The Epistle of ʿAlāʾ al-dīn Abū Bakr al-Kāsānī on Creed Named al- Muʿtamad min al-muʿtaqad (Critical Edition-Translation-Analysis)

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 499 - 562, 30.06.2021

Enes Durmuş Muhammed Osman Doğan

https://doi.org/10.47424/tasavvur.912687

Öz

This article covers the critical edition, translation and analysis of the epistle on creed, al- Muʿtamad min al-muʿtaqad, written by the famous Hanafī jurist ʿAlāʾ al-dīn Abū Bakr b. Masʿūd al-Kāsānī. In his work, which can be evaluated in the literature of creed, al-Kāsānī explains the basics of Hanafī-Māturīdī belief in a brief and concise manner without any discussion. This study consists of three main parts: examination, critical edition and translation. In the examination part of the study, the life of the author is handled with various aspects, and at the same time information is given about the relation of the work to the author, its position in the literature, its method and content as well as its manuscripts. Then, based on the six manuscript copies of the work which are available in various manuscript libraries, the critical edition and the translation of the work is given. It is aimed that this work, which is discussed in Turkish for the first time in an academic article, will contribute to the studies on Hanafī-Māturīdī creed literature to some extent.

Anahtar Kelimeler

ʿilm al-kalām, ʿaḳāʾid, Māturīdiyya, ʿAlāʾ al-dīn Abū Bakr b. Masʿūd al-Kāsānī, al-Muʿtamad min al-muʿtaqad

Alâüddîn Ebû Bekr el-Kâsânî’nin el-Mu‘temed mine’l-mu‘tekad Adlı Akaid Risâlesi (Tahkik-Tercüme-İnceleme)

Öz

Bu makale, meşhur Hanefî fakihi Alâüddîn el-Kâsânî’nin el-Mu‘temed mine’l-mu‘tekad isimli akaid risâlesinin tahkik, tercüme ve tahlilini içermektedir. Kâsânî, akaid literatürü içerisinde değerlendirilebilecek bu eserinde Hanefî-Mâtürîdî inanç esaslarını kısa ve özlü bir şekilde tartışmalara girmeksizin açıklamaktadır. Çalışma; inceleme, tahkik ve tercüme şeklinde üç ana bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın inceleme bölümünde müellifin hayatı çeşitli yönleriyle ele alınarak eserin müellife nispeti, literatür içerisindeki yeri, üslûbu, muhtevası ve yazma nüshaları hakkında bilgi verilmiştir. Ardından eserin çeşitli yazma eser kütüphanelerinde bulunan altı yazma nüshasından hareketle tenkitli neşrine ve tercümesine yer verilmiştir. Türkçe olarak ilk defa akademik bir makalede ele alınan bu eserin, Hanefî-Mâtürîdî akaid literatürüne dair çalışmalara bir nebze de olsa katkı sağlaması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

kelâm, akaid, Mâtürîdîlik, Alâüddîn el-Kâsânî, el-Mu‘temed mine’l-mu‘tekad

Kaynakça

• Alemdar, Ensar. “Bir Derleme Örneği Olarak Atalar Sözü Mecmuası’nda At”. Kırklareli Üniversitesi, 2009’dan 2019’a 10. Yıl Hatıra Kitabı: Kırklareli Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü. ed. Yakup Yılmaz. 102-173. İstanbul: Akademik Kitaplar, 2019.
• al-Furqan, Al-Furqan İslamic Heritage Foundation. “Manuscripts in Collection”. Erişim 19 Mart 2021. https://digitallibrary.al-furqan.com/our_is_item/manid/729468/groupid/40925.
• Ak, Ahmet. “Mâturîdîliğin Halep ve Şam’a Gelişi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2016), 119- 138.
• Arberry, Arthur J. The Chester Beatty Library: A Handlist of the Arabic Manuscripts. 7 Cilt. Dublin: Hodges Fıggıs & Co. Ltd., 1962.
• Atâullâh, Mahmûd Ali. Fihrisu mahtutati'l-Mektebeti'l-İslâmiyye fî Yafa. Amman: Menşûrâtü Mecma‘i’l-Lugati’l- Arabiyyeti’l-Ürdünî, 1984.
• Atmaca, Esra. Halep’te İlmî Hayat: Memlûkler Döneminde (1250-1517). İstanbul: Ensar Neşriyat, 2016.
• Bolelli, Nusrettin. “Fâtıma bint Alâeddin es-Semerkandiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/225. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâ‘îl. el-Câmi‘u’s-Sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Cahen, Claude. Osmanlılardan Önce Anadolu. çev. Erol Üyepazarcı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 4. Basım, 2011.
• Cureton, William. Pillar of the Creed of the Sunnites. London: Printed for the Society for the Publication of Oriental Texts, 1843.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaûd - Kâmil Karabellî - Abdüllatîf Hırzullah. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. el-Âlim ve’l-müte‘allim. thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî. Kahire: Matba‘atü’l- Envâr, 1368.
• Elmalı, Hüseyin. “Râzî, Muhammed b. Ebû Bekir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/487-488. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Gallica, Bibliothèque Nationale De France. “Description”. Erişim 19 Mart 2021. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b11000387g.r=kasani?rk=85837;2
• Gaznevî, Cemâlüddîn Ahmed b. Muhammed. Usûlü’d-dîn. thk. Ömer Vefîk el-Dâûk. Beyrut: Dâru’l-Beşâ’iri’l- İslâmiyye, 1998.
• Gazzî, Takıyyüddîn b. Abdilkâdir et-Temîmî ed-Dârî. Tabakatü’s-seniyye fî teracimi’l-hanefiyye. thk. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 4 Cilt. Riyad: Dârü'r-Rifâ‘î, 1983.
• Günay, Hacı Mehmet. “Semerkandî, Alâeddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/470-471. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Hâfız, Muhammed Mutî‘. el-Müntekâ min mahtûtâti Mektebeti Mecma‘il-Lugati’l-Arabiyye bi-Dımaşk. Dımaşk: Dâru Taybe, 2015.
• Hamevî, Şihâbüddîn Ebû Abdillâh Yâkût b. Abdillâh. Mu‘cemü’l-büldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 2. Basım, 1995.
• Isakova, Zamirakhon Rukhitdinovna. “‘A Tract on Faith’ Dedicated to the About of About Bakra Kasani A Confidential Source”. Scientific Bulletin of Namangan State University 1/10 (2019), 171-175; https://uzjournals.edu.uz/namdu/vol1/iss10/31 (Erişim 19 Mart 2021).
• İbn Cübeyr. İbn Cübeyr Seyahatnamesi. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2020.
• İbn Kutluboğa, Ebü’l-Adl Zeynüddîn Kâsım b. Kutluboğa b. Abdillâh. Tâcü’t-terâcim. thk. Muhammed Hayr Ramazan Yûsuf. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1413/1992.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî - Faysal Îsâ el-Bâbî el-Halebî. 2 Cilt. Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İbn Şeddâd, İzzüddîn. el-A‘lâku’l-hatîre fî zikri ümerâ’i’ş-Şâm ve’l-Cezîre. thk. Yahyâ Zekeriyyâ Abbâre. 3 Cilt. Dımaşk: Menşûrâtü Vizârati’s-Sekâfe, 1991.
• İbnü’l-Adîm, Ebü'l-Kâsım Kemâleddin Ömer b. Ahmed. Buğyetü’t-taleb fî târîhi Haleb. thk. Süheyl Zekkâr. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddin. et-Târîhu’l-bâhir fi’d-devleti’l-Atâbekiyye. thk. Abdülkâdir Ahmed Tuleymât. Kâhire: Dârü’l- Kütübi’l-Hadîse, ts.
• İbnü’ş-Şa‘âr, Kemâlüddîn Mübârek b. Ahmed el-Mevsılî. Kalâ’idü’l-cümân fî ferâ’idi şu‘arâ’i hâze’z-zamân. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• İmâmzâde, Muhammed b. Ebî Bekr eş-Şerğî el-Buhârî. Ukûdü’l-akâ’id fî fünûni’l-fevâ’id (Ahmed b. Ebi’l- Mü’eyyed en-Nesefî, el-Manzûmetü’r-Râ’iyye ile birlikte). thk. Muhammed Osman Doğan. Amman: Dâru’l-Feth, 1439/2018.
• İsfahânî, İmâdüddîn el-Kâtib. el-Berku’ş-Şâmî. thk: Dr. Fâlih Huseyn. 5 Cilt. Amman: Müessesetü Abdülhamîd Şûmân, 1987.
• Kârî, Ebü’l-Hasen Ali b. Sultân Muhammed. el-Esmârü’l-ceniyye fi’l-esmâ’i’l-Hanefiyye. thk. Abdülmuhsin Abdullâh Ahmed. 2 Cilt. Bağdad: Dîvânü’l-Vakfi’s-Sünnî, 2009.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. el-Mu‘temed mine’l-mu‘tekad. thk. Ekrem Muhammed İsmâîl, Amman: Dâru’n-Nûri’l-Mübîn, 2021.
• Kâtib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Süllemü’l-vüsûl ilâ tabakâti’l-fuhûl. thk. Mahmûd Abdülkâdir el- Arnaût. 6 Cilt. İstanbul: Ma‘hedü’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye (İRCİCA), 2010.
• Kâtib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. tsh. M. Şerefettin Yaltkaya-Kilisli Rifat Bilge. 2 Cilt. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı, 1941.
• Kefevî, Mahmûd b. Süleymân el-Hanefi. Ketâ’ibü a‘lâmi’l-ahyâr min fukahâ’i mezhebi’n-Nu‘mâni’l-muhtâr. thk. Saffet Köse vd. 4 Cilt. İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, 1438/2017.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-müellifîn. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ ve Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî. ts.
• Kök, Bahaeddin. Nûruddin Mahmûd Bin Zengî ve İslâm Kurumları Tarihindeki Yeri. İstanbul: İşaret Yayınları, 1992.
• Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdülkâdir b. Muhammed. el-Cevâhirü’l-mudıyye fî tabakâti’l-Hanefiyye. Haydarabad: Matba‘atü Meclisi Dâireti’l-Ma‘ârifi’n-Nizâmiyye, 1332/1914.
• Kutlu, Sönmez. “Timur Dönemi ve Sonrası Kelamî Edebiyatın Türkistan Sahası Kaynakları”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi 3/1 (2010), 7-41.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed. el-Fevâ’idü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. tsh. Muhammed Bedrüddîn Ebû Firâs en-Na‘sânî. Kahire: Matba‘atü’s-Se‘âde, 1324.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd. thk. Bekir Topaloğlu. Ankara: TDV Yayınları, 3. Basım, 1438/2017.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân (4. Cilt). thk. Mehmet Boynukalın. 17 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. es-Sünen. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Halep: Mektebü’l- Matbû‘âti’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Hasen Abdülmün‘im Şelebî. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Nesefî, Ebu’l-Mu‘în. Tabsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn (1. Cilt). thk Hüseyin Atay. 2 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 1993.
• Özaydın, Abdülkerim. “Kavurd Bey”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/73-74. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Özaydın, Abdülkerim. “Kılıcarslan II”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/399-403. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Alimleri ve Diğer Mezheplerin Meşhurları. Ankara: TDV Yayınları. 3. Basım, 2013.
• Özen, Şükrü. “Serahsî, Radıyyüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/542-544. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Râzî, Ebû Bekr Necmüddîn-i Dâye Abdullah b. Muhammed. Mirsâdü’l-ibâd. haz. Muhammed Emin Riyâhî. Tahran: Büngah-ı Terceme ve Neşr-i Kitâb, 1352/1973.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr. el-Hidâye fî usûli’d-dîn. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 3013, 1a-143b.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr. Muhtâru’s-Sıhâh. thk. Yûsuf eş-Şeyh Muhammed. Beyrut-Sayda: el-Mektebetü’l- Asriyye - ed-Dârü’n-Nemûzeciyye. 5. Basım, 1420/1999.
• Sem‘ânî, Abdülkerîm b. Muhammed. el-Ensâb. thk. Abdurrahmân b. Yahyâ el-Mu‘allimî el-Yemânî. Haydarabad: Meclisü Dâireti’l-Ma‘ârifi’l-Osmâniyye, 1382/1962.
• Siğnâkî, Husâmüddîn Huseyn b. Alî. et-Tesdîd şerhu’t-Temhîd fî kavâ‘idi’t-tevhîd. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Atıf Efendi, 1282, 1a-183a.
• Slane, William MacGuckin, baron de. Catalogue des Manuscrits Arabes. Paris: Imprimerie Nationale, 1883-1895.
• Şeşen, Ramazan. Salâhaddin Eyyûbi ve Devri. İstanbul: İsar Yayınları, 2000.
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye: Siyasi Tarih Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071-1318). İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu, 1971.
• Turan, Osman. “Kılıç Arslan II.”, İslâm Ansiklopedisi. 6/688-703. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1977.
• Ünal, Halit. “Bedâiu’s-sanâi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/294. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mağribi’l-Arabî, 2003.
• Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmûd ed-Dımeşkî. el-A‘lâm. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 5. Basım, 2002.
• Ziyodov, Shovosil – Hofiy, Alouddin. “Kosoniyning E’tiqod Risolasi”. Ahlisunna. Erişim 19 Mart 2021. https://ahlisunna.uz/kosoniyning-etiqod-risolasi/