Social Criticism in Muhammad al-Muwaylihī’s Work ʿĪsā ıbn Hishām

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 175 - 206, 30.06.2025

Eyüp Sevinç

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1653860

Öz

The work Hadīth ʿĪsā ibn Hishām written by Muhammad al-Muwaylihī is an attempt to approach the classical literary genre of maqāma. However it also carries traces of modern literary genres such as the novel and short story. The work critically examines the social changes that took place in Egyptian society over a period of approximately fifty years. It addresses va-rious topics such as the characteristics of eastern and western civilizations, education, culture, law, and justice, from different perspectives. Initially the idea that all individuals forming Egyptian society are equal before justice is emphasized. Subsequently the work discusses the problems faced by a histo-rical figure who having been wronged, embarks on a quest for justice to prove their innocence. The issues begin at the police station and extend to the appellate court. Through this the work aims to highlight the individual and institutional flaws within the judicial system that delay the delivery of justice. The main aim of the study is to provide a brief introduction to al-Muwaylihī and then analyze and examine the work Hadīth ʿĪsā ibn Hishām in terms of its subject, characters, time, place, and style. Examples of social change in Egyptian society addressed in the work are presented particularly within the context of law and justice. Additionally information obtained through document analysis as one of the research methods has been proces-sed within the context of the relevant topics.

Anahtar Kelimeler

Modern Egyptian Literature , Muhammad al-Muwaylihī , Hadīth ʿĪsā ibn Hishām , Social Criticism

Muhammed el-Muveylihî’nin Hadîsu Îsâ b. Hişâm Adlı Eserinde Toplumsal Eleştiri

Öz

Muhammed el-Muveylihî’nin kaleme aldığı Hadîsu Îsâ b. Hişâm adlı eser, klasik edebi tür olan makâme tarzında ele alınmaya çalışılmıştır. Bu-nunla birlikte roman ve hikâye gibi modern edebiyat türlerinden de izler taşımaktadır. Eser, yaklaşık olarak elli yıllık bir zaman zarfında Mısır top-lumunda meydana gelen sosyal değişimleri eleştirel bir bakış açısı ile ele al-maktadır. Doğu ve batı medeniyetlerinin özellikleri, eğitim, kültür, hukuk ve yargı gibi birçok konuyu farklı açılardan ele almaktadır. İlk olarak Mısır top-lumunu meydana getiren bütün bireylerin adalet önünde eşit olduğu dü-şüncesi vurgulanmaktadır. Ardından haksızlığa uğramış ve masum oldu-ğunu ispatlamak için adalet arayışına çıkan tarihi bir şahsiyetin karşılaştığı sorunlar ele alınmaktadır. Polis şubesinden başlayan sorunlar istinaf mah-kemesine kadar uzanmaktadır. Bu sayede yargı sisteminde meydana gelen ve adaletin sağlanmasını geciktiren bireysel ve kurumsal aksaklıklara dikkat çekilmek istenmektedir. Çalışmanın temel amacı el-Muveylihî hakkında kı-saca bilgi verildikten sonra Hadîsu Îsâ b. Hişâm başlıklı eserin konu, şahıs, zaman, mekân ve üslup açısından incelenmesidir. Eserde ele alınan Mısır toplumundaki sosyal değişim örneklerinin özellikle hukuk ve adalet bağla-mında ortaya konulması da hedeflenmiştir. Ayrıca araştırma yöntemlerin-den doküman analizi kullanılarak elde edilen bilgiler, ilgili konu bağlamında işlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Modern Mısır Edebiyatı , Muhammed el-Muveylihî , Hadîsu Îsâ b. Hişâm , Toplumsal Eleştiri

Kaynakça

• Ayyıldız, Erol. “Makâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 27. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Bişrî, Abdulaziz el-. el-Muhtâr. Kahire: Muessesetu Hindâvî, 2014.
• Cubûrî, Kâmil Selmân el-. Mu‘cemu’l-udebâ mine’l-‘asri’l-Câhilî hattâ sene 2002. Beyrut: Dâru’l- Kutubu’l-‘İlmiyye, 2002/1424.
• Çetin, Atilla. “İsmâil Hidiv Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. C. 23. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Çetin, Nihad M. “Arap”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 3. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Dâgir, Yusuf Es‘ad. Masâdiru’d-dirâseti’l-edeb. Beyrut: Metâbi‘ Lübnân, 1956.
• Dayf, Şevkî. el-Edebu’l-‘Arabiyyu’l-Mu‘âsır fî Mısr. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 12. Basım, 1999.
• Dayf, Şevkî. el-Makâme. Mısır: Dâru’l-Ma‘ârif, 3. Basım, 1954.
• Desûkî, Ömer ed-. Neş’etu’n-nesri’l-hadîs ve tatavuruhu. Kahire: Dâru Fikri’l-‘Arabî, 2008.
• Er, Rahmi. Bedîu’z-zamân el-Hemezânî ve Makâmeleri. Ankara: Hece Yayınla-rı, 2020.
• Hafâcî, Abdulmun‘im. Kıssatu’l-edeb fî Mısr. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1996/1412.
• Hamza, Abdullatîf. Edebu’l-makâleti’s-sahâfiyye fî Mısr. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1959.
• Hasan, Muhammed Ruşdî. Eseru’l-makâme fî neş’eti’l-kıssati’l-Mısrıyye el-hadîs. Kahire: el- Mektebetu’l-‘Arabiyye, 1974/1394.
• Heykel, Ahmed. Tatavvuru’l-edebi’l-hadîs fî Mısr. Mısır: Dâru’l-Ma‘ârif, 6. Basım, 1994.
• Hitti, Philip K. Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: Mar-mara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
• Işık, Nevzat. “Bedîüzzaman el-Hemedânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm An-siklopedisi. C. 5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• İbrahim, Ahmed Ebû Bekr. “Hadîsu Îsâ b. Hişâm”. Mecelletu’r-Risâle 490 (1942).
• İbrahim, İzzet Muhammed. “el-Mucteme‘u’l-Mısrıyyu fî Hadîsi Îsâ b. Hişâm” 4 (1980).
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemu’l-müellifîn. Beyrut: Muessetu’r-Risâle, 2015.
• Kutluoğlu, Muhammed Hanefi. “Kavalalı İbrâhim Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Mubârek, Zekî. en-Nesru’l-fennî fî karni’r-râbi‘. Mısır: Muessesetu Hindâvî, 2013.
• Mubârek, Zekî. “Hadîsu Îsâ b. Hişâm”. Mecelletu’r-Risâle 486 (1942).
• Muveylihî, Muhammed el-. Hadîsu Îsâ b. Hişâm. Kahire: Muessesetu Hindâvî, 2013.
• Özcan, Abdulkadir. “Harbiye Nezâreti”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansik-lopedisi. C. 16. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Ramıç, Yusuf. “Müveylihî Ailesi”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. C. 32. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Savran, Ahmet. “Çağdaş Arap Hi̇kayeci̇li̇ği̇ ve Öncüleri̇”. Edebiyat ve Beşeri Bilimler Dergisi 17 (1989).
• Serkîs, Yusuf İlyân. Mu’cemu’l-matbû‘ati’l-‘Arabiyye ve’l-mu‘arrebe. Mısır: Matbaatu Serkîs, 1928/1346.
• Seyfî, Tayyibe - Haşmetî, Behzâd. “Hadîsu Îsâ b. Hişâm beyne istilhâmi’t-turâs ve’l-ihtikâk bi’l-garb”. İdââtu’n- Nakdiyye 4/15 (2014).
• Tarrâzî, Filib dî. Târîhu sahâfeti’l-‘Arabiyye. Kahire: Muessesetu Hindâvî, 2023.
• Zeydân, Corcî. Terâcimu meşâhiri’ş-Şark fî’l-karni’t-tâsi‘i ‘aşere. Kahire: Mues-sesetu Hindâvî, 2012.
• Zirikli, Hayrettin. el-‘Alam. Beyrut: Dâru’l-‘İlmi lil-Melâyîn, 1984.
• el-Ceyşu’l-Mısrî fi’l-harbi’r-Rûsiyye el-ma‘rûfe bi harbi’l-Kırım. mlf. el-Emir Ömer Tosun. Kahire: Muessesetu Hindâvî, 2011