The Problem of Using Ijtihads Declared Specific to Historical Conditions as a Source of Ifta

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2, 1543 - 1562, 31.12.2023

Ahmet Özdemir

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1366098

Öz

Ijtihad is the mujtahid's putting forward all his efforts on a fiqh issue within the framework of methodological principles. Fatwa, on the other hand, are the explanations made regarding the questions asked in fiqh issues. Therefore, although there are similarities between fatwa and ijtihad in terms of declaring a fiqh knowledge, there are also some differences that distinguish both scientific activities from each other. Because of this difference, not every ijtihad qualifies as a fatwa that a Muslim can apply in his life. A jurist who does not have the qualifications for ijtihad has to pay attention to when giving a fatwa by making use of the classical period ijtihad. The most important thing to consider when benefiting from the ijtihads that have been put forward is to correctly distinguish between the ijtihads that are historical and those that will always be used. In the fiqh books, there are many issues that can be described as historical ijtihad, in the context of their own time and conditions. Since it is not possible to present all such ijtihads within the framework of an article, in this study, the subject is discussed within the framework of ijtihads selected from fiqh books. From international relations to family law, there are many historically qualified ijtihads in the fields of fiqh, especially in the field of transactions. Today, international relations are quite different. It is of great importance to redefine the world and present fiqh rules accordingly. In the changing social structure, a new perspective is needed in the determination of the muruet. In the process of women's social position and participation in social life, great changes have been experienced all over the world and women have started to take part in many areas of life. In terms of the minimum age limit for marriage, it has become natural to marry at an older age than in the past. It has become almost impossible to act with the approach that those who have the same belief will obtain citizenship without other terms and conditions. It has become necessary to consider the views of jurists regarding the rights of non-Muslim citizens from a new perspective in the globalizing world structure. The implementation of views that give authority to private property owners regarding mineral ownership may be harmful to the security of the state and the public interest. There has been a need to look again at the legal provisions regarding the treasures under the ground in terms of public interest. In the article, it is stated why the ijtihads on the aforementioned issues have a historical character and in which framework the issue should be handled today.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Ijtihad, Mujtahid, Fatwa, Ifta Method

Tarihî Şartlar Özelinde Beyan Edilen İctihadların İfta Kaynağı Olarak Kullanması Problemi

Öz

İctihad, müctehidin fıkhî bir meselede metodolojik esaslar çerçevesinde elinden gelen tüm gayretini ortaya koymasıdır. Fetva ise, fıkhî konularda sorulan sorulara ilişkin yapılan açıklamalardır. Dolayısıyla fetva ile ictihad arasında fıkhî bir bilginin beyan edilmesi bakımından benzer yanlar olmakla birlikte her iki ilmî faaliyeti birbirinden ayıran bazı farklar da bulunmaktadır. Bu farklılık sebebiyle her ictihad Müslümanın hayatında tatbik edeceği bir fetva niteliğini haiz değildir. İctihad ehliyetine sahip olmayan bir fakihin, klasik dönem ictihadlarından istifade ederek fetva verirken dikkat etmesi gereken hususlar bulunmaktadır. Ortaya konulmuş olan ictihadlardan istifade ederken dikkat edilmesi gereken en önemli husus, tarihî vasıf taşıyan ile her zaman istifade edilecek ictihadların doğru bir şekilde ayırt edilmesidir. Fakihlerin kendi yaşadıkları zaman ve şartlar bağlamında beyan ettikleri ve tarihî ictihad olarak nitelenebilecek birçok mevzu bulunmaktadır. Bütün bu vasıftaki ictihadları bir makale çerçevesinde ortaya koyma imkânı bulunmadığından bu çalışmada fıkıh kitaplarından seçilen ictihadlar çerçevesinde konu ele alınmıştır. Uluslararası ilişkilerden aile hukukuna kadar fıkhın özellikle muamelat sahasına giren konularında pek çok tarihî vasıflı ictihad bulunmaktadır. Günümüzde uluslararası ilişkiler oldukça farklılaşmıştır. Dünyayı yeniden tanımlayıp fıkhî hükümleri buna göre ortaya koyma büyük önem arz etmektedir. Değişen sosyal yapıda mürûetin tespitinde yeni bakış açısına ihtiyaç duyulmaktadır. Kadınların sosyal konumu ve cemiyet hayatına iştiraki bakımından geçen süreçte tüm dünyada büyük değişiklikler yaşanmış ve kadın hayatın pek çok alanında yer almaya başlamıştır. Evlenmede asgari yaş sınırı bakımından geçmişe nazaran daha ileri yaşlarda evlenme tabiî hale gelmiştir. Aynı inanca sahip olanların -başka kayıt ve şartlar olmaksızın- vatandaşlık elde edeceği yaklaşımıyla hareket etmek neredeyse imkânsız bir hale dönüşmüştür. Fakihlerin gayri müslim vatandaşların haklarına ilişkin görüşlerinin küreselleşen dünya yapısında yeni bir bakış açısı ile ele alınması gerekli hale gelmiştir. Maden mülkiyeti konusunda özel mülk sahiplerine yetki veren görüşlerin tatbiki, devletin güvenliği ve kamu yararı bakımından sakıncalı olabilmektedir. Definelere dair hükümlere kamu yararı açısından yeniden bakma ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Makalede, bahsi geçen bu konulara dair ictihadların niçin tarihî vasıf taşıdığı ve günümüzde konunun hangi çerçevede ele alınması gerektiği ifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, İctihad, Müctehid, Fetva, İftâ Usulü

Kaynakça

• Acar, Halil İbrahim. “İslâm Hukukunda Evlenme Ehliyeti Bakımından Küçüklerin Evlendirilmesi Problemi”. Dinî Araştırmalar 6/16 (2003), 125-140.
• Apaydın, H. Yunus. "Şahit". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 09 Eylül 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/sahit
• Bardakoğlu, Ali. “Ali Bardakoğlu ile Türkiye’de Fıkıh Çalışmaları Üzerine”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 7/24 (2014), 231-250.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâfi’l-Kuveytiyye, 1994.
• Damad Abdurrahman Şeyhîzâde. Mecmaʿu’l-enhur. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Din İşleri Yüksek Kurulu”. Erişim 26 Ekim 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr
• Duman, Soner. “Ebû Hanîfe’nin İctihadlarındaki Değişim (Kaynaklar-Sebepler -Analiz)”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 19 (2012), 441-465.
• Ebû Zehre, Muhammed. Usûlü’l-fıkh. İstanbul: Tebliğ Yayınları, ts..
• Erdoğan, Mehmet. İslam Hukukunda Ahkâmın Değişmesi. İstanbul: İFAV Vakfı, 1990.
• el-Fetâva’l-Hindiyye. haz. Burhanpurlu Şeyh Nizam vd.. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1991.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Müstesfâ min ilmi'l-usûl. Beyrut: Daru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Günay, H. Mehmet. İslam Hukukunda ve Osmanlı Uygulamasında Kamu Malları. İstanbul: Şule Yayınları, 2001.
• Halil b. İshâk. el-Muhtasar. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2015.
• Hamidullah, Muhammed. “İslam’da Devletler Hususi Hukuku”. İslam Anayasa Hukuku. çev. Kemal Kuşçu. İstanbul: Beyan Yayınları, 1995.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî. Reddü’l-muhtâr ala Dürri’l-muhtâr. çev. Ahmed Davudoğlu. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1982.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî. Neşrü'l-arf fî binâi ba'di'l-ahkâm ale'l-örf. Merkezü Envâiri’l-Ulemâ ed-Düvelî, t.y..
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. Ahkâmu ehli'z-zimme. Demmâm: Ramadi li’n-Neşr, 1997.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. İ’lâmü’l-muvakkiîn an rabbi’l-âlemîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed. el-Muğnî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1405.
• Karadâvî, Yusuf. Fıhu’l-Cihâd. Kahire: Mektebetü Vehbe, 2014.
• Karaman, Hayreddin. İslam Hukukunda İctihad. İstanbul: İFAV Yayınları, 1996.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. İstanbul: Nesil Yayınları, 1996.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâiü's-sanâi' fî tertibi'ş-şerâi'. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1982.
• Kaya, Eyyüp Said. "Zâhirü’r-Rivâye". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 09 Mart 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/zahirur-rivaye
• Keleş, Yunus. “Fesadüzzaman Kavramının Ortaya Çıkışı ve Ahkâmın Değişimine Etkisi”. İslam ve Yorum: Temel Tartışmalar, İmkânlar ve Sorunlar. ed. Mehmet Kubat. Ankara: Malatya İlahiyat Vakfı, 2017.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed. el-Muhtasar. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvî fi fıkhi’ş-Şâfî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Mergīnânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl. el-Hidâye. İstanbul: Eda Neşriyat, 1991.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullāh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-Muhtâr. Konya: Tekin Kitabevi, 2014.
• Meydânî, Abdülganî b. Tâlib b. Hammâde. el-Lübâb fî şerhi'l-Kitâb. İstanbul: Dersaadet, t.y.
• Osmanlı Hukuk-ı Âile Kararnâmesi, yayına hazırlayan: Orhan Çeker. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 2017.
• Özdemir, Ahmet. “Fıkıh Mezheplerinin Dârü’l-Harb ile İlişkilerde Savaşı Esas Almalarının Sebepleri ve Günümüz Açısından Tahlili”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2013), 113-134.
• Özdemir, İbrahim. “Ahkâmın Değişmesine Farklı Bir Yaklaşım”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47 (2014), 19-42.
• Özel, Ahmet. İslam Hukukunda Ülke Kavramı Dârulislam Dârulharb. İstanbul: İklim Yayınları, 1991.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. el-Mahsûl fî ilmi usûli'l-fıkh. Riyad: Camiatu İmam Muhammed b. Suud, 1400.
• Remlî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Nihayetü'l-muhtâc ila şerhi'l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1984.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb et-Tenûhî. el-Müdevvenetü'l-kübra. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1994.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Şerhu’s-Siyeri’l-kebîr. thk. Selahaddin el- Müneccid, Abdülaziz Ahmed. Kahire: Câmiatü’d-Düveli’l-Arabiyye, 1971.
• Şahin, Osman. Fetva Âdâbı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Şâşî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed el-Kaffâl. Hilyetü'l-ulemâ fî ma'rifeti mezâhibi'l-fukahâ. Beyrut: Müessetü’r- Risâle, 1980.
• Şeybân, Üsâme b. Muhammed b. İbrahim. Tegayyürü’l-ictihâd: dirâse te’sîliyye tatbikiyye. Riyad: Dâru Künûzi İşbiliyâ, 2012.
• Turnagil, Ahmet Reşit. İslamiyet ve Milletler Hukuku. İstanbul: Sebil Yayınevi, 1993.
• Yaman, Ahmet. Fetva Usûlü ve Âdâbı. İstanbul: İFAV Yayınları, 2017.
• Yaman, Ahmet. “Doktrin ve Olgu Bağlamında Küçüklerin Evlendirilmesi”. Eskiyeni: Sosyal Bilimler Dergisi 38 (Mart 2019), 9-29.
• Yücel, Fatih. “Fetvanın Değişim Gerçeklerine Güncel Bir Bakış -Din İşleri Yüksek Kurulu Karar ve Fetvaları Örnekliği-”. Diyanet İlmi Dergi 58/3 (2022), 1125-1156.
• Zuhaylî, Vehbe. Âsâru’l-harb fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1992.