırmaları Dergisi 3/1 (2005), 91-116.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İslâm Akâidinde Kutsiyet, Velâyet ve Keramet İnancına İtikâdî Mezheplerin Bakışı”. İslâm Düşünce ve Geleneğinde Kutsiyet, Velâyet, Keramet Sempozyumu. 1/113-150. ed. Yusuf Şevki Yavuz. İstanbul: KURAMER Yayınları, 2017.
• Yurdagür, Metin. Kelam Tarihi Ekoller-Şahıslar-Eserler. İstanbul: İFAV Yayınları, 2017.