An Evaluation on the Narration Accepted by al-Māturīdī as a Basis for Tafsīr -Tawīl Distinction

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2, 1337 - 1364, 31.12.2023

Şeyma Altay

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1356610

Cited By: 1

Öz

This study focuses on the narration, "Whoever makes a tafsīr the Qur'an according to his own opinion, let him prepare his place in Hell," which Abū Manṣūr al-Māturīdī (d. 333/944) considered as a basis while defining the terms tafsīr and tawīl in the introduction of his work titled "Ta'wilatu'l-Qur'an." Various scholarly studies have examined al-Māturīdī's distinction between the terms tafsīr and tawīl from both theoretical and practical perspectives. However, it has not been examined in terms of the narration, authenticity status, and its impact on subsequent works when explaining the difference between these words, while making a choice among the various wordings and containing the verb "فَسَّر". In this study, initially, an investigation of how the terms tafsīr and tawīl were used in dictionaries, ḥadīth literature, and exegesis works before al-Māturīdī’s time a diachronic reading was conducted to comprehend the intellectual background that led al-Māturīdī to distinguish between them. Explanations and narrations related to these words found in dictionaries and exegesis works after al-Māturīdī were excluded from the scope of the study. Subsequently, other narration variants distinct from the one al-Māturīdī utilized in his argumentation, which prohibited making interpretations about the Qur'an through personal opinion and which differed from al-Māturīdī’s preferred variant, were examined. The study also presents the approach of early Islamic scholars to this issue. Finally, al-Māturīdī's interpretation, defined as "the only and definitive explanation made with Allah as a witness regarding the verses," and his preference for the variant of the narration, "Whoever makes a tafsīr the Qur'an according to his own opinion, let him prepare his place in Hell," are analyzed in terms of their authenticity, their impact on Islamic sciences, and the possible reasons behind al-Māturīdī's choice of this particular variant.

Anahtar Kelimeler

afsīr, Tawīl, al-Māturīdī, Tawilatu’l-Qur’an, Narration, Opinion

Mâtürîdî’nin Tefsir-Te’vil Ayrımında Dayanak Kabul Ettiği Rivayet Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Bu çalışma, Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’nin (öl. 333/944) Te’vîlâtü’l-Ḳur’ân isimli eserinin mukaddimesinde tefsir ve te’vil kelimelerini tanımlarken daya-nak kabul ettiği “Kim Kur’ân’ı kendi görüşüyle tefsir ederse cehennemdeki yerine hazırlansın” rivayetini konu edinmiştir. Mâtürîdî’nin tefsir ve te’vil kelimeleri arasında yaptığı ayrımı, teorik ve pratik yönden inceleyen çeşitli ilmî çalışmalar mevcuttur. Bununla birlikte bu kelimelerin birbirinden farkını açıklarken muhtelif lafızlarla nakledilmiş varyantlar arasından tercih ederek istidlâlde bulunduğu ve içerisinde ‌فَسَّرَ fiilinin geçtiği rivayet, sıhhat durumu ve sonraki eserlere yansıması açısından incelenmemiştir. Bu çalışmada ilk olarak Mâtürîdî’yi tefsir-te’vil ayrımına götüren sürecin zihinsel arka planını anlayabilmek amacıyla art zamanlı bir okuma yaparak ondan önceki dönemde tefsir ve te’vil kelimelerinin sözlüklerde, hadislerde ve tefsir eserlerinde ne şekilde kullanıldığı incelenmiştir. Mâtürîdî sonrası sözlük ve tefsir eserlerinde bu kelimelere ilişkin yer alan açıklama ve rivayetler ise çalışmanın kapsamı dışında bırakılmıştır. Ardından Kur’ân hakkında rey ile açıklamayı yapmayı yasaklayan ve Mâtürîdî’nin istidlâlde bulunduğu rivayetten farklı olan diğer rivayet tarîkleri ve selef ulemasının bu konuya yaklaşımı ortaya konmuştur. Son olarak Mâtürîdî’nin tefsiri; “ayetler hakkında Allah şahit tutularak yapılan tek ve kesin açıklama” te’vili ise “ayeti muhtemel yorumlarından biriyle açıklama” şeklinde tanımlamasına imkân veren “Kim Kur’ân’ı kendi görüşüyle tefsir ederse cehennemdeki yerine hazırlansın” rivayeti; sıhhat durumu, İslamî ilimlere etkileri ve Mâtürîdî’nin bu varyantı tercih etmesinin muhtemel sebepleri bakımından değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Te’vil, Mâtürîdî, Te’vîlâtü’l-Ḳur’ân, Rivayet, Rey

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. Müsnedü Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 45 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• el-Ayyâşî, Muhammed b. Mesud es-Semerkandî. Tefsîru’l-Ayyâşî. thk. Kısmü’d-Dirâseti’l-İslâmiyye. 3 Cilt. Kum: Müessesetü’l-Bi’se, 1421.
• Bakkal, Mustafa Cihad. Mâtürîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’ân Adlı Eserinde Esbâb-ı Nüzûl. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Büyük, Enes. “Mâtürîdî’nin Tefsir-Te’vîl Ayrımı ve Bunun Te’vîlât’taki Pratik Değeri Üzerine Bir İnceleme”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/1 (2019), 213-232.
• Büyük, Enes. “Reyle Tefsiri Yasaklayan Rivayet Bağlamında Rey-Tefsir İlişkisi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 19/2 (Eylül 2019), 643-671.
• Büyük, Enes. “el-Hüseyin b. el-Fadl el-Becelî’nin (ö. 282/896) Hayatı, Tefsirciliği ve Tefsir Tarihine Etkisi”. Diyanet İlmî Dergi 59 (2023), 57-88.
• Çalışkan, İsmail. “Tefsirde Mâtürîdî’yi Keşfetmek: İmam Mâtürîdî ve Te’vîlâtu’l-Kur’ân’ın Tefsir İlmindeki Yeri”. Milel ve Nihal 7/2 (2010), 67-93.
• Çalışkan, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Demirtaş, Fatma. Mâturîdî’nin Tefsir-Te’vil Ayrımı ve Öncesinde Pratik Boyut İle Dilsel Kullanımın İzleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Dinç, Ömer. “Mâtüridî Bir Tefsir Geleneğinin Kurucusu mudur? Mâtüridî‟yi Esas Alması Bağ-lamında Ömer en- Nesefî‟nin Te‟vîl Meselesine Yaklaşımı Üzerine Bir İnceleme”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 6/1 (Nisan/April 2022), 341-364.
• Ebû Dâvûd es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Hüseyin ed-Dihlevî, 4 Cilt. Delhi: Matbaatü’l-Ensâriyye, 1323.
• ed-Debûsî, Ebû Zeyd. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001.
• el-Beyhakî, Hüseyin b. Ali. es-Sünenü'l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. 11 Cilt. Beyrut: Dârü Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım. 2003.
• el-Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Dîb el-Bağa. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kesir, Dâru’l-yemâme, 1994.
• el-Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni'l-Kur'ân. thk. Ahmed Yusuf en-Necâtî vd. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, ts.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. İhyâü ulumi’d-dîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-Menhûl min ta’lîkâti’l-usûl. thk. Muhammed Hasan Hito. Beyrut: Dâru’l- fikri’l-muâsır, 3 Basım, 1998.
• Gengil, Veysel. Tefsir Te’vil Ayrımı Bağlamında Mâturîdî’de Tefsirin İmkânı Meselesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Gürler, Kadir. “Kur’ân’ın Re’y İle Tefsirini Yasaklayan Rivâyetlere Eleştirel Bir Yaklaşım”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3/5 (2004/1), 17-46.
• el-Irâkî, Zeynüddin. Tahrîcu ehâdîsü’l-ihyâ. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2005.
• el-İsfehânî, Ebu’l-Kâsım Râgıp. Tefsîru Râgıp el-İsfehânî. thk. Muhammed Abdilaziz vd. 6 Cilt. Mısır: Tantâ Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1999.
• Halil b. Ahmed, Kitâbü’l-ayn. thk. Mehdi el-Mahzûmî, İbrahim es-Sâmirî. 8 Cilt. Dâr ve Mektebetü'l-Hilâl, Beyrut ts.
• İbn Düreyd el-Ezdî. Cemheretü’l-luğa. thk. Remzî Münîr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm, 1987.
• İbn Ebi Hâtim, Ebû Muhammed er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta’dîl. 9 Cilt. Haydarâbâd: Matbaatu Meclisü Dâirati’l- Meârifi’l-Usmâniyye, 1. Basım, 1952.
• İbn Salâh. Takıyyüddîn Osmân İbn Abdirrahmân eş-Şehrezûrî. Mukaddimetü İbni’s-Salâh fî ulûmi’l-hadîs. thk. Nureddin Itır. Suriye: Dâru’l-fikr, 1986.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir. el-Musannef. thk. Nâsır İbn Abdilaziz. 25 Cilt. Riyad: Dâru Künûz, 2015.
• İbn Kuteybe ed-Dîneverî. Cerâsîm. thk. Muhammed Câsim. 2 Cilt. Dımaşk: el-Vezâretü’s-Sekâfe, ts.
• İbn Kuteybe ed-Dîneverî. Te’vîlu muhtelefi’l-hadîs. b.y.: el-Mektebetü’l-İslâmî-Müessesetü’l-İşrâk, 2. Basım, 1999.
• İbn Kuteybe ed-Dîneverî. Tefsîru ğarîbi'l-Kur'ân. thk. Es-Seyyid Ahmed Sakir. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1978.
• İbn Kuteybe ed-Dîneverî. Te’vîlü müşkili’l-Kur’ân. thk. İbrahîm Şemsüddîn, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l- Arabiyye, 1952.
• İbnü’l-Enbârî, Ebu Bekir. ez-Zâhir fî meânî kelimeti’n-nâs. thk. Hâtim Sâlih. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
• Karataş, Ali. Mâtürîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’ân’ında Kur’ân’ı Kur’ân’la Tefsir. Ankara: Ankara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi. 2010.
• Kâsım b. Sellâm, Ebu Ubeyd. Fedâilü’l-Kur’ân. thk. Mervân el-Atiyye vd. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1995.
• Kâsım b. Sellâm, Ebu Ubeyd. Ğarîbu’l-hadîs. thk. Muhammed Abdulmuîd Hân. 4 Cilt. Haydarâbâd: Matbaatu Dâiratu’l-Meârifi’l-Usmâniyye, 1964.
• Kırca, Celal. “Ebû Mansur El-Maturîdî’nin Tefsir ve Tevil Anlayışı”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3 (1989), 281-295.
• Koçyiğit, Hikmet. “Tefsirin İşlevi”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2011), 169-204.
• Kulinich, Alena. “Personal Opinion in Qurʾānic Exegesis: Medieval Debates and Interpretations of al-Tafsīr bi-l- Raʾy”. Der Islam 99/2 (2022), 476–513.
• Kurt, Mustafa. İbn Kuteybe ve Tefsir Anlayışı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1996.
• Ma‘mer b. Müsennâ, Ebû Ubeyde. Mecâzü’l-Kur’ân. thk. Fuat Sezgin. 2 Cilt. Kahire: Muhammed Sami Emin el- Hancî, 1959.
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü ehli’s-sünne. thk. Mecdî Bâsellum. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vilâtü ehli’s-sünne. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Çorlulu Ali Paşa, 00010. 1a- 755a.
• el-Mâtürîdî, Te’vilâtü’l-Kur’ân. İstanbul: Ragıp Paşa Kütüphanesi, Ragıp Paşa, 0036. 1a-730a.
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vilâtü’l-Kur’ân. Kayseri: Kayseri Kütüphanesi, Raşid Efendi, 43. 1a-690a.
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vilâtü’l-Kur’ân. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, 00053, 1a-478a.
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vilâtü’l-Kur’ân. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 00100. 1a-974a.
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân Tercümesi. çev. Bekir Topaloğlu, ed. Yusuf Şevki Yavuz. 17 Cilt. İstanbul: Ümraniye Belediye Başkanlığı, 2020.
• Mukâtil b. Süleymân, Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Mahmud Şehhâte, 5 Cilt. Beyrut: Daru İhyâi’-Turâs, 1423.
• Mustafa, Öztürk. Kur’ân ve Aşırı Yorum- Tefsirde Bâtinîlik ve Bâtınî Te’vil Geleneği. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• el-Muhâsibî, Hâris. Fehmü’l-Kur’ân ve meânih. thk. Hüseyin Kuvvetlî. Beyrut: Dâru’l-Kindî, Dâru’l-Fikr, 1398.
• Müslim, Mustafa. Menâhicu’l-müfessirîn. (el-kısmü’l-evvel-fî asri’s-sahabe). Riyad: Daru’l-Müslimin, 1415.
• en-Nesâî, Ebû Abdirrahmân. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Hasan Abdülmün’ım. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• en-Nesefî, Ebû Hafs Ömer. et-Teysîr fî’t-tefsîr. thk. Mâhir Edîb vd. 15 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Lübâb, 2019.
• er-Râzî, Fahruddîn. Mefâtihu’l-ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâü’t-türâsi’l-arabî, 3. Basım, 1420.
• es-Semerkandî, Alâüddîn Muhammed b. Ahmed. Şerhu’t-te’vîlât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hamidiye, 00176. 1a-880a.
• es-Semerkandî, Ebu’l-Leys. Bahru’l-‘ulûm. thk. Şeyh Ali Muhammed vd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• es-Serahsî, Ebû Bekr Muhammed. Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Afgânî. 2 Cilt. Haydarâbâd: Matbaatu Dâiratu’l-Meârifi’l-Nu’mâniyye, ts.
• et-Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’an. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Hicr li't-Tıbâa ve'n-Neşr, 2001.
• et-Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 6 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Garbi'l-İslâmî, Beyrut 1996.
• Yahyâ b. Sellâm. Tefsîru Yahyâ b. Sellâm. thk. Hind Şelebî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.
• ez-Zehebî, Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Kâhire: Mektebetü Vehb, ts.
• ez-Zerkeşî, Bedrüddin. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. b.y.: Dâru İhyâu’l- kütübi’l-arabiyye, 1957.
• ez-Zürkânî, Muhammed Abdülazim. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. b.y.: Matbaatü İsâ el-Bâbî el-Halebî ve şürakâ, 3. Basım, ts.
• Zeyd b. Ali. Tefsîru ğarîbi’l-Ḳurʾâni’l-mecîd, thk. Muhammed Yûsufuddîn. Haydarâbâd: y.y., 2001.