The Practice of Tawjīh in the Determination of Verse Endings and a Study on The Muqattaa Letters

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 371 - 399, 30.06.2025

Mehmet Kara

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1621479

Öz

Although the places of the verse endings in the Qur' ān are generally subject to the consensus of scholars, there are different evaluations in some of them. One of the places that are subject to different evaluations in terms of whether or not to be accepted as the end of a verse, in other words, whether or not to be considered an independent verse, is the letters muqat-taʿāt. Indeed, some of the letters of the muqattaʿāt are recognized as an in-dependent verse, while others are not. In determining whether these places are verse ending or not, a preferred view among the opinions that have been transmitted has been justified by the methods named as “al-mushāqala”, “al-musāwāt”, “al-ittifāq” and “al- nqiṭāʿ”. These reasons for the preference for the place of the end of the verse are considered as the justification for the preference in question beyond determining the end of the verse. In this two-part study, these four methods are first explained. In the second part, the acceptance of some of the letters of muqattaa as an in-dependent verse and the rejection of others, especially when they are simi-lar, has been tried to be understood within the framework of the aforemen-tioned methods. Therefore, it is aimed to give a general information about the interpretations put forward by the scholars in the context of justifying their own preferences in relation to the determination of the end of the ver-se, on the other hand, while examining the reasons put forward in the con-text of whether these letters are accepted as independent verses or not.

Anahtar Kelimeler

Qirāʾāt , Qur’ān , ʿAdd al-Āy , Verse Ending , Tawjīh , Muqattaʿāt Letters

Âyet Sonlarının Tayininde Tevcîh Yöntemi ve Mukattaa Harfleri Özelinde Bir İnceleme

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’de âyet sonu yerleri genelde âlimlerin ittifakına konu olmakla birlikte bunların bir kısmında farklı değerlendirmeler söz konusu olabilmiştir. Âyet sonu kabul edilip edilmeme, diğer bir deyişle müstakil bir âyet sayılıp sayılmama bağlamında ihtilaflı olan yerlerden birisi de mukattaa harfleridir. Nitekim sadece Kûfe ehlinin âyet sayım tercihine göre mukattaa harflerinin bir kısmı müstakil bir âyet olarak kabul edilmişken diğer bir kısmı ise müstakil bir âyet olarak sayılmamıştır. İhtilaf konusu olan bu tür yerlerin âyet sonu olup olmadığının tayin edilmesi sürecinde seleften nakledilen gö-rüşler içerisinden tercih edilen bir görüşün müşâkele, müsâvât, müttefekun aleyh (ittifak) ve munfasıl bir kelam (inkıta‘) şeklinde isimlendirilen fâsılaları tespit etme yöntemleriyle gerekçelendirilmesi yoluna gidilmiştir. Âyet sonu yeri konusundaki tercihe dair zikredilen bu gerekçeler, âyet sonunu belirle-menin ötesinde benimsenmekte olan tercihin tevcîhî değerlendirmesi şeklin-de düşünülmüştür. Bu itibarla iki kısımdan oluşan bu çalışmada öncelikle fâsılaları tespit etme yöntemleri olarak zikri geçen dört kavram izah edilmiş-tir. İkinci kısımda ise özellikle benzer olduğu düşünülebildiği halde Kûfe ehlinin âyet sayımına göre bazı mukattaa harflerinin müstakil bir âyet sa-yılması, bazısının ise sayılmaması bahsi geçen yöntemler çerçevesinde anla-şılmaya çalışılmıştır. Dolayısıyla bu harflerin müstakil birer âyet olarak ka-bul edilip edilmediği ihtilafı bağlamında ileri sürülen tevcîhler özelinde bir inceleme yapılmışken diğer taraftan âyet sonu yerlerinin tayini ile ilgili ola-rak addü’l-ây âlimlerinin, tercihlerini gerekçelendirmeleri bağlamında ileri sürdükleri tevcîhî yorumlar hakkında genel bir bilgi verilmesi hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kıraat , Kur’an , Addü’l-Ây , Âyet , Tevcîh , Mukattaa Harfleri

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şu'ayb el-Arnavûd - Âdil Mürşîd. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r Risâle, 2001.
• Akdemir, Mustafa Atilla. Addu’l-Ây İlmi ve Ebu Amr ed-Dâni’nin Kitâbu’l-Beyân fî Addi âyi’l-Kur’ân Adlı Eserinin Tanıtımı. İstanbul: Marmara Üni-versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1992.
• Bedir, Yasin. İbrahim b. Halil el-Ca’berî (ö. 732-1332)’nin Hayatı ve el-Meded fî marifeti’l-aded İsimli Eserinin Değerlendirilmesi. Sivas: Cumhuriyet Üni-versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bilican, Mustafa. Kıraatlerin Tevcihinde Temîm Lehçesinin Yeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u-sahîh. Dımaşk-Beyrut: Dâru İbn Kesir, 2002.
• Ca’berî, Burhânuddin İbrâhîm b. Ömer. Hüsnü’l-meded fî ma‘rifeti fenni’l-‘aded. thk. Beşîr b. Hasan el-Himyerî. Suudi Arabistan, 2010.
• Dağ, Mehmet. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd. el-Beyân fî ‘addi âyi’l-Kur’ân. thk. Gânim Kaddûrî el-Hamed. Kuveyt, 1994.
• Demirayak, Kenan. “Maksûr ve Memdûd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm An-siklopedisi. 27/453-454. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʿas es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şu'ayb el-Arnavûd - Muhammed Kâmil Karabellî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’-r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʿas es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şu'ayb el-Arnavûd - Muhammed Kâmil Karabellî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Eyyûbî, Abdullah b. Muhammed Salih. Levâmi‘ü’l-bedr fî bustâni Nâzımeti’z-zühr. thk. Ahmed b. Ali İbn Hayyân. Suudi Arabistan: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, 2008.
• Fırat, Yavuz. Tecvîd ve Kıraat İlmi Terimleri Sözlüğü. Konya: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2018.
• Hemedânî, Ebu’l-‘Alâ’ el-Hasen b. Ahmed el-‘Attâr. Mübhicü’l-esrâr fî ma‘rifeti ihtilâfi’l-‘adedi ve’l-ahmâsi ve’l-a‘şâri ‘alâ nihâyeti’l-îcâzi ve’l-ihtisâr. thk. Hâlid Hasan Ebü’l-Cûd. Mısır: Mektebetü’l-İmam el-Buhârî, 2013.
• İbn Abdülkâfî, Ebu’l-Kâsım Ömer b. Muhammed. 'Adedü süveri’l-Kur’ân ve âyâtihi ve kelimâtihi ve hurûfihi ve telhîsi mekkîhi min medenîhi. thk. Hâlid Hasan Ebü’l-Cûd. Kahire: Mektebetü’l-İmam el-Buhârî, 2010.
• İbn Şâzân, Ebu’l-Abbas el-Fadl er-Râzî. Süverü’l-Kur’ân ve âyâtuhu ve hurûfuhu ve nüzûluhu. thk. Beşîr b. Hasan el-Himyerî. Riyâd: Dâru İbn Hazm, 2009.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. thk. Muhammed Ali ed-Debbâğ. Beyrut, 1940.
• İbnü’l-Münâdî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ca'fer b. Muhammed. İhtilâfü’l-‘aded. thk. Beşir b. Hasan el-Himyerî. Riyâd: Merkezü’l-Melik Faysal li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 2022.
• İbrâhîm, Mûsâ İbrâhîm. Buhûsun Menheciyyetün fî 'Ulûmi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Ammân: Dâru Ammâr, 1996.
• Kâdî, Abdülfettâh b. Abdülganî. Beşîrü’l-yüsr şerhu Nâzımeti’z-zühr fî ilmi’l-fevâsıl. Kahire: el-Matbaatü’l- Emiriyye, 1975.
• Kâdî, Abdülfettâh b. Abdülganî. el-Ferâidü’l-hisân fî ‘addi âyi’l-Kur’ân ve ma‘ahû şerhuhû Nefâisü’l-beyân. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1982.
• Kalaç, Habip. Sahâbenin Kıraatı ve Kaynaklık Değeri. Şırnak: Şırnak Üniversi-tesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2023.
• Kara, Mehmet. Sayısal Boyutuyla Kur’an Metni (Addu’l-Ây İlmi). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2024.
• Kassâmî, Nâsır b. Suud. “İhtilâfu ‘addi’l-âyi fî sûreti’l-fâtiha tevcîhuhû ve eseruhû”. Mecelletü Ma‘hedi’l-İmâm eş-Şâtıbiyyi li’d-dirâsâti’l-Kur’âniyyeti 20 (Zi’l-Hicce 1436), 87-161.
• Kaya, Münir Yaşar. “Besmelenin Ayet Olması ile İlgili Tartışmalar ve Fıkhî Hükümlere Etkisi”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 5/2 (Aralık 2022), 295-317.
• Keskin, Hasan. “Âyetlerin Sayısı Hakkındaki İhtilaf Nedenleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2009), 49-67.
• Kızılaslan, İshak. “İslâmî Kaynaklarda ve Oryantalist Metinlerde Besmeleye Yaklaşımlar”. Marife 21/1 (2021), 59- 77.
• Muhallilâtî, Rıdvan b. Muhammed b. Süleyman. el-Kavlü’l-vecîz fî fevâsılı’l-Kitâbi’l-‘azîz ‘alâ Nâzımeti’z-zühr. thk. Abdurrezzak Ali İbrahim Musa. Medine, 1992.
• Muhaysin, Muhammed Sâlim. el-Mühezzeb fi’l-kırââti’l-’aşr ve tevcîhihâ min tarîki Tayyibeti’n-neşr. Mısır: Mektebetü’l-Ezheriyye, 1997.
• Mûsâ, Abdurrezzak Ali İbrâhîm. el-Muharrerü’l-vecîz fî ‘addi âyi’l-Kitâbi’l-aziz. Riyâd: Mektebetü’l-Me‘ârif, 1988.
• Mûsâ, Abdurrezzak Ali İbrâhîm. Mürşidü’l-hullân ilâ ma‘rifeti ‘addi âyi’l-Kur’ân. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1989.
• Nehhâs, Ebû Caʿfer Ahmed b. Muhammed. el-Katʿ ve’l-iʾtinâf. thk. Abdur-rahmân b. İbrâhîm el-Matrûdî. Suudi Arabistan: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1992.
• Nîsâbûri, Muhammed b. Abdullah el-Hâkim. Müstedrek 'ale’s-sahihayn. thk. Mustafa Abdülkadir Ata. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1990.
• Öge, Ali - Üren, Halil İbrahim. “Âyet Sayılarındaki İhtilafların Sûrelere Göre Tespiti”. Hitit İlahiyat Dergisi 20/2 (Aralık 2021), 915-954.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İtkân fî 'ulûmi’l-Kur’ân. thk. Merkezü’d-Dirâsâti’l- Kur’âniyye. 7 Cilt. Riyâd: İslâmî İşler, Davet ve İrşat Bakanlığı, ts.
• Şâtıbî, Ebû Muhammed Kâsım b. Fîrruh. Nâzımetü’z-zühr. thk. Muhammed Sadık Kamhâvî. Mısır: Ma‘hedü’l- Ezheriyye, 2008.
• Şükrî, Ahmed Hâlid. el-Müyessser fî ’ilmi ’addi âyi’l-Kur’ân. Ürdün: Ma’hedü el-İmâm eş-Şâtıbiyye, 2012.
• Tatar, Hüsne. Addu’l-Ây İlminin Kıraat İlmiyle İlişkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Temel, Nihat. Kırâat ve Tecvîd Istılahları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İla-hiyat Fakültesi Vakfı, 2018.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Aḥmed Muḥam-med Şâkir - Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Mısır: Mektebetü ve Matbaa-tü Mustafa el-Bâbî, 1975.
• Üren, Halil İbrahim. Ca‘berî’nin Kıraat İlmindeki Yeri ve Hadîkatü’z-Zeher fî Addi Âyi’s-Süver İsimli Eserinin Tahlili. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.