Offshore Şirketlerin Türk Milletlerarası Usul Hukuku Bakımından Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 159 - 228, 30.06.2021

Süheyla Ahsen Türkmen

Öz

Gitgide milletlerarası ticaret hayatının önemli aktörleri haline gelen, en bilinen adıyla, “offshore” şirketler şimdiye kadar farklı hukuk disiplinleri bakımından çok sayıda çalışmanın konusu olmuştur; ancak, milletlerarası özel hukuk ve milletlerarası usul hukukundaki yerleri bakımından değerlendirilmemişlerdir. Tamamen kuruldukları ülkeler dışında faaliyette bulunmak amacıyla kullanılan offshore şirketler, yabancılık unsuru taşımakla, milletlerarası özel hukuk ve usul hukukunu yakından ilgilendirmektedir. Çalışmanın muhtemel hacmi düşünülerek, yalnızca Türk milletlerarası usul hukuku bakımından bir değerlendirmeye tabi tutulmaları uygun görülmüştür. Ancak Türk milletlerarası usul hukukunun tamamına yönelik bir inceleme/değerlendirmede bulunulmamış, yalnızca offshore şirketler ve kuruldukları offshore finans merkezleri/vergi cennetleri açısından özellik arz edebilecek meseleler üzerinde durulmuştur. Çalışmanın ilk kısmında bu tür şirketlerin nerede, nasıl ve ne amaçla kuruldukları olabildiğince çalışmanın amacına uygun şekilde açıklanmış; ikinci kısmında ise bu tür şirketlere karşı açılacak davalarda Türk mahkemelerinin yetkisi, bu tür şirketlerin Türk mahkemelerinde dava açmaları ya da icra takibi yapmaları halinde teminat yatırma yükümlülükleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Offshore Şirket, Posta Kutusu Şirket, Vergi Cenneti, Milletlerarası Yetki, Tüzel kişiler

Beurteilung von Offshore-Unternehmen unter den Bedingungen des türkischen internationalen verfahrensrechts

Öz

Assessment of Offshore Companies in terms of Turkish Internatonal Procedural Law

Öz

The commonly called as "offshore" companies, which are increasingly becoming one of the most important actors of the international business life, have been the subject of many studies in terms of different legal disciplines; however, they have not been evaluated in terms of private international law and international procedural law. Offshore companies, which are completely used to operate outside the countries where they were established, are closely related to international private law and procedural law, with an element of foreignness. Considering the possible volume of the study, it has been deemed appropriate to make an assessment only in terms of Turkish international procedural law. However, a review/evaluation of the entire Turkish international procedural law has not been made. Only issues that may be specific in terms of offshore companies and offshore financial centers / tax havens where they are established have been emphasized. In the first part of the study, where, how, and why such companies are established was explained as much as possible in accordance with the purpose of the study. In the second part, the jurisdiction of Turkish courts concerning such companies and the liability of such companies to deposit guarantees while filing a lawsuit or commencing an execution procedure are examined.

Anahtar Kelimeler

Offshore Company, Letterbox Company, International Jurisdiction, Legal Entities, Tax Haven, International Litigation

Kaynakça

• Acun Mekengeç Merve, “Türk Hukuku’nda Teminat Gösterme Yükümlülüğü”, MHB, Yıl:37, Sayı:2, s.1-41.
• Akın Özlem Canbeldek, Milletlerarası Derdestlik (Lis Pendens), On İki Levha Ya- yıncılık, 2019.
• Akıncı Ziya, Milletlerarası Usul Hukukunda Yetki Sözleşmesine Dayanan Yabancı Derdestlik, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2002.
• Antoine R-M, Trusts and Related Tax Issues in Offshore Financial Law, Oxford University Press, 2005.
• Arat Tuğrul, Ticaret Şirketlerinin Tabiiyeti, Sevinç Matbaası, 1970.
• Arslan İlyas, Milletlerarası Özel Hukukta Mutad Mesken Kavramı, On İki Levha Yayıncılık, 2014.
• Arslan İlyas, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin Milletlerarası Özel Hukuka Etkisi, Adalet Yayınevi, 2019.
• Arslan İlyas, "COVID-19 Salgını Nedeniyle Yabancı Devlet Mahkemelerine Baş- vurulamayan Hallerde Mücbir Sebep Olgusuna İstinaden Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisinin Tesisi Mümkün Müdür?," Lexpera Blog, (Çevrimiçi), https://blog.lexpera.com.tr/covid-19-salgini-nedeniyle-turk- mahkemelerinin-milletlerarasi-yetkisinin-tesisi-mumkun-mudur/#fnref41.
• Arslan Ramazan/Yılmaz Ejder/Taşpınar Ayvaz Sema/Hanağası Emel, Medeni Usul Hukuku, 5. Baskı, 2019.
• Arslan Ramazan/Yılmaz Ejder/Taşpınar Ayvaz Sema/Hanağası Emel, İcra ve İflas Hukuku, Yetkin Yayınları, 5. Baskı, 2019.
• Arslantaş Mete, “Milletlerarası Özel Hukukta İstinabe”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Atalı Murat/Ermenek İbrahim/Erdoğan Ersin, Medenî Usûl Hukuku, Yetkin Yayınları, 2. Baskı, 2019.
• Aybay Rona/ Özbek Nimet/ Ersen Perçin Gizem, Vatandaşlık Hukuku, Siyasal Kitabevi, 1. Baskı, 2019.
• Aygül Musa, Milletlerarası Özel Hukukta Şirketlere Uygulanacak Hukukun Tespiti, Seçkin Yayıncılık 2007.
• Büyükyılmaz Uğur, Sermaye Şirketlerinde Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması, Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2015, (Çevrimiçi), https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi.
• Can Ozan, 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun Acentelikle İlgili Hükümlerinin Değerlendirilmesi, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Yıl: 2012, Cilt: 18, Sayı: 2, s.81-96.
• Çalışkan Yusuf, “Türk Tabiiyetinde Olan Kişiler İle İlgili Davalar Işığında Amerikan Milletlerarası Yargılama Hukukundaki̇ Bazı Temel Kavramlar”, TBB Dergisi, Sayı: 62, 2006.
• Çalışkan Zeynep, Milletlerarası Usul Hukukunda Teminat, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2013.
• Çelikel Aysel /Erdem Bahattin Bahadır, Milletlerarası Özel Hukuk, Beta Yayınevi, 16. Baskı, 2020.
• Çelikel Aysel/Öztekin Gelgel Günseli, Yabancılar Hukuku, Beta Yayınevi, 25. Baskı, 2020.
• Çelikel Aysel/Şanlı Cemal/Esen Emre, Türk Milletlerarası Özel Hukuk Mevzuatı, Beta Yayınevi, 18. Baskı, 2020.
• Demir Gökyayla Cemile, Milletlerarası Özel Hukukta Vesayet, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 1, Ocak 2011, s.403-427.
• Demir İskenderoğlu Sıdıka Ayşegül, “Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2008, (Çevrimiçi), https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi.
• Demirkol Berk, "Yatırım Tahkiminde Paravan Şirketlerin Yol Açtığı Yetki Sorunları", Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, 2012, Cilt: 28, Sayı:3, 301-357.
• Demirkol Berk, Milletlerarası Yetki Anlaşmaları, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2018.
• Dişli Süheyla Ahsen, Milletlerarası Özel Hukukta Offshore Şirketler, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2013, (Çevrimiçi), https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi.
• Doğan Vahit, Türk Vatandaşlık Hukuku, Savaş Yayınevi, Güncellenmiş 16. Baskı, 2019.
• Doğan Vahit, Milletlerarası Özel Hukuk, Savaş Yayınevi, 6. Baskı, 2020.
• Duff David G, “Responses to Tax Treaty Shopping: A Comparative Evaluation”, (Çevrimiçi), <https://ssrn.com/abstract=1688689>
• Egemen Demir Işıl, ICSID Tahkiminde Kişi Bakımından Yetki, Filiz Kitabevi, 2014.
• Ekşi Nuray, Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi (Milletlerarası Yetki), Beta Yayıncılık, 2. Baskı, 2000.
• Elçin Doğa, Vesâyet ve Kısıtlılık Kararı Verilmesine veya Sona Ermesine ve Vesâyetin Yürütülmesine Uygulanacak Hukuk, Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi ve Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 67 (2), 2018, s. 279-354.
• Erdem Bahattin Bahadır, “Milletlerarası Özel Hukukta İstinabe”, MHB, Yıl: 1989, Cilt: 9, Sayı:2, s.121 - 133.
• Erdem Bahattin Bahadır, Türk Vatandaşlık Hukuku, Beta Yayınevi, 7. Baskı, 2019.
• Erdos Eva, “Tax Optimization, Tax Avoidance or Tax Evasion? Contributions To The Offshore Companies’ Legal Background”, Curentul Juridic, The Juridical Current, Le Courant Juridique, Petru Maior University, Faculty of Economics Law and Administrative Sciences and Pro Iure Foundation, Vol. 42, Çevrimiçi: (https://old.upm.ro/facultati_departamente/ea/RePEc/curentul_juri- dic/rcj10/recjurid103_4F.pdf Erişim 15.11.2012)
• Esen Emre, "Hukuk Usulüne Dair La Haye Sözleşmesi̇ Kapsamında Yabancı Tüzel Kı̇şı̇lerı̇n Teminat Yükümlülüğünden Muafiyeti̇", İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi –İnÜHFD- Cilt:9 Sayı:1,Yıl: 2018, s. 1-26.
• Esen Emre, "Milletlerarası Özel Hukukta Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması" (Tüzel Kişilik Perdesi), Beta Yayınevi, 2012, 1. Baskı, s. 1.
• “Fact Sheet On The UK’s Relationship With The Crown Dependencies” <https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attach- ment_data/file/185870/crown-dependencies.pdf>
• Giray Faruk Kerem, Milletlerarası Yatırım Tahkiminde Kamulaştırmadan Doğan Taz- minat ve Tazminatın Hesaplanmasında Kullanılan Yöntemler, Beta Yayınevi, 2. Baskı, 2013.
• “Guidelines on Extension of Treaties to Overseas Territories” <https://www.gov.uk/government/publications/guidelines-on-extension- of-treaties-to-overseas-territories>, Erişim: 25 Ağustos 2020
• Güner Cemil, Türk Ticaret Kanununun “Yabancı Tacirlerin Acentelerinin Da- vada Temsil Yetkisi” ne İlişkin Hükmünün Milletlerarası Özel Hukuk Açısından Değerlendirilmesi, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi – İÜHFD 10(2), 2019, s.521-538.
• Güngör Gülin, Tabiiyet Hukuku, Yetkin Yayınları, 8. Baskı, 2020.
• Güngör Gülin, Türk Milletlerarası Özel Hukuku, Yetkin Yayınları, 2021
• Hoşyumruk Şennur, Vergi Cennetleri, Tercihli Vergi Rejimleri ve Zarar Verici Vergi Rekabetinin OECD Ülkeleri ve Türkiye Açısından Değerlendirilmesi, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Doktora Tezi), https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi, 2003
• Kalpsüz Turgut, Müvekkillerine İzafeten Acentalara Karşı Dava Açılması ve Takip Yapılması, BATİDER, 1983, C: 13, S:1
• Kara Hacı, Türk Hukukunda İrtibat Bürosu ve Özellikleri, İzmir Barosu Dergisi, Eylül, 2018.
• Karasu Gülçin, “Küreselleşmenin Vergileme Alanında Yarattığı Sorunlar: Vergi Rekabeti, Vergi Cennetleri ve Türkiye”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2006, (Çevrimiçi), https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi.
• Karsan M. Erol, Vergi Kaçırma ve Vergiden Kaçınma ile Mücadelede Uluslararası İşbirliği Maliye ve Gümrük Bakanlığı Yayınları, 1984.
• Karslı Abdurrahim, Medeni Muhakeme Hukuku, 5. Baskı, Filiz Kitabevi, 2020. Kaya Arslan, Türk Ticaret Kanunu Şerhi-Birinci Kitap-Acentelik, Beta Yayınevi, 2013.
• Kayıhan Şaban, Türk Ticaret Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu Işığında Türk Hukukunda Acentelik Sözleşmesi, Umuttepe Yayınları, Güncellenmiş 5. Baskı, 2018.
• Kiendl Krišto, Ivana/ Thirion, Elodie, An Overview of Shell Companies In the European Union, EPRS | European Parliamentary Research Service, https://www.europarl.europa.eu/RegData/etu- des/STUD/2018/627129/EPRS_STU(2018)627129_EN.pdf.
• Külüşlü Emre, Milletlerarası Usul Hukuku Çerçevesinde Acentenin Müvekkilini Mah- kemede Temsil Etme Yetkisi, On İki Levha Yayınları, 2020.
• McGauran Katrin, Ending Regulatory Avoidance Through The Use Of Letterbox Companies, European Economic, Employment and Social Policy – N° 3/2020, Permanent link: https://www.etui.org/publications/policy-bri- efs/european-economic-employment-and-social-policy/ending-regulatory- avoidance-through-the-use-of-letterbox-companies.
• Mora Paul David, "Universal Civil Jurisdiction and Forum Necessitatis: The Con- fusion of Public and Private International Law in Naït-Liman v. Switzer- land", Netherlands International Law Review, Vol. 65, No: 2, 2018, s. 155-183.
• Moroğlu Erdoğan, Anonim Ortaklıkların Tabiiyeti ve Tanınması, Ergin Nomer’e Armağan, MHB, Yıl: 2002, Cilt:22 , Sayı: 2, s. 413 - 420.
• Nikièma Suzy H., “Best Practices Definition of Investor”, Best Practice Series, 2012, (Çevrimiçi), <iisd.org/sites/default/files/publications/best_practi- ces_definition_of_investor.pdf>
• Nomer Ergin, Türk Vatandaşlık Hukuku (Vatandaşlık), Filiz Kitabevi, 27. Baskı, 2020.
• Nomer Ergin, Devletler Hususi Hukuku, Beta Yayınevi, 22. Baskı, 2017.
• Nomer Ergin, Yabancılar Arasındaki Nafaka Davalarında Türk Mahkemelerinin Yetkisi, XXXIV (1969) 1-4 İHFM,
• Nuyts Arnaud, "Study on Residual Jurisdiction (Review of the Member States' Rules concerning the “Residual Jurisdiction” of their courts in Civil and Commercial Matters pursuant to the Brussels I and II Regulations", (Çevrimiçi), <http://ec.europa.eu/civiljustice/news/docs/ study_residual_jurisdic- tion_en.pdf>
• Nwapi C., Jurisdiction by Necessity and the Regulation of the Transnational Corporate Actor, Utrecht Journal of International and European Law, 30(78), s.24– 43.
• Önal Ali, Yabancı Unsurlu İflâs Davalarında Türk Mahkemelerinin Yetkisi Sorunu, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 16, Özel Sayı 2014, s. 2881-2907.
• Öz Semih, Uluslararası Vergi Rekabeti ve Vergi Cenneti, Maliye ve Hukuk Yayınları, 2005.
• Özdemir Kocasakal Hatice, "Sözleşmelere Uygulanacak Hukukun MÖHUK md. 24 Çerçevesinde Tespiti ve Üçüncü Devletin Doğrudan Uygulanan Kuralları", MHB, Yıl:30, Sayı:1-2, s.27-62.
• Özkan Işıl, Devletler Özel Hukukunda İkametgah, Mutad Mesken ve İşyeri Bağlama Noktalarının Yeniden Değerlendirilmesi, Naturel Yayınevi, 2003.
• Özkan Işıl, Adil Yargılanma Hakkı’nın Uluslararası Özel Hukuka Etkisi, D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Şeref ERTAŞ’a Armağan, C. 19, Özel Sayı- 2017, s. 1767-1834.
• Özkan Işıl/ Tütüncübaşı Uğur, Uluslararası Usul Hukuku, Adalet Yayınevi, 2017
• Öztürk Necla/Yarar Güven/Arslan Şule, "Avrupa Birliği Konseyi 2016/1104 Sayılı Tüzük Hükümleri Çerçevesinde Kayıtlı Birliktelik Kurmuş Çiftlerin Malvarlığına Uygulanacak Hukuk", Yetkili Mahkeme ve Tanıma-Tenfiz Meseleleri, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi –İÜHFD- Cilt:8 Sayı:2, Yıl 2017.
• Palan Ronen/ Murphy Richard/Chavagneux Christian, Tax Havens: How Globalization Really Works, Cornell University Press, 2010.
• Paschalis Paschalidis, Freedom of Establishment and Private International Law For Corporations, Oxford University Press, 2012.
• Pekcanıtez Hakan/Atalay Oğuz/Özekes Muhammed, Medeni Usul Hukuku, Yetkin Yayınları, 8. Baskı, 2020.
• Sağlam İpek, “Tüzel Kişilik Perdesinin Aralanmasına Genel Bir Bakış̧”, I. Uluslararası Ticaret Hukuku Sempozyumu, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 2008.
• Serozan Rona, Tüzel Kişiler : Özellikle : Dernekler ve Vakıflar, Filiz Kitabevi, 2. Baskı, 1994.
• Siemens Edward E, Offshore Company Law, Academy and Finance, 2009.
• Sökmen Güler Ekin, “Forum Non Conveniens Doktrini ve Uluslararası Paralel Davalar”, D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Durmuş̧ TEZCAN’a Armağan, C. 21, Özel S., 2019, s.2629-2658.
• Süral Ceyda, “Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisine Etkisi” (2012) 26, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 167-216.
• Şanlı Cemal, Uluslararası Ticari Akitlerin Hazırlanması ve Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları, Beta Yayınevi, 7. Baskı, 2019.
• Şanlı Cemal/ Esen Emre/ Ataman Figanmeşe İnci, Milletlerarası Özel Hukuk, Vedat Kitapçılık, 5. Baskı, 2020.
• Tanrıver Süha, Medeni Usul Hukuku, Cilt 1, Temel Kavramlar ve İlk Derece Yargılaması, Yetkin Yayınları, 2. Baskı, 2018.
• Tekinalp Gülören, “Türk Hukukunda Ortaklıkların Vatandaşlığı”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nin 50. Yıl Armağanı - Cumhuriyet Döneminde Hukuk, İstanbul Üniversitesi, 1973.
• Tekinalp Gülören, Milletlerarası Özel Hukuk-Bağlama ve Usul Hukuku Kuralları, Vedat Yayıncılık, 13. Baskı, 2020.
• Tunçomağ Kenan, “İkametgâh”, İÜHFM, Cilt: 26, Sayı: 4-5, Yıl: 1961, s. 153- 184.
• Turhan Turgut, “Davacının veya Davaya Katılanın Teminat Gösterme Yükümlülüğü”, Prof. Dr. Osman F. Berki’ ye Armağan, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1977.
• Tütüncübaşı Uğur, ‘Milletlerarası Usul Hukukunda Teminat Gösterme Yükümlülüğü’, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:12, Sayı: 2, 2010, s. 183-223.
• Ulusu Karataş Ayşe Elif, Velayet Sorumluluğu ve Çocukların Korunması Hakkında Tedbirler Yönünden Yetki, Uygulanacak Hukuk, Tanıma, Tenfiz ve İşbirliğine Dair 1996 Tarihli Lahey Sözleşmesi ve Türk Milletlerarası Özel Hukukuna Etkisi, MHB, Cilt: 37, Sayı: 2, 911–1003.
• Umar Bilge, Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi, Yetkin Yayınları, 2. Baskı, 2014.
• Vardar Hamamcıoğlu Gülşah, Türk Medeni Kanunu’na Göre Yerleşim Yeri, On İki Levha Yayıncılık, 2009.
• Vern Krishna, “Treaty Shopping and the Concept of Beneficial Ownership in Double Tax Treaties” (2009) 19, Canadian Current Tax.
• Vogel Klaus, “Double Tax Treaties and Their Interpretation” (1986) 4, Berkeley Journal of International Law, Vol:4, No:1, 1986.
• Yetkiner Erkan, “Vergi Cennetleri ve Yabancı Sermaye’nin Vergi Cenneti Ülkeleri Seçme Nedenleri”, Vergi Sorunları Dergisi, Sayı: 235, 2001.
• Yılmaz Cem Adil, “Vergi Planlaması Türk Vergi Mevzuatı ve Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları Kapsamında Değerlendirilmesi”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (Çevrimiçi), https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi, 2007.
• Yılmaz Ejder, Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi, Yetkin Yayınları, 3. Baskı, 2017.
• Yılmaz İlhan, Uluslararası Yatırım Uyuşmazlıklarının Tahkim Yoluyla Çözümü ve ICSID, Beta Yayınevi, 2004.