Osmanlı’dan Günümüze İstanbul Selâtîn Camileri ve Görevlileri

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 1363 - 1396, 31.12.2022

İshak Kızılaslan

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1180086

Öz

Bu makalede Osmanlı döneminden günümüze İstanbul Selâtîn camileri görevlileri ve onların toplumsal işleyişteki rolleri ele alınmıştır. Bu meyanda öncelikle Osmanlı’dan günümüze din görevlilerinin ve özellikle Selâtîn camilerinde vazife yapanların toplumsal ve siyasi mevzularda sahip oldukları etkili ve yetkili konum üzerinde durulmuştur. Selâtîn camilerine mahsus imam ve müezzinlik dışındaki görevler anlatılmıştır. Makalenin bir başka hedefi Selâtin cami görevlilerinin günümüzdeki durumunu tarihi konumu ile mukayeseli bir şekilde incelemektir. Bu çalışma “Selâtîn Camii” kavramı içerisine dâhil edilebilecek farklı şehirlerdeki bütün camileri değil, sadece İstanbul’daki Selâtîn camilerini ve görevlilerini inceleme konusu yapacaktır. Bu hedeflere ulaşmak için öncelikle Selâtîn camiler ve görevlileri hakkında ansiklopedi maddesi, arşiv belgeleri, müstakil kitap ve makale şeklinde bugüne kadar yapılmış çalışmalara ulaşılmış ve tarihten günümüze kadar gelen serüven inceleme altına alınmıştır. Günümüzde bu camilerin ve buralarda görev yapanların konumlarını doğru analiz edebilmek için hâlihazırda İstanbul Selâtîn camilerinde vazifede bulunan imam ve müezzinler ile yapılan bir ankete ve değerlendirmesine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur’an-ı Kerim Okuma ve Kıraat İlmi, Selâtîn Camii, İstanbul, Din Görevlisi, Osmanlı.

Istanbul Sultan Mosques and Its Staff from the Ottoman to the Present

Öz

In this article, the effective and authoritative position of religious officials and especially those working in Sultan mosques in social and political issues from the Ottoman period to the present has been emphasized. The duties other than imam and muazzin, which are peculiar to Sultan mosques, are explained. Another aim of the article is to examine the current situation of Sultan mosque officials in a comparative way with its historical position. This study will only examine the officials of the Sultan mosques in Istanbul. In order to achieve these goals, first of all, studies that have been made so far in the form of encyclopedia articles, archive documents, stand-alone books and articles about Sultan mosques and their officials have been examined. In order to be able to analyze the positions of these mosques and those who work there today, a survey and evaluation of the imams and muazzins who are currently working in Istanbul Sultan mosques are included.

Anahtar Kelimeler

Recitation of the Qur’an and the Science of Qiraat, Sultan Mosque, Istanbul, Religious Officer, Ottoman

Kaynakça

• Afyoncu, Erhan. “Mevâcib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/418-420. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Ahmet Cevdet Paşa. Ma‘rûzât. haz. Yusuf Halaçoğlu. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1980.
• Ahunbay, Zeynep. “Meşruta”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/387-388. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Akgündüz, Ahmet vd. Kiliseden Müzeye Ayasofya Camii. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2006.
• Akgündüz, Murat. “Osmanlı Döneminde Camilerde Kur’an Okunmasıyla İlgili Görevliler”. Diyanet İlmî Dergi 56 (Haziran 2020), 443-458.
• Akkanat, Cevat. “İstanbul'da Bayezid Camii ve Külliyesi”. Diyanet Dergisi 239 (Kasım 2010).
• Ai Rıza Bey, Balıkhane Nazırı. Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı. haz. Ali Şükrü Çoruk. İstanbul: Türk Tarih kurumu, 2001.
• Altınay, Ahmet Refik. Eski İstanbul. haz. Sami Önal. İstanbul: İletişim Yayınları, 1998.
• Aydeniz, Tuğba. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Hademe-i Hayrat”. Uluslararası Cami Sempozyumu (Sosyo- Kültürel Açıdan) Bildiriler Kitabı. 1/709-733. haz. Fikret Karaman. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınevi, 2018.
• Baltacı, Cahid. XV-XVI. Asırlar Osmanlı Medreseleri. İstanbul: İrfan Matbaası, 1976.
• Beydilli, Kemal. Osmanlı’da İmamlar ve Bir İmamın Günlüğü. İstanbul: Yitik Hazine Yayınları, 2013.
• Bilgin, Beyza. Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi. Ankara: Gün Yayıncılık, 1998.
• Bozkurt, Nebi. “Mukabele”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/100-101. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Bulut, Mehmet. “Camiler Ve Cami Hizmetlilerinin Evkaf Umum Müdürlü-ğünce İdaresi (1931-1950)”. Diyanet İlmî Dergi 55 (2019), 435-466.
• Buyrukçu, Ramazan. Din Görevlisinin Mesleğini Temsil Gücü. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Çetin, Osman. Selçuklu Müesseseleri ve Anadolu’da İslâmiyetin Yayılışı. İstanbul: Marifet Yayınları, 1981.
• Doğan, Recai. “İkinci Meşrutiyet Döneminde Eğitim Hareketlerinde Din Eğitimi ve Öğretimi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38 (1998), 361-390.
• Döndüren, Hamdi. Günümüzde Vakıf Meseleleri. İstanbul: Erkam Yayınları, 1998.
• Dursun, Haluk Dursun, “20. Yüzyılda İstanbul’da Cami Musikisi ve Müezzinler”, https://www.zdergisi.istanbul/makale/20-yuzyilda-istanbulda-cami-musikisi-ve-muezzinler-375.
• Ebû Dâvûd Süleyman b. el-Eşas es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnavût-Muhammed Kâmil Karabelli. Dimeşk: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Ergenç, Özer. Osmanlı Klasik Dönemi Kent Tarihçiliğine Katkı: XVI. yüzyılda Ankara ve Konya. Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları, 1995.
• Ergin, Osman Nuri. Türk Maarif Tarihi. İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• Ergin, Osman Nuri. Mecelle-i Umûr-ı Belediyye (İstanbul 1330-38). I. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Daire Başkanlığı, 1995.
• Eroğlu, Muhammed. “Aşr-ı şerif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/24. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Erverdi, Ezel (ed.) vd. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1981.
• Esterebâdî, Aziz b. Erdeşir. Bezm u Rezm. çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Eyice, Semavi. "Camiler". Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. Ankara: Tarih Vakfı Yayınları, 1994.
• Hızlı, Mefail. Mahkeme Sicillerine Göre Osmanlı Klasik Dönemi: Bursa Medreselerinde Eğitim-Öğretim. Bursa: Esra Fakülte Kitabevi, 1997.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh. Târîhu Medîneti Dımaşk. thk. Muhibbü’d-dîn Ömer b. Ğarâme el-Umrevî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1415/1995.
• İnalcık, Halil. “Osmanlılarda Raiyyet Rüsûmu”. Osmanlı İmparatorluğu, Top-lum ve Ekonomi Üzerine Arşiv Çalışmaları, İncelemeler içinde. İstanbul: Eren Yayınevi, 1993.
• İpşirli, Mehmet. “İlmiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/141-145. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• İpşirli, Mehmet. “II. Mahmud Devrinde Vakıfların İdaresi”. Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri, Bildiriler. İstanbul, 1990.
• İpşirli, Mehmet. “Osmanlı Devletinde Kazaskerlik (XVII. Yüzyıla Kadar)”. Belleten Türk Tarih Kurumu 66/232 (Aralık 1997), 597-700.
• İsfahânî, Râgıb. Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1430/2009.
• Karaçam, İsmail. Kur’an-ı Kerim’in Nüzulü ve Kıraatı. İstanbul: Ahmed Sait Matbaası, 1974.
• Kaya, Umut. “Osmanlı’da Din Hizmeti Görevlilerinin Atanma ve Çalışma Şartlarını Düzenleyen Tevcîh·i Cihat Nizamnameleri Hakkında Bir De-ğerlendirme”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/1 (Haziran 2017), 203-254.
• Kazıcı, Ziya. “Osmanlılarda Mahalle İmamlarının Bazı Görevleri”. İslam Medeniyeti 5/3 (1982), 29-35.
• Köse, Ömer Faruk. “Cuma Vaizliği”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek-1/271. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Müezzin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/489-495. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Rızık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/74-75. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Makrîzî, Tekiyyüddîn Ahmed b. Ali. el-Mevâ‘iz ve’l-i‘tibâr bi-zikri’l-hitati ve’l-âsâr. thk. Muhammed Zînhüm- Medîha eş-Şerkâvî. Kahire: Mektebe Medbûlâ, 1417/1997.
• Ortaylı, İlber. Tanzimattan Sonra Mahalli İdareler (1840-1878). Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları 1974.
• Önkal, Ahmet – Bozkurt, Nebi. Ahmet Önkal – Nebi Bozkurt, “Cami”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/46-56. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Özcan, Nuri. “Cumhur Müezzinliği”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/94-95. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Özcan, Nuri. “İsmâil Dede Efendi, Hamâmîzâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/93-95. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Özcan, Nuri. “İsmâil Efendi, Dellâlzâde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/95-96. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Özcan, Nuri. “Sağman, Ali Rıza”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/489-490. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Özgüdenli, Osman Gazi. “Sultan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/496-497. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Özkaya, Yücel. XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yapısı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1985.
• Öztuna, Yılmaz. Türk Musikisi Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1974.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1971.
• Polat, Erdoğan. “Osmanlı Devleti’nde Ayasofya Camii Kayyımları (Ayasof-ya’nın Bakım ve Temizlik Görevlileri)”. Usul İslam Araştırmaları Dergisi 37/37 (Nisan 2022), 81-102.
• Sehâvî, Alemüddin. Cemâlü’l-kurrâ’ ve kemâlü’l-ikrâ’. thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb. Mekke: Mektebetü’t-Türâs, 1408/1987.
• Serin, Muhittin. “Batanay, Kemal”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/139-140. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Tetik, İbrahim. “Lafız, Anlam ve Amel Boyutlarıyla Hz. Peygamber’in Kur’ân Tilaveti”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (Haziran 2021), 136-164.
• Tetik, Necati. Başlangıcından IX. Hicri Asra Kadar Kıraat İlminin Talimi. İstanbul: İşaret Yayınları, 1990.
• Turan, Osman. Selçuklular ve İslamiyet. İstanbul: Turan Matbaası, 1973.
• Vak‘a-nüvis Esad Efendi Tarihi. haz. Ziya Yılmazer. İstanbul: OSAV Yayınları, 2000.
• Yılmaz, Hüseyin. Ayasofya. İstanbul: Timaş Yayınları, 1991.